Moliya” fanidan O’quv-uslubiy majmua bilim sohalari
Yüklə 4,22 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Operativ leverej manbalari
Operativ leverej manbalari Agar firmada o’zgarmas operativ xarajatlar bo’lsa, u operativ leverej ta’siri ostida bo’ladi. Shuningdek, operativ leverej firma operativ daromadlarining savdo hajmidagi o’zgarishlarga nisbatan ta’sirchanligini oshiradi. Masalan, yuqori leverejga ega firmalarning savdo hajmi o’sishi bilan, ularning daromadlari keskin ko’payadi. Xuddi shuningdek, leverej qancha yuqori bo’lsa savdo hajmi o’sishi daromadlarni shunchalik keskin bo’lmagan ortish sodir bo’ladi. Buni qanday ishlashini ko’rsatish uchun Pierce Grain kompaniyasin misolini ko’rib chiqamiz. Firmaning joriy savdo hajmi 21.2-jadvalda ko’rsatilganidek $300,000 ni tashkil qiladi. Agar Pierce kompaniyasining savdo hajmi 20 foizga, ya’ni $360,000 gacha o’sganda biz firmaning FSTD si $20,000 dan $44,000 ga ortganini hisoblab chiqargan bo’lar edik. E’tibor qaratingki, biz 2 jadvalning so’nggi ustunida daromadlar va FSTDning foizdagi o’zgarishini hisoblaymiz. Daromadlar atiga 20 foizga o’sgan bo’lsa, FSTD 120 foizlik juda katta o’sish tendensiyasiga ega. Bunday farqlanishning asosiy sababi operativ leverej samarasidir. Agarda Pierce kompaniyasi operativ leverejga ega bo’lmaganda (ya’ni, uning barcha xarajatlari o’zgaruvchan bo’lganda), FSTD ham xuddi daromadlarga o’xshab 20 foizga o’sgan bo’lar edi. Shunisi e’tiborliki, agar Pierce kompaniyasi o’z daromadlarida 20 foizlik kamayishga duch kelganda, xuddi FSTD ham 120 foizga tushib ketgan bo’lar edi. Aniq ko’rinib turibdiki, operativ leverej qancha yuqori bo’lsa, FSTD shunchalik o’zgaruvchan bo’ladi! 21.2-jadval Operativ leverejning FSTD ga ta’sir qilish mexanizmi: Pierce Grain kompaniyasi savdo haj mining o’sishi
Moliyaviy leverej Moliyaviy leverej aksiyadorlarga beriladigan oxirgi foydani ko’paytirish maqsadida firma aktivlarining bir qismini o’zgarmas (chegaralangan) foydalilik darajasiga ega qimmatli qog’ozlar orqali moliyalashtirish natijasida paydo bo’ladi. Korporatsiya moliyaviy strukturasida qarz mablag’lari yoki imtiyozli aksiyalardan foydalanish haqidagi qaror firmaning oddiy aksiyalari egalarining moliyaviy riskka borishlarini anglatadi. FSTD dagi istalgan o’zgaruvchanlik darajasi firmaning moliyaviy leverejidan foydalanishi orqali bir necha marta kattalashtirib yuboriladi. Bunday qo’shimcha o’zgaruvchanlik oddiy aksiya egalari olishi mumkin bo’lgan foyda va bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda o’zgaruvchanligida o’z aksini topadi. Endi kompaniyaning bir aksiyasiga to’g’ri keluvchi foydasining uning FSTD idagi o’zgarishlarga qanday javob berishini ko’rib chiqaylik. (Biz bu bilan bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda barcha moliyaviy qarorlarni qabul qilish uchun munosib mezondir, demoqchi emasmiz. Darvoqe, bunday fikrning naqadar kuchsiz ekanligini biz keyinroq ko’rib chiqamiz. Albatta, moliyaviy leverejdan foydalanish bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foydaga aniq bir yo’sinda ta’sir qiladi.) Keling, Pierce Grain kompaniyasini o’z faoliyatini boshlash jarayonida deb hisoblaylik. Firmaning potensial egalari biznesni yuritishga kerak bo’ladigan aktivlarni sotib olish uchun taxminan $200,000 mablag’ga egalar. $200,000 ni shakllantirish uchun uchta ehtimoliy moliyaviy reja aniqlangan bo’lib, ular 4 jadvalda berilgan. A rejaga ko’ra moliyaviy risk bo’lmaydi: $200,000 ning hammasi narxi $100 bo’lgan 2000 dona oddiy aksiya emissiya qilish orqali shakllantiriladi. B rejada esa risk darajasi o’rtacha bo’lishi nazarda tutilgan: aktivlarning 25 foizini yillik 8 foizlik foiz stavkasiga ega obligatsiya chiqarish orqali moliyalashtiriladi. C reja esa eng yuqori moliyaviy leverejni ko’zda tutadi: aktivlarning 40 foizi yillik foiz stavkasi 8 foiz bo’lgan obligatsiyalar hisobiga moliyalashtiriladi. 21.4-jadval Pierce Grain kompaniyasi uchun qo’llash mumkin bo’lgan kapital strukturalari
