Morfologiyaga oid atama qaysi qatorda berilgan?
Yüklə 323,5 Kb.
|
|
Morfologiyaga oid atama qaysi qatorda berilgan? otlashish sintaktik vazifa lug‘aviy ma’no morfologik yozuv Morfologiyaga oid atama qaysi qatorda berilgan? qo‘shma so‘z qo‘shimchalar imlosi bosh harf morfologik yozuv So‘zga yangi lug‘aviy ma’no beruvchi qo‘shimchalar qaysi qatorda ko‘rsatilgan? old qo‘shimchalar tuslovchi qo‘shimchalar turlovchi qo‘shimchalar shakl hosil qiluvchi qo‘shimchalar Yasama so‘zlar keltirilgan qatorni toping. ishonch, bilim, o‘ynatmoq sariqroq, oppoq, qiyin sip-silliq, uyli, tuzli bog‘ich, ko‘kimtir, toychoq Qaysi so‘z tarkibi asos + so‘z yasovchi + lug‘aviy shakl yasovchi + sintaktik shakl yasovchi tartibida joylashmagan? isitkichlarni anglaganim ekinlarga qorayishning So‘zning ma’noli qismlari joylashuvi qaysi javobda to‘g‘ri berilgan? asos+so‘z yasovchi+lug‘aviy shakl yasovchi+sintaktik shakl yasovchi asos+so‘z yasovchi+sintaktik shakl yasovchi+lug‘aviy shakl yasovchi asos+sintaktik shakl yasovchi+ so‘z yasovchi+lug‘aviy shakl yasovchi asos+lug‘aviy shakl yasovchi+ so‘z yasovchi+sintaktik shakl yasovchi Qaysi gap tarkibida turlangan so‘z mavjud? O‘ktam balandlikka qamchi bilan ishora qildi Barcha gaplarda turlangan so‘zlar mavjud. U goh orqada qolardi, goh oldinga o‘tib ketardi. Men jo‘rttaga indamasdan o‘tirdim. Qismlari «tub+yasama» shaklda bo‘lgan juft so‘zlarni toping. xo‘l-quruq issiq-sovuq tanish-notanish achchiq-chuchuk Quyidagi sifatlardan qaysi biri sodda tub hisoblanadi? ko‘kimtir ishyoqmas shishasimon chiroyli
Qaysi qatordagi qo‘shimchalar ot, sifat va fe’l yasovchi qo‘shimchalar hisoblanadi?
-ik,-a
-m, -oq
-q, -ma
-i, -im
Yaxshi sifati qaysi so‘zining tashqi (fonetik) tomoni o‘zgarishidan hosil bo‘lgan? yoqish fe’lidan yaxshila fe’lidan yomon sifatidan yaxlamoq fe’lidan O'tmas so‘zi qaysi turkumga mansub? sifat
ravish
fe’l
sifatdosh
Sifatlarning sintaktik vazifasi qaysi qatorda tartibli keltirilgan? sifatlovchi, kesim, hol hol, sifatlovchi, kesim kesim, sifatlovchi, hol sifatlovchi, ega, hol Modal so‘zga siljigan sonlarni belgilang. birinchidan ikkinchilar oltmishdan o‘n birda Hisob so‘zlar asosan qaysi turkumga mansub bo‘ladi? ot
sifat son
Sodda yasamalik qaysi turkumga xos emas? son va olmosh ot va son ravish va olmosh fe’l va sifat Sondan yasalgan fe’lni toping ikkilanmoq yuzlanmoq o‘nglanmoq minglab
Sonlar ma’no jihatdan qaysi qatorda to‘g‘ri keltirilgan?
miqdor va tartib sonlar sanoq va chama sonlar miqdor va taqsim sonlar dona va tartib sonlar Buning olmoshi tarkibida qanday affikslar omonimlik hosil qilgan? egalik va kelishik kelishik
egalik
shaxs-son Olmoshdan yasalgan fe’llarni toping. mensimoq
senbop
manmanlik unda-bunda Olmoshdan qaysi turkum so‘zlari yasalishi mumkin? ot, fe’l, sifat, ravish ot, sifat, son ot, fe’l, ravish, son ot, fe’l, son, olmosh Qaysi shaxsda kishilik olmoshlari shaxsni hamda narsani ko‘rsata oladi? uchinchi shaxsda birinchi shaxsda ikkinchi shaxsda birinchi va uchinchi shaxsda -ish qo‘shimchasi qachon harakat nomini ifodalaydi? turlansa
mayl shaklida
zamon shaklida tuslansa
Ishla, savala fe’llaridagi -la qanday affiks?
