Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)

Elektroxavfsizlik shartlari tahlili 
Elektr aloqa tarmoqlari va 1000V gacha 
elektrqurilmalari. 
Elektr tarmoqlari va elektr qurilmalarini 2 
guruhga bo‘lish qabul qilinadi: 
1 guruh - 1000 V gacha kuchlanishli 
2 guruh - 1000 V dan yuqori kuchlanishli 
Elektr tarmoqlari tokli quvurlar soni bo‘yicha 
quyidagilarga bo‘linadi: 
Bir o‘tkazgichli, 2 o‘tkazgichli, 3 o‘tkazgichli, 4 
o‘tkazgichli. 
Bir o‘tkazgichli tarmoqda rels yoki er ikkinchi 
o‘tkazgich sanaladi. Bu sxema bo‘yicha tramvaylar, 
elektrovozlar, 
gohida 
payvandlash 
qurilmalari 
ishlaydi. 
2 o‘tkazgichli tarmoqlari - –oimiy va 
o‘zgaruvchan tok 1 fazali tarmoqlari. 

---

3 o‘tkazgichli o‘zgaruvchan tok tarmoqlari - –
zolyasiyalanadi yoki erga tutash neytralli 3-fazali tok 
tarmoqlari. 
4 o‘tkazgichli tarmoqlari - –rga tutash neytralli 
va nolli o‘tkazgichli 3-fazali tok tarmoqlari. 
 
Qadamli kuchlanish. 
Agar erga biror bir zanjir tutashib ketgan bo‘lsa, 
tasodifiy tok yuruvchi qismning elektrik bog‘lanishi 
bevosita er bilan bo‘lgudek bo‘lsa, yoki metal qurilma 
orqali bo‘lsa, u holda er bo‘ylab erga tok tutashib, 
elektrotok tarqalib ketadi. Tutashuv izolyasiyaning 
shikastlanishiga, 
elektrasbobning 
tok 
yuruvchi 
qismlari va erga tutashgan sim o‘rtasidagi bog‘lanish 
vujudga kelishiga sabab bo‘lishi mumkin. 
Kuchlanish ostidagi uzilgan simning erga 
tushishi. Tutashuv joyining olinish darajasi bo‘yicha 
er imkoniyati max 0 gacha o‘zgarishi mumkin, negaki 
grunt erga tutashuv tokiga qarshilik ko‘rsatadi. 

---

Agar inson tok tarqab ketgan hududga tushib 
qolsa, u holda uning tovonlari o‘rtasida oyoq oyoqqa 
yo‘li bo‘yicha tokning o‘tishni vujudga keltiruvchi 
salohiyatlarning turliligini hosil qiladi. Uo tok ta’siri 
natijasi oyoq mushaklarining qisqarishini keltirib 
chiqaradi va inson yiqilib ketishi mumkin. Qulash 
yangi, yurak va o‘pka orqali tok o‘tishining o‘ta xavfli 
zanjirini shakllanishiga sabab bo‘ladi. Tutashuv 
joyidan 20 m masofadagi salohiyatni 0 teng deb 
hisoblash mumkin. I
2
- –o‘yilgan kuchlanish va tana 
qarshiligiga bog‘liq. 
см
x
см
а
см
Ом
500
100
/
100000
1000





)
(
2
2
3
3
2
1
a
x
I
x
I
U
U
U
ш








2
3
2
x
I
j


I
э
– tutashuv toki 
r – yarim sfera radiusi 

U = j

- tok liniyasi bo‘ylab maydon uzunasi 
birligiga kuchlanishning tushishi bunda, 

---

dU=

Udx=j

dx=
dx
x
Iз
2
2


 
x=

j=0,
va
du=0 
1
1
2
2
1
1
x
Iз
x
dx
Iз
du
U
x
x
A











 
x
Iз
U


2
1

;
)
(
2
2
a
x
Iз
U




)
(
2
1
1
2
)
(
2
2
2
1
a
x
x
a
Iз
a
x
x
Iз
a
x
Iз
x
Iз
U
U
U
ш
























)
(
2
a
x
x
a
I
U
кз
ш




(3.51)
a 
– odim uzunligi; 
3.10 –rasm. Qadamli kuchlanish 

---

Agar insonning ikkala oyog‘i teng salohiyatli 
bitta liniyada tursa, u holda odim kuchlanishi 0 ga 
teng bo‘ladi.
U
0
max, inson bir oyog‘i bilan tutashuv ostida, 
boshqasi bilan undan odim masofada turganda 
kuzatiladi. 
Qulayotganda inson katta farqi bilan salohiyatli 
grunt nuqtalariga tegib ketishi mumkin, negaki inson 
bo‘yi doimo qadamidan katta bo‘ladi. Elektr 
xavfsizlik shartlariga ko‘ra, yopiq taqsimlovchi 
qo‘rilmalarda 4-5 m, va ochiq podstansiyalarda 8-10 
m dan kam bo‘lmagan masofada tarmoq quvurlaridan 
birining erga tutashgan joyiga yaqinlashuv ma’n 
etiladi.
Dielektrik 
bo‘tiklar 
va 
kalishlar 
odim 
kuchlanishidan himoya vositasi bo‘lib xizmat qiladi. 
U 

40 V da qo‘llash mumkin. 

---