Erkin savdo xududi doirasida qatnashchi mamlakatlar o’zaro savdo to’siklarini bekor qiladi, Lekin ularning har ikkalasi uchinchi mamlakatga nisbatan savdo to’siqlarini buzmaydi.
Bunday hududda qatnashchi mamlakatlar chyegaralarida bojxona nazorati saqlab qolinishi kerak. Uning maqsadi - qushni qatnashchi mamlakatlarning sustroq bojxona to’sig’i orqali uchinchi mamlakatlardan xududga kirib kelishi mumkin bulgan import mollar uchun solik undirish yoki uni ta’qiqlashdan iborat.
Bunga 1960 yilda tashkil topgan Yevropa erkin savdo uYushmasi (UESU) misol bo’la oladi.
MDH mamlakatlari o’rtasidagi bitim erkin savdo zonasiga ikkinchi misoldir. O’zbekiston erkin savdo to’g’risida Ozarbayjon, Armaniston, Byelarus, Qozog’iston, Qirg’iziston, Moldova, Rossiya va Ukraina bilan shartnomalar tuzgan. Shu asosda Uzbekiston shartnoma tuzilgan davlatlardan chiqariladigan va respublika xududida olib kiriladigan torarlar uchun boj olmaydi.
Bojxona ittifoqida katnashchi mamlakatlar uzaro savdoda barcha cheklashlarni bartaraf etibgina kolmay tashqi savdo tusiklarini yagona tuzilishini ta’sis etadilar, bu bilan ichki chyegaralarda bojxona xizmati saklash, zaruratini sokib kiladilar. Yevropa Ittifoqi (YEI) bojxona ittifoqiga misoldir.
YE.I singari bojxona ittifoqi tuzilganida nima bo’ladi? Bojxona ittifoqining tuzilishi ittifoq a’zosi bulgan mamlakatlar axvolini yaxshilashi ham, yemonlashtirishi ham mumkin ekan.
Umumiy bozor doirasida katnashchilar savdodan tashkari ishlab chiqarish omillarining barchasini byemalol kuchirish erkinligiga ham ega bo’ladilar. Bunga yana usha Yevropa iqtisodiy ittifoqi yeki Yevropa umumiy bozori, misol bula oladi, unig xozirgi rasmiy nomi-Yevropa ittifoqidir.
Tula iqtisodiy ittifoqdakatnashchi mamlakatlar uz iqtisodiy siyosatlarini, Shu jumladan pul, solik, va ijtimoiy siyosatini, Shuningdyek savdoga va ishchi kuchi va sarmoya okimiga taalukli siyosatni birxillashtiradi. Byelgiya bilan LYuksyemburg 1921yilda konuniy ittifoqda birlashdi, Yevropa hamjixati mamlakatlari uchun esa bu iqtisodiy ittifoq –pirovard maqsaddir.
Dunyeda davlatlarning nyecha unlab iqtisodiy birlashmalari mavjud.