so‘z va lug‘aviy shakl yasovchi so‘z yasovchi lug‘aviy shakl yasovchi bitta affiks Ista so‘zi qaysi so‘zdan fonetik yo‘l bilan hosil bo‘lgan? izla
istak
is
inon Faqat ko‘makchi fe’l bo‘lib keladigan fe’l turlari qaysilar? faqat ko‘makchi fe’l vazifasida keladigan fe’llar yo‘q yordamchi fe’llar to‘liqsiz fe’llar mustaqil fe’llar Fe’l zamon qo‘shimchalari qaysilar? -yap, -di, -yotir, -moqda -yap, -gan, -yotir, -moqda -yap, -di, -ib, -moqda -yap, -di, -yotir, -moq Qanday fe’llar yakka holda tuslanmaydi? to‘liqsiz fe’l sodda yasama fe’l sodda tub fe’l qo‘shma fe’l Qaysi fe’l tarkibida shaxs-son affiksi belgisiz ishlatilgan? keldi
keladi
o‘qiydi
borsin
Qaysi maylning alohida tuslovchisi mavjud? buyruq-istak nisbat
shart
xabar va shart Sabab ravishdoshini toping uyalib kirmadi o‘qigani uchun maqtaldi noiloj keldi atayin keldi Tuslanish gapning qaysi bo‘lagiga xos? kesimga
to‘ldiruvchiga
egaga
fe’lga
Harakat nomi tarkibida fe’lning qaysi qo‘shimchasi bo‘lishi mumkin? nisbat
mayl
shaxs
son
Qaysi so‘z tarkibida -moq shakldosh (omonim) qo‘shimcha sifatida ishlatilgan? chaqmoq
salmoq
bormoq
yashamoq
Aytib berdi va javob berdi fe’llari qanday farqlanadi? birinchisi – ko‘makchi fe’l, ikkinchisi –qo‘shma fe’l har ikkisi ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilma har ikkalasi ham qo‘shma fe’l ravishdosh+fe’l shakldagi birikma -a, -y ravishdosh qo‘shimchalari qaysi qo‘shimchalar bilan omonimlik hosil qila oladi? so‘z yasovchi, lug‘aviy shakl yasovchi bilan so‘z yasovchi va sintaktik shakl yasovchi bilan so‘z yasovchi bilan lug‘aviy shakl yasovchi bilan So‘z yasovchi va shakl yasovchi xususiyatga ega bo‘lgan qo‘shimchalar qatorini toping. -a, -in, -ir -ga, -da, -ni -liq, -ala, -tir -sh, -n, -ov So‘z yasovchi qo‘shimcha qaysi qatordagi so‘zda shakl yasovchidan so‘ng qo‘shilgan? eritma
sevinch
yong‘in
keltirma
Orttirma nisbatning qaysi qo‘shimchalari bir so‘zga qo‘shilib paronimlik hosil qiladi? -kaz, -qaz -ir, -iz
-g‘iz, -giz
-giz, -kiz O‘tgan zamon davom fe’li qaysi qatorda qo‘llangan? Gimnastika badan g‘uborini tozalardi. Bu shovqin-suron hech nimani isbotlamas. Uchrashuv do‘stona va samimiy sharoitda o‘tmas. Cho‘lning taqir betida bir parcha qor ko‘rinar. Odatda fe’lning qaysi shakli grammatik o‘zgarishsiz hol vazifasini bajara oladi? ravishdosh sifatdosh fe’lning xoslangan shakllari grammatik o‘zgarishsiz hol vazifasida qo‘llanmaydi harakat nomi Fe’l asosiga zamon va shaxs-son qo‘shimchalarini qo‘shish bilangina hosil qilinadigan fe’l maylini ko‘rsating. xabar mayli buyruq-istak shart
xabar va shart mayli
Quyidagi qo‘shimchalardan qaysi biri sifatdoshning bo‘lishsizlik shaklini hosil qiladi? -mas
-may, -masdan
-maslik
-mayin
Qaysi so‘z turkumlari tuslanadi? faqat fe’llar olmosh, ot, otlashgan so‘zlar faqat otlar fe’llar va harakat nomi Shakldoshlik (omonimlik) xususiyatiga ega bo‘lgan -ma qo‘shimchasi qanday holatda urg‘usiz qo‘shimcha hisoblanadi? fe’ldan bo‘lishsizlik shaklini hosil qiluvchi bo‘lganda -ma qo‘shimchalari barcha hollarda urg‘usiz qo‘shimcha fe’ldan ot hosil qiluvchi bo‘lganda -ma qo‘shimchalari barcha hollarda urg‘uli qo‘shimcha Harakat nomining fe’lga xos belgisini toping harakat nomlari nisbat shaklini oladi harakat nomlari zamon ko‘rsatmaydi harakat nomi fe’l turkumiga xos grammatik xususiyatlarga ega harakat nomlari fe’llar kabi shaxs-son ifodalaydi So‘zga yangi lug‘aviy ma’no bеruvchi qo‘shimchalar qaysi qatorda ko‘rsatilgan? old qo‘shimchalar turlovchi qo‘shimchalar shakl hosil qiluvchi qo‘shimchalar tuslovchi qo‘shimchalar Qaysi gapda juft fe’llardan hosil qilingan ravish mavjud? Bu tashvishdan uzil-kesil qutuldim. Har jihatdan kuydi-pishdi xodim kerak. Ishning kam-ko‘stini tekshirib ko‘r. Sizga bor-yo‘g‘imni aytdim-ku, oshna Harakat nomlari gapda qanday bo‘lak vazifasida keladi? bosh va ikkinchi darajali bo‘laklar vazifasida faqat kesim vazifasida faqat ega vazifasida ikkinchi darajali bo‘laklar vazifasida Bozorda qari cholni o‘g‘ri deya tutdilar, ura sho‘rlikni podsho sari eltdilar. Ushbu misralarda qo‘llangan ura birligi qaysi qatorda to‘g‘ri izohlangan? fe’lning ravishdosh shakli fe’lning sifatdosh shakli fe’ldan ravish yasalgan sof fe’l
So‘z tarkibidagi -ma qo‘shimchasiga urg‘u tushmasa, u qanday vazifa bajarishi mumkin?
sifat yasovchi ot yasovchi ot va fe’l yasovchi Qaysi gapda sodda yasama ravish bor? Biz do‘stona yashaymiz va ishlaymiz. Har yerni qilma orzu, har yerda bor tosh-u tarozu. O‘quvchilar sayohatga tezda ketdilar. Majlis kechroq boshlandi. Fe’lning zamon, shaxs-son qo‘shimchalarisiz qismi qaysi mayl shakli hisoblanadi? 2-shaxs buyruq-istak mayli 1-shaxs buyruq-istak mayli 3-shaxs buyruq-istak mayli 1-shaxs shart mayli Qo‘shimchalarning vazifasiga ko‘ra qaysi turi o‘zlashma bo‘lishi mumkin? so‘z yasovchi shakl yasovchi sintaktik shakl yasovchi lug‘aviy shakl yasovchi To‘qlikda ochlikni o‘yla, boyiganda – muhtojlikni. Ushbu gapdagi yasama so‘zlar sonini aniqlang. beshta to‘rtta
uchta
ikkita
Bur – bura, chay – chayqa, to‘z – to‘zg‘i, yul - yulqi so‘zlaridagi ostiga chizilgan birliklar haqidagi qaysi hukm to‘g‘ri?
