Moliyaviy va boshqaruv hisobi

10.3. Ishlab chiqarilgan mahsulotning sintetik va ombordagi hisobi 
Mahsulotlarni bir me’yorda ishlab chiqarish xaridorlarga mahsulot jo’natish 
shartnoma majburiyatlarini, mahsulotni o’z vaqtida sotish, barcha hisob – kitob va 
to’lovlarni bajarilishini ta’minlaydi. Shuning uchun ishlab chiqarilgan tayyor 
mahsulotlar hisobi korxona buxgalteriyasining uzluksiz nazorati ostida turadi. 
Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning hujjatlari har kuni buxgalteriyaga tushadi va bu 
yerda ularning turlari bo’yicha miqdor natura hisobi yuritiladi. Oy tugagandan 
so’ng ishlab chiqarilgan mahsulotlarning jami reja, sotish narxi bo’yicha va 
haqiqiy tannarxi bo’yicha baholanadi. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarni haqiqiy 
tannarxi bilan reja tannarxini taqqoslab tejalganmi yoki ortiqcha xarajat 
qilinganmi, shunga qarab korxonaning ishlab chiqarish jarayonidagi ish natijasiga 
baho beriladi. Shu yerning o’zida mahsulotlar jo’natish (sotish, shartnoma) 

---

382 
narxida ham baholanadi, bu esa mahsulotlar sotilgandan so’ng olinishi mumkin 
bo’lgan tushum va foydani aniqlash imkonini beradi. 
Ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxi 10/1 jurnal – orderining 
2810 -«Ombordagi tayyor mahsulotlar» schyotini debeti va 2010- «Asosiy ishlab 
chiqarish» schyotini krediti bo’yicha aks ettiriladi. 2810- «Ombordagi tayyor 
mahsulotlar» schyoti aktiv inventar schyoti bo’lib, uning saldosi korxonaning 
ombordagi mahsulotlar qoldig’ining haqiqiy tannarxini ko’rsatadi; debet oboroti – 
asosiy ishlab chiqarishdan qabul qilingan mahsulotlarning haqiqiy tannarxini, 
shuningdek mol oluvchilar tomonidan qaytarilgan mahsulotlar qiymatini, kredit 
oboroti hisobot oyida yuklab jo’natilgan mahsulotlarning haqiqiy tannarxini 
ko’rsatadi. 
Тayyor mahsulotlar harakatini pul ko’rsatkichdagi hisobi 16-«Тayyor 
buyumlar harakatining puldagi ifodasi» qaydnomasida yuritiladi.
16- «Тayyor buyumlar harakatining puldagi ifodasi» qaydnomasining I 
bo’limidan 2810 schyotning to’liq ma’lumotlari ta’rifini ikki bahoda – haqiqiy va 
hisob bahoda olinadi. Bu oy oxiriga bo’lgan tayyor mahsulotlarning umumiy 
hajmidagi haqiqiy xarajatlar salmog’ini (oy boshiga qoldiq plyus mahsulotning 
kirimini ularning hisob bahosiga nisbati) topish uchun zarur. Agar shu foiz 100 ga 
teng bo’lsa, demak, haqiqiy xarajatlar rejaga teng ekanligi; agar foizi 100 dan kam 
bo’lsa, korxona mahsulot tannarxining pasayganligini, natijada ushbu mahsulotni 
sotishdan u rejadan ortiq foyda olganligini; agar shu foiz 100 dan ortiq bo’lsa, 
korxona kalkulatsiya moddalari bo’yicha me’yorga nisbatan ortiqcha xarajatlarga 
yo’l qo’yganligini va bu o’z navbatida, foydani kamaytirganligini ko’rsatadi. 
Shu jami mahsulotlarning haqiqiy tannarxini ularning hisob (reja) tannarxiga 
bo’lgan foiz nisbati buxgalteriya tomonidan hisobot oyida yuklab jo’natilgan, 
xaridorlar tomonidan qaytarilgan va oy oxiriga qolgan mahsulotlarning haqiqiy 
tannarxini hisoblash uchun foydalaniladi.

---

383 
Oy oxiriga qolgan mahsulotlar haqiqiy tannarxini aniqlashning zaruriyati 
shundaki, uni Bosh daftar bilan taqqoslash mumkin, omborlardagi qoldiqlarni 
hisobga olish daftari bilan esa hisob bahosidagi qoldiq taqqoslanadi. 
Тayyor mahsulotlarning ombordagi hisobi operativ – buxgalteriya usulida 
yuritiladi ya’ni mahsulotlarning har bir nomenklatura raqamiga materiallarning 
ombor kartochka hisobi (17-M shakli) ochiladi. Тayyor mahsulotlarni kirimi va 
chiqimiga qarab omborchi hujjatlarga asosan kartochkalarga qiymatliklar 
miqdorini (kirim, chiqim) yozib qo’yadi hamda har bir yozuvdan keyin qoldig’i 
chiqariladi. 
O’tgan sutka ichida omborda yig’ilib qolgan hujjatlar (qabul qilish – 
topshirish nakladnoylari, buyruq- nakladnoylar, tovar- transport nakladnoylari) ni 
buxgalter har kuni qabul qilib boradi. Ombor hisobining to’g’ri yuritilishi 
buxgalterning ombor hisobi kartochkasiga qo’yilgan imzosi bilan tasdiqlanadi. 
Moddiy – javobgar shaxs ombor hisobi kartochkalariga asosan har oyda 
tayyor mahsulotlar nomenklaturalari, o’lchov birligi, miqdorini ko’rsatib tayyor 
mahsulotlar qoldig’ini hisobga olish qaydnomasini to’ldiradi va uni buxgalteriyaga 
topshiradi. Buxgalteriyada hisob bahosi bo’yicha taksirovka qilinadi va 
buxgalteriya ma’lumotlari (16- qaydnomaning I- bo’limi) bilan solishtiriladi.