Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)

 
Elektr tokidan sikastlanishning asosiy 
sabablari 
Elektr qurilmalarini ishlatish xavfligini taxlili 
inson tanasidan o’tayotgan tokni meyorida, turli 
holatida kuchlanish ostida qolishi va turli tarmoqdagi 
turli factor va parametrlarini ulanib qolishi ta’sirini 
baholashiga keltiradi. 
Elektr tarmoqlar o’zgaruvchan va o’zgarmas 
tokli bo’ladi. O’zgaruvchan tok bir fazali va ko’p 
fazalilarga ajratiladi. O’zgaruvchan tokni uch fazali 
tarmoqlar turi eng ko’p qo’llaniladi. Transformator 
yoki generator neytral rejimi bo’yicha, uch fazali 
tarmoqlar izolyasiyalangan yoki mustahkam yerga 
ulangan bo’lishi mumkin. Agar generator yoki 
transformator yerdan izolyatsiyalangan bo’lsa, yoki 
katta qarshilik orqali yerga ulanilgan bo’lsa, 
izolyatsiyalangan 
neytral 
(kuchlanish 

---

transformatorlar, kompensasiyalovchi g’altaklar va 
boshqalar) deb ataladi. Agar yerga ulash qurilmalariga 
to’g’ridan-to’g’ri, yoki kichik qarshilik aparatlar 
orqali yerga ulangan bo’lsa mustahkam yerga ulangan 
neytral (tok transformatorlari va boshqalar) deb 
ataladi. 
 
Izolyatsiyalangan nеytralli uch fazali 
tarmoqlarni xavfi. 
Elеktr tarmoqlarni o’tkazgichlari yеrga nisbatan, 
o’ziga xos hajmiga va faol qarshiligini-siljish tok 
qarshiligiga 
ega. 
Siljish 
tok 
qarshiligi 
esa 
o’tkazgichlarni izolyatsiyasi qarshiligi bilan tokni 
yеrga o’tish yo’lini qarshiligini yig’indisiga tеng. 

---

3.6- rasm. Izolyatsiyalangan nеytralli uch fazali 
tarmoq sxemasi 
Umumiy 
holatida 
hajm 
va 
siljish 
tok 
qarshiligilari har xil. Taxlilni soddalashtirish uchun 
ularni bir xil dеb olish mumkin. 
Inson fazali o’tkazgichlarini biriga ulanib qolishi 
(bir fazali ulanish) shu simni o’tkazuvchanligi yеrga 
nisbatan, kamayib kеtadi va nеytralni surilishiga olib 
kеladi, ya’ni fazalarni qiyaligi hosil bo’ladi. Shu 
xolatda inson tanasidan o’tayotgan tok quyidagicha 
aniqlanadi: 
(3.1) 

---

bu yеrda U
f 
- tarmoqdagi faza kuchlanishi 
R
i
-inson tana zanjirni qarshiligi 
Z- 
fazali 
o’tkazgichni 
yеrga 
nisbatan 
jamlanganlik qarshiligi. 
Inson tana zanjirini qarshiligi quyidagicha 
aniqlanadi: 
(3.2) 
bu yеrda: R
т.q
- tanani qarshiligi
R
к.q 
- kiyimni qarshiligi (5 – 1 kOm – nam 
matolar uchun va 10-15 kOm quruq matolar uchun)
R
п.q.
- poyafzalni qarshiligi 
R
от.q
- poyafzal tagidagi pol yoki еrni qarshiligi. 
Poyafzalni qarshiligi poyafzalini poshnasiga 
materialga va namlik holatiga bog’liq: nam 
sharoitlarda:
R
п.к 
= 0,2 – 2 kOm, 
quruq holatlarda:
R
п.к 
= 25 – 500 kOm 

---

Poyafzal tagidagi pol yoki yеrni qarshiligi (quruq 
pol qarshiligi 2кOm gacha еtib boradi, nam holatida 
4-50 Om. Yerni qarshiligi esa, yerni solishyirma 
qarshiligiga bog’liq va quyidagi formula bilan 
aniqlanish mumkin R
O.T.K
= 2,2P agar oyoqlar yonma-
yon joylashgan bo’lsa, R
O.T.K
= 1,6P agar oyoqlarni 
orasida masofa bir qadam bo’lsa, (bu yerda P-yerni 
solishtirma qarshiligi Om·m).Fazali o’tgazgichni 
yerga nisbatan jamlanganlik qarshiligi 
Z=R/ (f+iwrc)
(3.3) 
 
bu yerda 
W=2π f 
- tarmoqni burchak chastotasi; 
f 
- tokni chastotasi, ishlab chiqarish tarmoqlar uchun 50 
Gs. 
Shularni inobatga olganda inson tanasidan 
o’tayotgan tok qo’yidagicha ko’rinishga ega bo’ladi: 
(3.4) 

---

Agar tarmoqning uzunligi kalta bo’lsa (fazali 
o’tgichlarni hajmi yerga nisbatan C=O) formula (3.1) 
qo’yidagi holatga keladi. 
(3.5) 
Ko’pincha kabel tarmoqlarida siljish to’kini 
qarshiligi katta ( r → ∞ ) hajmi esa kichik bo’ladi. 
Shu holatda: 
(3.6) 
Inson bir vaqtda ikkita fazaga tegib ketsa, 
chiziqli kuchlanishiga duch keladi va tanadan 
o’tadigan tok quyidagicha aniqlanadi: 
I
i
 = U
ch 
/ R
i

(3.7)
 
 
Bu yerda: U
ch
– tarmoqni chiziqli kuchlanishi 

---

(3.8) 
Avariya holatida bitta o’tgazgich uzilib qolgan 
bo’lsa, inson ikkinchi o’tgazgichga tegib ketishida, 
tanasidan o’tayotgan to’k qo’yidagicha aniqlanadi: 
(3.9) 
Agar o’tgazgichni yerga ulagan joyidagi 
qarshiligi (R
к
) ga axamiyat berilmasa, inson tana 
zanjirini nisbatan ancha kam bo’lgani uchun inson 
tanasidan qo’yidagicha to’k o’tadi. 
I
i
=U
ch
/ R
i
(3.10) 
Demak, izoliyatsiyalangan netralli nоrmal 
holatida ishlab turgan tarmoqni fazalar biriga tegib 
ketilsa, inson tanasidan o’tayotgan tok siljishtokini 
qarshiligiga va yerga nisbatan tarmoqni hajmiga 

---

bog’liq bo’ladi. Fazalardan biri yerga ulanib qo’ladi 
(tarmoqni avariya holatida) inson uchun havf keskin 
oshadi, 
chunki 
shu 
holatida 
inson 
chiziqli 
kuchlanishga yaqin bo’lgan qiymatiga uchraydi. Inson 
uchun eng xatarlisi bir paytda ikki fazaga ulanib 
qolishi.