shakl yasovchi qo‘shimchalar kamunum so‘z yasovchi qo‘shimchalar bugungi kunda ajratilmaydi, qotib qolgan qo‘shimchalardir fe’lga xos sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalar -a qo‘shimchasi vazifasiga ko‘ra qanday qo‘shimcha hisoblanadi? so‘z yasovchi va shakl yasovchi faqat sintaktik shakl yasovchi faqat so‘z yasovchi faqat lug‘aviy shakl yasovchi Tinch (sifat), quvonch (ot), qadrdon (sifat) – kuldon (ot) so‘zlaridagi -ch va -don qo‘shimchalari shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra qanday qo‘shimcha hisoblanadi? omonim qo‘shimchalar so‘z yasovchi qo‘shimcha ko‘p ma’noli qo‘shimcha ot va sifat yasovchi -in qo‘shimchasi ma’no va vazifasiga ko‘ra qanday qo‘shimcha hisoblanadi? lug‘aviy shakl yasovchi, ot va sifat yasovchi nisbat shaklini hosil qiluvchi va ot yasovchi qo‘shimcha o‘zlik va majhul nisbatni hosil qiluvchi qo‘shimcha o‘zlik nisbatini hosil qiluvchi qo‘shimcha Sizsí́́́̍̍̍z – sí́́́̍̍̍zsiz so‘zlaridagi -siz qo‘shimchasiga qaysi qatorda to‘g‘ri tavsif berilgan? birinchi so‘zda – so‘z yasovchi, ikkinchisida – sintaktik shakl yasovchi birinchi so‘zda – so‘z yasovchi, ikkinchisida – shakl yasovchi -siz – ikkala so‘zda ham shakl yasovchi qo‘shimcha -siz – ikkala so‘zda ham so‘z yasovchi qo‘shimcha Qanday sodda so‘zlar tub so‘zlar hisoblanadi? tarkibida so‘z yasovchi qo‘shimchalar bo‘lmagan so‘zlar tarkibida shakl yasovchi va sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalar bo‘lmagan so‘zlar tarkibida sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalar bo‘lmagan so‘zlar tarkibida lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalar bo‘lmagan so‘zlar Ma’nosi bir-biriga yaqin yoki qarama-qarshi so‘zlardan tarkib topgan so‘zlar… juft
takroriy
qo‘shma
qo‘shma yoki juft
Qaysi qatorda ot va fe’l yasovchi omonim qo‘shimchalar berilgan? yo‘liq, chiziq gapirma, burma qatlama, bo‘g‘ma do‘sti, bo‘yi Tovush o‘zgarishiga uchragan yasama so‘zlarni belgilang. qizarmoq, yig‘loqi, sana tashla, jo‘na, qiyma qiyna, yoshar, chaqir pishloq, toshloq, dumaloq Qaysi javobdagi birlik qo‘shma so‘z hisoblanmaydi? kasbini sharafladi isyon ko‘tardi mazax qildi javob qaytardi -q qo‘shimchasi bilan yasalgan so‘zni toping. tarqoq yonoq
qo‘rqoq
qochoq
Chiroyli maslahatlashishdan so‘ng, bu yerda rejali operatsiyani bajarishga qaror qilishdi. Ushbu gapda nechta yasama so‘z bor?
beshta
yettita
sakkizta
oltita
Bir-biriga yaqin yoki qarama-qarshi ma’noli asoslardan tarkib topgan otlar…? juft otlardir qo‘shma otlardir qo‘shma otlardir yoki juft otlardir takroriy otlardir Turlanish qaysi so‘z turkumlariga mansub? 1) sifatdosh; 2) son; 3) ravishdosh; 4) ot; 5) harakat nomi; 6) olmosh; 7) ravish 1,2,4,5,6,7 1,2,3,4,5,6,7 1,2, 4,5,6 4,5,6
Qaysi qatordagi barcha fe’llardan o‘zlik nisbat shakli yasalmaydi?
bor, uxla, qichqir, yayra; kel, yot, och, so‘ra, tashla; ket, tur, yop, ayt, maqta; chop, yugur, tikla, kiy; Bir fe’l o‘zak-negiziga qaysi nisbatning ikki-uch xil qo‘shimchasi ketma-ket qo‘shilishi mumkin? orttirma nisbat majhul nisbat o‘zlik nisbat aniq nisbat Fe’llarning munosabat shakllariga to‘g‘ri ta’rif berilgan javobni toping. fe’l asoslariga qo‘shilib, gapda kesim vazifasida qo‘llanilishga xoslovchi shakllar fe’l asoslariga qo‘shilib, gapda hol vazifasida qo‘llanilishga xoslovchi shakllar fe’l asoslariga qo‘shilib, gapda aniqlovchi vazifasida qo‘llanilishga xoslovchi shakllar fe’l asoslariga qo‘shilib, gapda ega va to‘ldiruvchi vazifasida qo‘llanilishga xoslovchi shakllar Fe’llarning munosabat shakllari noto‘g‘ri ko‘rsatilgan javobni toping. nisbat qo‘shimchalari mayl qo‘shimchalari shaxs-son qo‘shimchalari zamon qo‘shimchasi Shaxs-son shakllarining xususiyatlari noto‘g‘ri berilgan javobni ko‘rsating. zamon qo‘shimchalarini qabul qilmaydi fe’l ifodalagan ish-harakatning bajaruvchisini ko‘rsatadi fe’lni kesim sifatida shakllantiradi fe’lni ega bilan bog‘lab keladi Hozirgi-kelasi zamon fe’li qaysi qatorda berilgan? ishlayman, o‘sadi, o‘qiysiz borar edi, o‘qir, ishlar edim ko‘rganman, yuborgansiz, chaqirgan yozibman, kelibsiz, ekibdi Yozmadim fe’lidagi qo‘shimchalarning turi to‘g‘ri ko‘rsatilgan javobni toping. -ma qo‘shimchasi bo‘lishsizlik, -di qo‘shimchasi zamon, -m qo‘shimchasi shaxs-sonni ifodalaydi -ma qo‘shimchasi zamon, -di qo‘shimchasi bo‘lishsizlik, -m qo‘shimchasi shaxs-sonni ifodalaydi -ma qo‘shimchasi bo‘lishsizlik, -m qo‘shimchasi zamon, -di qo‘shimchasi shaxs-sonni ifodalaydi -ma qo‘shimchasi bo‘lishsizlik, -dim qo‘shimchasi shaxs-sonni ifodalaydi O‘tgan zamon shakllarini hosil qiluvchi qo‘shimchalar berilmagan javobni toping. -ish
-di
-gan
-b
Shaxs-son qo‘shimchalarining -m, -k, -ng, -ngiz shakllari qo‘shiladigan o‘tgan zamon turini hosil qiluvchi qo‘shimcha qaysi javobda berilgan? -di
-gan
-b
-ib Buyruq-istak maylidagi fe’llar qatorini aniqlang. ishlay, boraylik, aytsin o‘qisam, borsak, ko‘rmasa bildirmoqchi, chaqirmoqchiman, ishlamoqchimiz isidi, ketadi, o‘qiyapti Sifatdan yasalgan fe’llar tovush tarkibi o‘zgarishga uchragan so‘zlar berilgan qatorni aniqlang. qiyna, pasay yashnat, so‘roq sana, yasha o‘yna, ata -la qo‘shimchasi qaysi mustaqil so‘z turkumlariga qo‘shilishi mumkin? Barcha mustaqil so‘z turkumlariga qo‘shilishi mumkin ot, sifat, fe’l, ravish ot, sifat, ravish, son, olmosh ot, sifat O‘qib berib tur birikuvida ko‘makchi fe’l qaysi javobda? berib tur o‘qib
o‘qib berib tur
tur
Ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi berilgan qatorni toping.