2000 dona to’lanmagan oddiy aksiya. b1500 dona to’lanmagan oddiy aksiya. c1200 dona to’lanmagan oddiy aksiya jadvalda moliyaviy leverejning bitta aksiyaga to’g’ri keluvchi foydaga ta’sirining tahlili keltirilgan. Agar FSTD $20,000 dan $40,000 ga o’sishi kerak bo’lsa, u holda aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foyda A rejaga ko’ra 100 foizga ko’payadi. FSTD dagi xuddi shunday o’zgarish bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foydani B rejaga ko’ra 125foizga, C rejaga ko’ra esa 147 foizga o’stirgan bo’lar edi. B va C rejalarda FSTD dagi 100 foizlik o’sish ($20,000 dan $40,000ga) bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foydani 100 foizdan ko’ra ko’proq foizlarda o’zgartiradi. 21.5-jadval. FSTD ning turli darajalarida moliyaviy leverejning tahlili: Pierce Grain kompaniyasi misolida
aManfiy soliq hisoboti Soliq Kodeksining oldinga o’tkaziluvchi va orqaga qaytariluvchi moddalaridan kelib chiqqan holda, kreditlanadi Bunda firma moliyaviy leverejga ega va quyidagi vaziyat mavjudligi sharoitida o’z egalarini moliyaviy riskka qo’yadi: > 1.00 aksiya birligiga to' g rikeluvchi foydaning foizli o'zgarishi FSTD ning foizli o'zgarishi Biz Pierce Grain kompaniyasi misolida ko’rsatib o’tganimizdek, firma qancha yuqori moliyaviy leverejdan foydalansa, shunchalik bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foydaning foizdagi o’zgarishining FSTD ning foizli o’zgarishiga nisbati shunchalik katta bo’ladi. Yana takrorlaymizki, moliyaviy leverejdan foydalanish FSTD dagi o’zgarishlarning aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydaga ta’sirini kattalashtirib yuboradi. Masalan, agarda yuqorida ta’kidlangan nisbat 2 ga teng bo’lganda, FSTD dagi 20 foizlik o’zgarish (musbat yoki manfiy) bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foydani 40 foizga o’zgartirgan bo’lar edi. Kapital strukturasida yanada ko’proq moliyaviy levereji bo’lgan firma uchun nisbat 3 foiz bo’lishi mumkin, demak FSTD dagi 20 foizlik o’zgarish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydaning 60 foizga o’zgarishiga sabab bo’ladi. Operativ va moliyaviy leverejni umumlashtirish Operativ leverej FSTD dagi yanada kattaroq o’zgarishlarga olib keluvchi daromadlardagi o’zgarishlarga sabab bo’ladi. Qo’shimcha ravishda, agar firma moliyaviy leverejdan foydalansa FSTD dagi o’zgarish moliyaviy leverej sababli bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda (ATD) ning ham, aksiyadorlar olishi mumkin bo’lgan sof foyda (SF) ning ham o’zgarishiga olib keladi. Shu tariqa operativ va moliyaviy leverejni umumlashtirish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydada katta o’zgarishlar yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Bu to’liq jarayon sifatida 4 rasmda tasvirlangan. Aksiya birligiga to’g’ri keluvchi olinishi mumkin bo’lgan foyda umumlashtirilgan yoki jamlangan leverejdan foydalanish natijasida ta’sirlangani uchun bu ta’sirni aniqlash mumkin bo’ladi. Buni tasvirlash uchun biz yana bir bor Pierce Grain kompaniyasiga murojaat qilamiz. Zararsizlik tahlilida ko’rib chiqilgan Pierce Grain uchun xarajatlar strukturasi saqlanib qolgan deylik. Bundan tashqari, 25 foizlik qarz mablag’iga asoslanuvchi B reja kompaniya aktivlarini moliyalashtirish uchun tanlangan. Operativ va moliyaviy leverej qanday qilib umumlashtirilganligini ko’rish uchun 6 jadvalga e’tiboringizni qarating. jadvalda Pierce Grain kompaniyasining ishlab chiqarish hajmi 30,000 dan 36,000 mahsulot birligiga o’sishi tahlil qilingan. Bu o’zgarish daromadlarning foizga o’sganidan darak beradi. Operativ leverejni oldin muhokama qilganimizdek, shuningdek, 6 jadvalga ko’ra savdo hajmining 20 foizga ko’payishi FSTD ning 120 foizga o’sishiga olib keladi. Shuningdek, FSTD dagi 120 foizlik o’zgarish bir birlik aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda va aksiyadorlar olishi mumkin bo’lgan foydaning 150 foiz o’sishiga zamin yaratadi. Tahlilning eng asosiy qismi esa savdodagi atiga 20 foizlik o’zgarish aksiya birligi