Moliya” fanidan O’quv-uslubiy majmua bilim sohalari

Moliyaviy
struktura

foizsiz \ majburiyatlar/

+

f kapital ^strukturasi

-(

(3)

Biz to’lanishi kerak bo’lgan hisoblar va tan olingan xarajatlarni foizsiz majburiyatlar deb atayotganimizga diqqatingizni qarating. Buning sababi bu xarajatlar bilan bog’liq aniq bir foizning yo’qligidir. Aniq foiz xarajatlari siz xuddi bank krediti uchun to’laydigan foizga o’xshaydi. Agar firma kredit kreditlash hisobiga inventarlarni sotib olsa, kredit tamoyillariga ko’ra xarid qiymati ma’lum vaqt birligi ichida to’lanishi shart, masalan 30 kun ichida. Natijada, ta’minotchi firma hech qanday foiz stavkasisiz 30 kunlik kredit taqdim etadi. Ta’minotchi ham o’zining kredit asosida mol yetkazib berayotganini biladi va aniqki o’z tovarlariga nisbatan narxlar birligida ko’p bo’lmagan foiz xarajatlarini qo’shadi. Muhimi shundaki, bu foiz xarajati yashiringan bo’ladi va aniq ko’rsatib o’tilmaydi, shuning uchun to’lanishi kerak bo’lgan hisoblar va tan olingan xarajatlar firmaning foizlar bo’yicha xarajatlarining o’sishiga olib kelmaydi.
Xavfsiz kapital srukturasini yaratish bizdan quyidagi ikki savolga yuzlanishimizni talab etadi:

• 
  Qarzlarning so’ndirilish tarkibi - firma qisqa va uzoq muddatli qarzlarning qanday tuzilmasidan foydalanishi kerak?
  
• 
  Qarz va o’z mablag’ari tarkibi - firma qarz va o’z mablag’larining qanday tuzilmasidan foydalanishi kerak?
  

Firma kapital strukturasining (qizqa va uzoq muddatli qarzlar nisbati)
qarzlarni so’ndirilish tarkibiga eng birlmachi ta’sir bu firma egalik qilayotgan aktivlarning xususiyatidir. Uzoq yillar davomida pul oqimlariga erishishi kutiladigan aktivlarga investitsiyalar kiritishga moyil firmalar, odatda, qarz mablag’larini jalb qilish borasida uzoq muddatli qarzlardan yaxshi foydalanadilar. Qisqa muddatli pul oqimlariga investitsiya kirituvchi firmalar esa asosan qisqa muddatli qarzlarga murojaat qiladilar.
Bu bobda diqqat qarz va o’z mablag’lari tuzilishiga qaratiladi va u odatda kapital strukturasi menejmenti deb yuritiladi. Kompaniya oddiy aksiyalari narxini maksimallashtirish yoki boshqacha aytganda, kapitalining tarkibiy qiymatini minimallashtirilish nuqtayi nazaridan firmaning kapital strukturasi moliyalashtirishning doimiy manbalarini o’zida mujassam etishi kerak. Moliyalashtirish manbalarining bunday to’g’ri nisbatini optimal kapital strukturasi, deb ataymiz.

5. 
   jadval (5) tenglamani buxgalteriya balansi nuqtayi nazaridan ko’rib chiqadi. Bu bizga kapital strukturasini boshqarish kabi jiddiy muammo haqida tasavvur qilishda yordam beradi. O’zgarmas xarajatlar moliyalashtirilishi (uzoq muddatli qarz va imtiyozli aksiyalar) oshishiga olib keluvchi moliyalashtirish manbalari investitsiya bozoriga eng munosib nisbatlarda oddiy aksiyalar bilan umumlashtirilishi kerak. Agar ushbu nisbatga erishilsa, boshqa omillar o’zgarmas bo’lgan holatda firma oddiy aksiyalari narxi maksimallashadi.
   

Korinib turibdiki, ortiqcha moliyaviy risk olish firmani bankrotlik tomon olib borishi mumkin. Lekin juda kam moliyaviy leverejga ega bo’lish ham firma aksiyalarining past baholanishiga sabab bo’ladi. Molyaviy menejer, shuning uchun ham, moliyaviy leverejdan foydalanishning eng maqbul me’yorini aniqlashni bilishi shart - bunda boshqa omillar o’zgarmasligi sharoitida aksiyalarning narxi oshadi.
Bobning qolgan qismi 3 asosiy masalaga diqqa qaratadi. Birinchisi kapital strukturasi nazariyasining qisqa mushohadasidir. Ikkinchisida biz kapital strukturasi menejmentining asosiy usullarini ko’rib chiqamiz. So’ngra esa amaldagi kapital strukturasi menejmentiga haqiqiy tajribalar nuqtayi nazaridan qarash orqali xulosa chiqaramiz.
Kapital strukturasi nazariyasiga tezkor nazar Bobning bu qismida biz firmaning kapital strukturasining nima sababdan oddiy aksiya egalari uchun muhimligi borasidagi nazariy asoslarni ko’rib chiqamiz. Buning uchun biz, dastavval, kapital strukturasi muhim bo’lmagan dunyoni, ya’ni kapital strukturasidagi qarz va o’z mablag’larining nisbati firmaning bahosi yoki uning kapitali qiymatiga ta’sir ko’rsatmaydigan dunyoni ko’rib chiqamiz. Bunday qilishimizning sababi kapital strukturasining naqadar muhimligini ko’rsatish va uning tarkibi borasida xavfsiz qaror qilishga yordam berishdir. Kapital strukturasining muhimligi haqidagi muammoning markazida quyidagi savollar yotadi:
Firma o’z fondlarining jami qiymatiga foydalanilayotgan moliyalashtirish manbalari tarkibini o’zgartirish orqali (ijobiy yoki salbiy) ta’sir eta oladimi?
Bu masala moliyaviy adabiyotlarda ko’plab jozibador shakllarda talqin qilingan va amaliyotdagi moliyachilardan ko’ra nazariyachilarni ko’proq qiziqtiradi. Biznes moliyaviy menejmenti amaliyotiga kiritilgan kapital strukturasi nazariyasining elementlarini ta’kidlab o’tish uchun biz kapital bahosi yoki kapital strukturasi asoslarini yaxshiroq tushunish maqsadida intuitiv yoki nomatematik yondashuvdan foydalanamiz.