so‘zlab bermoq kasal bo‘lmoq sotib olmoq yordam bermoq Ko‘makchi fe’llar qanday so‘zlarga bog‘lanishi mumkin? fe’lga sifat, ravish va fe’lga sifat va ravishga otga
Ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi berilgan qatorni toping.
yozib ko‘rmoq sotib olmoq harakat qilmoq kasal bo‘lmoq Qaysi qatordagi birikuv ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi hisoblanmaydi? bilib yozdi yoza oladi bita yozdi ko‘rib qoldi Bu noyob kitobni mutolaa qilib chiqdim. Ushbu gapda qo‘llangan fe’llarni izohlang. 1 ta qo‘shma fe’l, 1 ta ko‘makchi fe’l qo‘llangan 2 ta mustaqil, 1 ta ko‘makchi fe’l qo‘llangan 1 ta mustaqil fe’l, 2 ta ko‘makchi fe’l 3 ta mustaqil fe’l qo‘llangan Ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmalaridan fe’l nisbatlari hosil qilinganda, qaysi nisbat qo‘shimchasi faqat yetakchi fe’lga qo‘shiladi? o‘zlik nisbat qo‘shimchasi orttirma nisbat qo‘shimchasi majhul nisbat qo‘shimchasi birgalik nisbat qo‘shimchasi Yetakchi fe’llarga ham, ko‘makchi fe’llarga ham qo‘shiladigan qo‘shimchalar berilgan javobni toping. nisbat va bo‘lishsizlik qo‘shimchalari bo‘lishsizlik qo‘shimchalari zamon qo‘shimchalari nisbat qo‘shimchalari Sodda yasama fe’llar so‘z yasovchi qo‘shimchalar yordamida qaysi so‘z turkumlaridan yasalishi mumkin? otlardan, ravishlardan, olmoshlardan, sifatlardan otlardan, ravishlardan, olmoshlardan, sifatdoshlardan otlardan, ravishdoshlardan, olmoshlardan, sifatlardan fe’llardan, ravishlardan, olmoshlardan, sifatlardan Ikki fe’lning birikishi odatda qaysi vositalar yordamida amalga oshiriladi? ravishdosh shakllari vositasida shaxs-son, to‘liqsiz fe’l vositasida shaxs-son, ravishdosh, sifatdosh shakllari vositasida kelishik, shaxs-son qo‘shimchalari vositasida Ko‘makchi fe’llar qanday so‘zlarga bog‘lanadi? fe’lga fe’l va olmoshga sifat, ravish, ot, son, olmoshga sifat, ravish va fe’lga Qaysi gapda qaramoq fe’li mustaqil so‘z hisoblanmaydi? Kuchingga qarab ko‘tar, bo‘lmasa, beling chiqib ketadi. Kelajakka ishonch bilan qaramoq. Xola, bog‘ingizga kim qaraydi? – so‘radi Olimjon. Bu yerlar qaysi tumanga qaraydi? Qaysi ko‘makchi fe’l harakatni bajarishga imkoniyat mavjudligi ma’nosini ifodalaydi? olmoq
yubormoq
boshlamoq tashlamoq Sifatlardan fe’l yasamaydigan qo‘shimchalar berilgan javobni toping. -illa, -ira -(a)y
-(a)r
-la, -a
Quyidagi fe’llarning qay biri otdan yasalgan? 1) tuzlamoq; 2) dodlamoq; 3) yangilamoq; 4) tezlamoq; 5) yaxshilamoq; 6) varaqlamoq; 7) to‘g‘rilamoq; 8) sekinlamoq; 9) ho‘plamoq; 10) qishlamoq.
1, 6, 10
3,5,7
5, 7, 8
4, 8, 9
Quyidagi fe’llarning qay biri undov so‘zdan yasalgan? 1) tuzlamoq; 2) dodlamoq; 3) yangilamoq; 4) tezlamoq; 5) yaxshilamoq; 6) varaqlamoq; 7) to‘g‘rilamoq; 8) sekinlamoq; 9) voyvoylamoq; 10) qishlamoq. 2, 9
4, 5, 10
5, 7, 8
3,5,7
Harakatning kuchsiz darajasi ma’nosini ifodalovchi -(i)sh qo‘shimchali so‘zni aniqlang. to‘lishdi boshqarishni sevishganlar uchrashdi Qaysi qatorda tub fe’l bor? yozdirgizmoq eskirmoq
to‘latmoq
qiynamoq
Fe’l yasovchi qo‘shimchalarni toping.