foydasining 150 foizga o’sishiga olib kelganligida namoyon bo’ladi. Pierce Grainning ham operativ, ham moliyaviy leverejdan foydalanishi savdodagi 1 foizlik o’zgarish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydaga 7.5 marta ko’payib ta’sir qiladi. Demak, 10 foizlik o’zgarish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydaga 75 foiz bo’lib ta’sir qiladi. Firma tomonidan jami olinadigan risk operativ va moliyaviy leverejni turli darajalarda umumlashtirish orqali boshqarilishi mumkin. Turli leverej o’lchovlaridan xbardorlik sizga jami riskning qabul qilinishi mumkin bo’lgan eng to’g’ri darajasini aniqlashda yordam beradi. Masalan, tijoriy faoliyatning muayyan qismida yuqori darajadagi biznes riski mavjud bo’lsa, u holda kam miqdordagi moliyaviy risk firma savdosidagi o’zgarishlardan kelib chiquvchi foydaning qo’shimcha tebranishlarini minimallashtiradi. O’z navbatida, o’z tabiatidan kelib chiqqan holda quyi darajada o’zgarmas xarajatlarni amalga oshiruvchi bu firma aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foyda va ustav kapitalining foydalilik darajasini oshirish maqsadida yuqori darajadagi moliyaviy leverejdan ham foydalanishi mumkin. Uinumlashtirilgan leverej Operativ leverej Moliyaviy leverej rasm.Leverej va foyda tebranishlari 21.6-jadval “Pierce Grain” kompaniyasining aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydasiga umumlashtirilgan leverejning ta’siri
Kapital strukturasi nazariyasi Firma uchun eng mos moliyaviy strukturaning aniqlanishi borasida fikr yuritadigan vaqt ham keldi. Firma o’z aktivlarini moHyalashtirishda foydalanib kelgan moliyalashtirish manbalarining to’liq jadvali firma buxgalteriya balansining o’ng tomonida joylashgan bo’ladi. 21.7-jadval Firmaning moliyaviy va kapital strukturasini o’zaro farqlash
Biz bu moliyalashtirish manbalari ro’yxatini moliyaviy struktura deb ataymiz. Masalan, 7 jadvalda turli manbalar hisobiga moliyalashtirilgan $300 qiymatidagi aktivlarga ega firmaning bugalteriya balansini ko’rishimiz mumkin. Jadvalga ko’ra firma o’z kapitalini $80 qiymatidagi joriy majburiyatlar (1 yil yoki undan kam bo’lgan muddat ichida to’lanishi kerak bo’lgan qarzlar), $70 miqdorida uzoq muddatli qarzlar, $50 ga imtiyozli aksiyalar va qolgan $100 ni oddiy aksiyalar hisobiga moliyalashtirgan. Firmaning ayrim joriy majburiyatlari uning kundalik ish faoliyati natijasida tabiiy ravishda yuzaga kelishini unutmaslik lozim. Biz to’lanishi kerak bo’lgan hisoblar va tan olingan xarajatlarni nazarda tutmoqdamiz. Masalan, firma o’z ta’minotchisiga qo’shimcha birlikda inventarlarni yetkazib berishini buyurtma qilsa bu jarayon firmaga avtomatik ravishda kredit bo’lib yoziladi va buxgalteriya balansida to’lanishi kerak bo’lgan hisoblar deb qayd etiladi. Shuningdek, firma doimiy ravishda vaqti-vaqti bilan foiz va boshqa xarajatlarni tan olib boradi lekin ularni aniq bir davrda (masalan, har yarim yilda) to’laydi. Bu tan olingan xarajatlar kunlik ish faoliyati davomida tabiiy ravishda yuzaga keladigan firmaning majburiyatlarini aks ettiradi. To’lanishi kerak bo’lgan hisoblar va tan olingan xarajatlar ularning paydo bo’lishiga sabab bo’lgan operatsiyalar natijasida avtomatik ravishda yuzaga kelganligi uchun, bunday majburiyatlar biz bu bobda bevosita ko’rib chiqishimiz shart bo’lgan kategoriyalar hisoblanmaydi. Aniqroq aytganda, biz firma tomonidan ixtiyoriy menejmentni talab etadigan firmaning moliyaviy strukturasi qismiga diqqat qaratamiz. Biz buni firmaning kapital strukturasi deb ataymiz. 7 jadvalda moliyaviy struktura jami bo’lib $300 qiymatidagi majburiyatlar va buxgalteriya balansining o’ng tomonida joylashgan o’z kapitalidan tashkil topgan. Bunda kapital strukturasi to’lanishi kerak bo’lgan hisoblar va tan olingan xarajatlarni istisno etgan holda, jami bo’lib $275 ni tashkil qiladi. Firmaning moliyaviy strukturasi va kapital strukturasi o’rtasidagi bog’liqlik quyidagi tenglama orqali ifodlanishi mumkin: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||