-i, -illa, -ira, -t -kor, -bon, -zor, -lan -lan, -lar, -dir -sira, -simon, -a O‘zbek tilida qaysi turkumdagi so‘zlardan qo‘shimcha qo‘shish bilan fe’l yasab bo‘lmaydi? fe’llardan ravishlardan sifatlardan otlardan
Otdan yasalgan fe’llarni toping.
ko‘kish, borish, ishlash kelay, yozay, to‘qi yozar, oqar, cho‘zar Yasama fe’llarni toping. tinchi, guldura, qisqardi o‘qigan, yozilgan, yuborilgan guvillab, borgan, yodlaguncha oqqan, qoramtir, to‘qilgan Qaysi qatorda tub fe’l berilgan? qichqirmoq boyimoq
to‘latmoq
kechikmoq Qaysi qatordagi so‘zdan fe’l yasalganda, o‘zakda fonetik o‘zgarish bo‘lmaydi? sog‘
ong
son
ot
Fe’l yasovchi qo‘shimchalar berilgan qatorni aniqlang. -la, -a, -illa, -lan -chan, -qoq, -li, -xon -do‘z, -g‘ich, -moq, -choq -siz, -(i)n, -chan, -dor Qaysi qatordagi so‘zlarga fe’l yasovchi qo‘shimcha qo‘shilsa, o‘zakda o‘zgarish ro‘y beradi? yosh, ot, son, ong bosh, ish, osh, bo‘sha chiq, bor, suv, uyqu o‘t, so‘z, oq, tun Qaysi qatorda tub fe’l berilgan? kemirilgan to‘latmoq qiynamoq
eskirmoq
Qaysi qatorda yasama fe’l berilgan? jildiramoq qaynamoq
tuzalmoq
kulimsiramoq Quyida sanalgan qanday qo‘shimchalar mavjud emas? fe’ldan fe’l yasovchi qo‘shimchalar sondan shakl yasovchi qo‘shimchalar ravishdan ravish yasovchi qo‘shimchalar ravishdan son yasovchi qo‘shimchalar -la qo‘shimchasi vazifasiga ko‘ra qanday qo‘shimcha hisoblanadi? so‘z yasovchi va shakl yasovchi faqat shakl yasovchi faqat sintaktik shakl yasovchi faqat so‘z yasovchi Har ikkala qismi o‘zining lug‘aviy ma’nosini saqlagan fe’llarning o‘zaro birikuvidan qanday birliklar hosil bo‘ladi? qo‘shma fe’l ko‘makchi fe’lli so‘z shakli qo‘shma fe’l, ko‘makchi fe’lli so‘z shakli gap
Berilgan fe’llardan qaysi biri taqlid so‘zlardan yasalmagan?
dag‘allashmoq lo‘qillamoq bidirlamoq jilpanglamoq -ir qo‘shimchasi bilan qaysi so‘z turkumlaridan fe’l yasash mumkin? ot va taqlid so‘zlardan taqlid so‘zlardan sifatlardan otlardan
Aytdi-qo‘ydi, javob berdi birliklari o‘zaro qaysi jihatdan farqlanadi?
har ikkalasi ham ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi, faqat ma’no jihatdan farqlanadi ma’nosiga ko‘ra farqlanadi, lekin har ikkalasi ham qo‘shma fe’l ma’nosiga ko‘ra farqlanadi, lekin aytdi-qo‘ydi – qo‘shma fe’l, javob berdi – ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi Nodir tinimsiz o‘qidi, izlandi, mutolaa qildi. Ushbu gapdagi fe’llar qaysi qatorda to‘g‘ri izohlangan? gapda ikkita sodda fe’l va bitta qo‘shma fe’l mavjud gapda to‘rtta mustaqil fe’l mavjud gapda ikkita mustaqil fe’l va bitta ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi mavjud gapda uchta ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi mavjud Qo‘shma fe’l ishtirok etmagan gapni aniqlang. Dalalarda g‘o‘zalar gullay boshladi Kutubxonadan kerakli kitoblarni olib keldim Hakimjon qo‘l qovushtirib javob berdi Mezbon mehmonlarni mehmonxonaga taklif qildi Qo‘shma fe’llar qatorini toping. iqror bo‘ldi, qaror qildi, bayon etdi ko‘rib berdi, aytib qo‘ydi, suvsiradi kasal bo‘ldi, sotib oldi, ko‘rib qo‘ydi olib turdi, ketib qoldi, kuta boshladi Quyidagi birikuvlarning qaysi biri qo‘shma fe’l? tasdiq bo‘ldi sezmay turdi yozib berdi o‘qituvchi bo‘ldi Qo‘shma fe’lni toping. tajang bo‘lmoq qo‘lga olmoq umid bog‘lamoq yo‘l tutmoq Qo‘shma fe’llarning xususiyatlari noto‘g‘ri ko‘rsatilgan javobni toping asoslar orasiga boshqa qo‘shimchalarni qo‘shsa bo‘ladi birdan ortiq asosdan tashkil topadi bitta so‘roqqa javob bo‘ladi qismlari ajratib yoziladi Qo‘shma fe’llar yasalishida ishtirok etadigan so‘zlar qaysi javobda berilgan? qil, et, bo‘l ket, bor, yur o‘tir, qo‘y, sol yubor, chiq, kir Qo‘shma fe’llar berilgan javobni toping. olib keldi oshib qolgan yig‘ishtirib oldi charaqlab ketdi Ot turkumiga o‘tmagan juft fe’llarni toping. aytdi-qo‘ydi oldi-berdi bordi-keldi qo‘ydi-chiqdi Qaysi qatorda qo‘shma fe’llar bor? xursand qildi, olib keldi o‘qib chiqdi, so‘ray boshladi yozib turdi, ko‘ra boshladi yiqila yozdi, ko‘rinib turibdi Qo‘shma fe’l yo‘q gapni aniqlang. O‘ktam beixtiyor kulib yubordi Akbar do‘stlarini har qanday vaziyatda ham himoya qiladi Mezbon mehmonlarni xonaga taklif qildi Hakimjon qo‘l qovushtirib javob berdi Qaysi qatorda qo‘shma fe’llar bor? javob berdi, olib keldi yozib turdi, ko‘ra boshladi yiqila yozdi, ko‘rinib turibdi o‘qib chiqdi, so‘ray boshladi Qo‘shma fe’llarni aniqlang. olib bermoq, borib kelmoq, kirib chiqmoq aytib qo‘ymoq, ko‘rib chiqmoq, uxlab qolmoq to‘kib yubormoq, ko‘rib qolmoq, o‘ylab ko‘rmoq bajarib qo‘ymoq, mo‘ljallab yurmoq, ko‘ra bilmoq Qaysi gapda juft fe’llar mavjud? Onasiga u haqda bilganlarini aytdi-qo‘ydi, o‘ylab o‘tirmadi. Qo‘ydi-chiqdini eshitsam, yuragim orqaga tortib ketadi. To‘y o‘tib, keldi-ketdi ancha kamaygan edi. Senga ergashib bor-yo‘g‘imdan ayrildim. Ikki fe’lning qo‘shiluvidan yasalgan qo‘shma fe’llar qatorini aniqlang. olib chiqmoq, sotib olmoq, olib kelmoq kutib oldi, o‘qib berdi, kelgan ekan ko‘tarib oldi, yiqitib yubordi, nazar soldi qabul qildi, javlon ayladi, keldi-ketdi Qo‘shma fe’llarni toping. javob berdi, olib keldi, sotib oldi yoza boshladi, o‘qib yurdi, qo‘l qo‘ydi hurmat qiladi, olib keldi, keldi-ketdi tarqala boshladi, ko‘rib qoldi, qo‘l cho‘zdi Qo‘shma fe’l yo‘q gapni toping. Qish bo‘yi to‘plangan namni saqlab qolamiz. Akbar do‘stlarini har qanday vaziyatda ham himoya qiladi Mezbon mehmonlarni xonaga taklif qildi. Hakimjon qo‘l qovushtirib javob berdi Ko‘pincha kesimga bog‘lanib keladigan fe’lning lug‘aviy shaklini aniqlang. ravishdosh sifatdosh harakat nomi ravish
Qaysi qatorda ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi orttirma nisbat shaklida?
O‘qituvchi yana intizom haqida gapirib o‘tdi. Kuchli to‘lqin uni oqizib ketdi. Majnuntol kokillari yo‘lni to‘sib turardi. Quyidagilardan qaysilar fe’lning munosabat shakllari hisoblanadi? 1) shaxs-son; 2) o‘timli-o‘timsizlik; 3) zamon; 4) bo‘lishli-bo‘lishsizlik; 5) vazifa shakli; 6) mayl. 1, 3, 6
2, 4, 5, 6
1, 2, 6
3, 4, 5
Qaysi qatordagi so‘zlarda tuslovchi qo‘shimchalar mavjud emas? qaynashim, qaynashing, qaynashi qaynadim, qaynading, qaynadi bordim, bording, bordi bordik, bordingiz, bordilar Taqlid so‘zlardan ko‘proq qaysi turkumdagi so‘zlar yasaladi? fe’l
sifat
ot
taqlid so‘zlardan so‘z yasalmaydi Qaysi qatordagi ravishdosh tarkibida so‘z yasovchi qo‘shimcha mavjud? ho‘plab, ishlab, foydalanib sanab, aytib, yopib chiqmoq, atamoq, to‘plamoq aytish, quyuv, qarov Aqlli o‘zini ayblar, aqlsiz – do‘stini. Ushbu gapdagi so‘z yasovchi qo‘shimchalar miqdorini aniqlang. uchta
to‘rtta
beshta
ikkita
Ravish o‘rnida qo‘llanuvchi olmoshlar berilgan qatorni toping. qancha, nega men, sen
nega, qani
siz, ular So‘zlarni faqat belgi anglatish xususiyatiga asoslanib, qaysi turkumga ajratish mumkin? sifat va ravishga sifatga
songa
ravishga
Quyidagi so‘zlar qaysi turkumga mansub: tóza, yangi, hozir.
ravish, sifat, sifat sifat, sifat, ravish sifat, ravish, ravish sifat, ravish, sifat Qaysi qatordagi ravishlar turlanmagan? G‘ulomjon orqadan qarab qoldi. Ishimizdan ertaning shabadasi kelib turibdi, o‘g‘lim. Hozirning o‘zida uning dong‘i dunyoga ketgan. Baxt axtarib yurgan ko‘plarni bilaman. Ravishlar otlashganda sintaktik shakl yasovchilardan qay birini olishi mumkin? sintaktik shakl yasovchi otga oid qo‘shimchalarning barchasini oladi sintaktik shakl yasovchi otga oid qo‘shimchalarning barchasini olmaydi sintaktik shakl yasovchilarni umuman olmaydi sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalarning barchasini oladi Ko‘plik qo‘shimchasi -lar ravish tarkibida qanday ma’noni bildiradi? noaniqlikni va davomiylikni davomiylikni noaniqlikni sof ko‘plikni Ravishdan yasalgan so‘zlarni toping. 1) hozirda; 2) ozaymoq; 3) ko‘ptir; 4) quyida; 5) yangida; 6) kamaymoq. 2,6
2,3,6
4,5,6
1,2,3,4
Ravish tarkibidagi qaysi egalik qo‘shimchalari yaxlitlanib kelishi mumkinmas? I, II shaxs birlik va ko‘plik qo‘shimchalari II shaxs birlik qo‘shimchalari barcha egalik qo‘shimchalari yaxlitlanadi III shaxs birlik qo‘shimchalari Qaysi qatordagi gapda -i, -si qo‘shimchalari egalik ma’nosini ifodalamaydi? Kechasi yomg‘ir yog‘di. Ona tuni bilan uxlamadi. Berilgan gaplarda egalik ma’nolari ifodalanmagan. O‘tgan yili hosil yaxshi bo‘lgan edi. Belgining belgisini bildirgan ravishni toping Uning so‘zlari bolalarcha sodda. Mashina tezroq yura boshladi. Oqshom paytida shamol birdan to‘xtadi. Ra’no majlisda yaxshi gapirdi. Ravish berilmagan qatorni toping o‘z-o‘zi
o‘z-o‘zicha
quruqdan quruq so‘zma-so‘z Ravishning sintaktik vazifasi qaysi qatorda tartibli keltirilgan? hol, kesim, sifatlovchi hol, sifatlovchi, kesim sifatlovchi, kesim, hol sifatlovchi, ega, hol Ravishdoshlarda ravishning qaysi ma’no turi uchramaydi? o‘rin va miqdor holat
payt
sabab
Yurakdan so‘zidagi -dan vazifasiga ko‘ra qanday qo‘shimcha sanaladi?
morfemaga ajralmaydi sintaktik shakl yasovchi omonim
so‘z yasovchi
Vodiylarni yayov kezganda. Gapda ravishning ma’no jihatdan qaysi turi ishlatilgan? holat
daraja-miqdor
sabab
maqsad
Tub so‘zni toping. bugun
talon
yopiq
qabul qil
To'satdan so‘zi necha morfemadan iborat? 1 2
3 4
Kecha uchrab mukofot undirdi. Ushbu gapda qaysi turkumga oid so‘zlar berilgan? ravish, fe’l, ot olmosh va fe’l ot, fe’l va olmosh ot va fe’l Maqsad ravishini toping. Ovozingizni eshitish umidi bilan ataylab kelgan edim. Men sizni olib ketgani keldim. Umringga yuz bahor zamondosh bo‘lsin. Feruza bilan Shahnoza Azizani o‘ynatmoqchi bo‘lib kelishgan ekan. O‘rin ravishini toping. Ular hech ikkilanmay olg‘a yurishdi. Kechasi bilan yog‘ib chiqqan qor tongotar paytida tinib qoldi. Yo‘lchi boshini quyi solib, birpas jim o‘tirdi. Bular yaqinda Toshkentga ko‘chib kelishdi. Kampir xiyla uzoqlashganda, Nurmatjon qichqirdi. Ushbu gapda ravishning qaysi turi mavjud? daraja-miqdor ravishi payt ravishi o‘rin ravishi holat ravishi Berilgan so‘zlardan o‘rin ravishlarini aniqlang. quyi, chetda, oldinga majburan, tez, uyda aniq, mardlarcha, o‘rtada pastga, Toshkentdan, o‘rtada Qaysi kelishikdagi so‘zlar yaxlit holatda ravishga aylanishi mumkin? jo‘nalish, chiqish va o‘rin-payt kelishigidagi so‘zlar jo‘nalish va o‘rin-payt kelishigidagi so‘zlar tushum, o‘rin-payt, chiqish kelishigidagi so‘zlar bosh va qaratqich kelishiklaridan tashqari so‘zlar Fe’l shakllarining takrorlanishi bilan yasalgan ravishlar berilgan qatorni toping. bora-bora, qayta-qayta vaqt-bevaqt, ochiq-oydin hali-beri, birin-ketin o‘zidan-o‘zi, birma-bir So‘zlarni takrorlab ravish yasashda qaysi kelishik qo‘shimchalari faol qatnashadi? chiqish kelishigi jo‘nalish kelishigi tushum kelishigi o‘rin-payt kelishigi -cha qo‘shimchasi orqali qaysi so‘z turkumidan ravish yasaladi? ot, sifat, olmosh, ravish va fe’ldan ot va fe’ldan ot, sifat, olmosh va fe’ldan ot, olmosh, ravishdan Ravish yasovchi qo‘shimchalarni toping. -cha, -larcha, -lab, -an -lar, -si, -aki, bad- -larcha, -ona, -li, -chi -chi, -cha, -goh, -don Qaysi qatordagi qo‘shma ravish ajratib yoziladi? birkuni
ozmuncha
birmuncha birato‘la Otlashgan ravish qaysi gapda? Achchiq xabarni yetkazish uchun ko‘plarning yuragi dov bermadi. Kasal bolani darrov shifokorga ko‘rsatdik. Safimizda qoloqlar butunlay qolmadi. Chiroyli kiyingan a’lochilar saf tortishdi. Quyidagi gapda qo‘llangan ravishning tuzilish jihatdan turini aniqlang. Bir talay qushlar donga qarab intildilar. qo‘shma
tub
otlashgan ravish sodda yasama Qaysi qatordagi gapda qo‘shma ravish mavjud? Avaz har gal tog‘dan mamnun bo‘lib qaytar edi. Saida yolg‘ondan hayron bo‘lib qoldi. Ko‘chada tasodifan Kamolani uchratib qoldim. Elmurod akaga mug‘ombirona ko‘z tashladi. Qaysi gapda qo‘shma ravish mavjud? Har yerni qilma orzu, har yerda bor tosh-u tarozu. O‘quvchilar sayohatga ertaga ertalab ketadilar. Biz do‘stona yashaymiz va ishlaymiz. Majlis kechroq boshlandi. Qaysi qatordagi qo‘shma ravish qo‘shilib yoziladi? bir pas
bir qancha
bir zum
hamma yoq
Qo‘shma ravishlarni toping. har qachon, bir lahza bir zamon, hech narsa kimdir, har gal hech kim, har nima Qaysi qatordagi qo‘shma ravish ajratib yoziladi? birzum
birpas
biryo‘la
birato‘la
Qaysi so‘zlar vositasida yasalgan qo‘shma ravishlar doim ajratib yoziladi? har, hech har, hech, bir, oz har, hech, oz har, hech, bir Takroriy yasama ravishni aniqlang. yonma-yon, izma-iz tez-tez, yaxshi-yaxshi oz-moz, mo‘l-ko‘l tur-tur, yugur-yugur Qaysi qatorda miqdor-daraja ravishi mavjud? Qaddini rostlab, eshikni uzoq taqillatdi. Endi uning bir ko‘rmagani o‘lim edi. U choy ho‘pladi-yu, hech narsa yemadi. Kechasi kelib derazani taqillatdi. O‘rin ravishi qatnashgan gapni aniqlang. Salmon ota gapni uzoqdan boshladi. Akbarali yana kulib qo‘ydi. Elektr hamon chirsillab ko‘z ochirmas edi. U negadir birdan darmonsizlandi Ravish yasovchi qo‘shimchani toping. -chasiga
-chi
-si
-choq
Aksariyat fe’l-kesimga bog‘lanib keladigan mustaqil so‘z turkumini aniqlang. ravish
sifat
ot
olmosh Qaysi ravishlarda munosabat shakllari yaxlitlanib ketgan? yuqoridan, to‘g‘riga ko‘pga, ozi ertamiz, buguningiz salga, ozroq Qaysi gapda tub ravish bor? Majlis kechroq boshlandi Biz do‘stona yashaymiz va ishlaymiz Har yerni qilma orzu, har yerda bor tosh-u tarozu O‘quvchilar sayohatga qisman ketdilar Sof ko‘makchini belgilang sari, sayin bilan, qarab shuning uchun, ko‘ra qadar, keyin Ot ko‘makchi qaysi qatorda keltirilgan? ilgari, burun keyin, qaraganda boshqa, bo‘ylab tashqari, boshlab Ko‘makchilar qaysi kelishikdan so‘ng kelmaydi? tushum
qaratqich
jo‘nalish chiqish
Sof ko‘makchilarning qaysi qismiga urg‘u tushadi?
sof ko‘makchilarga urg‘u tushmaydi birinchi bo‘g‘iniga ikkinchi bo‘g‘iniga uchinchi bo‘g‘niga Bilan ko‘makchisi quyidagi ma’nolardan qaysilarini bildira oladi? birgalik, vosita, payt birgalik, o‘rin, payt sabab birgalik, daraja, payt sabab, maqsad, payt Ko‘makchi ishtirok etgan so‘z birikmasida bosh so‘z ergash so‘z bilan asosan ... aloqasiga kirishadi. boshqaruv bitishuv
moslashuv
bitishuv, boshqaruv Qaysi ko‘makchi bog‘lovchi vazifasida kela oladi? bilan
uchun
sayin
sari
Quyidagi uch xususiyatdan qaysilari yordamchi so‘z turkumlariga xos? 1. Lug‘aviy ma’no. 2. Grammatik ma’no. 3. Grammatik vazifa. 2, 3
1,2
faqat 3
1, 2, 3
Qaysi qatordagi xususiyat yordamchi so‘z turkumlariga oid so‘zlarga xos emas? lug‘aviy ma’noga egalik grammatik ma’noga egalik grammatik vazifaga egalik grammatik shaklga egalik Qaysi qatordagi so‘zlarning ikkinchisi yordamchi so‘z hisoblanadi? isib ketmoq, hafta ichi uyga ketmoq, isib ketmoq uyning ichi, hafta ichi hafta ichi, uyga ketmoq Yakka holda lug‘aviy ma’no anglatmaydigan so‘z turkumlarini ko‘rsating. bog‘lovchilar, ko‘makchilar, yuklamalar olmosh, modal so‘zlar ravish, undov so‘zlar olmosh, son, modal so‘zlar Bilan, singari, kabi ko‘makchilari quyida berilgan qaysi kelishikdagi so‘zlar bilan birga qo‘llanadi? bosh kelishikdagi so‘zlar bilan jo‘nalish, o‘rin-payt va chiqish kelishigidagi so‘zlar bilan barcha kelishikdagi so‘zlar bilan birga qo‘llanishi mumkin bosh kelishik, jo‘nalish, o‘rin-payt kelishigidagi so‘zlar bilan Gap bo‘laklariga ajratishda ko‘makchilar qay tarzda gap bo‘lagiga ajratiladi? O‘zidan oldin kelgan so‘z bilan birgalikda gap bo‘lagi bo‘ladi Vaziyatga ko‘ra o‘zi alohida gap bo‘lagiga ajratiladi O‘zidan keyin kelgan so‘z bilan birgalikda gap bo‘lagi bo‘ladi Ko‘makchi gap bo‘laklariga ajratishda ishtirok etmaydi Bu qishloq haqida ko‘proq narsani bilgimiz, ko‘rgimiz kelardi, lekin borgan sari qorong‘ulik borliq uzra o‘z chodirini yoza boshladi. Ushbu gapda qo‘llangan ko‘makchilarni toping. haqida, sari, uzra sari
bu, haqida, sari
sari, uzra Bilmagan odam uni tirikchilik vajidan qiynalib qolgan gumon qiladi. Ushbu gapdagi ko‘makchiga oid so‘zni toping. vajidan
qolgan
ko‘makchi berilmagan uni
Qaysi gapda bilan ko‘makchisi bog‘lovchi vazifasida kelgan?
Vazira bilan singlim bir guruhda o‘qishadi. Keng yo‘l bilan ketdik Yerni traktor bilan haydaydilar Sobir erta bilan turdi va ishga otlandi Ko‘makchilar qaysi turkumdagi so‘zlardan keyin kelib, ularning boshqa so‘zlarga bog‘lanishini bildirishga xizmat qiladi? Ot, olmosh, harakat nomi va otlashgan so‘zlar Ot, olmosh, sifatdosh va otlashgan so‘zlar Ot, sifat, harakat nomi va otlashgan so‘zlar Ot, olmosh, son, harakat nomi va otlashgan so‘zlar Uyga qarab yurdi. Ushbu gapdagi qarab so‘zining grammatik ma’nosi qaysi javobda to‘g‘ri berilgan? yordamchi so‘z, ko‘makchi, harakat yo‘nalishini ifodalaydi fe’l, ravishdosh, holat ma’nosini anglatadi ravish, tarz ravishi, harakatning qay tarzdaligini ifodalaydi yuklama, kuchaytiruv ma’nosini anglatadi Bilan va uchun ko‘makchilarining she’riy asarlarda uchraydigan -la, -chun shakli qay tarzda yoziladi? o‘zi birikib kelgan so‘zdan keyin chiziqcha bilan yoziladi o‘zi birikib kelgan so‘zdan ajratib yoziladi o‘zi birikib kelgan so‘zga qo‘shib yoziladi -la shakli so‘zga qo‘shib, -chun shakli ajratib yoziladi Qaysi ko‘makchilar qisqargan holda ishlatilishi mumkin? bilan, uchun bilan
uchun
kabi
Bu mavzu ustida odamlar bir-birlari bilan qiziqib muzokara qildilar. Ushbu gapda qo‘llangan sof ko‘makchilarni toping.
bilan
bu, bilan
bilan, qildilar ustida, bilan Fikr mavzusi ma’nosini ifodalaydigan ko‘makchilar berilgan qatorni toping. haqida, to‘g‘risida sari, bo‘ylab tufayli, uchun xususida, o‘xshab Vazifadosh ko‘makchilar berilgan qatorni toping. Usmon Nosir o‘z ustida ko‘p ishlardi Avval o‘yla, keyin so‘yla Avval boshqacha xayolda edim Qarab-qarab keldi Vazifadosh ko‘makchilar berilgan qatorni toping. deya, deb, atab -la, -chun haqida, to‘g‘risida qadar, uzra Ost so‘zi qaysi gapda ko‘makchi vazifasida qo‘llangan? Gulnor ota-onasining siqig‘i ostida boyga turmushga chiqishga ko‘nikkandir Begoyim – yer ostida ilon qimirlasa biladigan quv xotin Ko‘p odamlar bu daryoning ostida yer tishladi Tepalik ostida ko‘m-ko‘k maysalar hozir unga yashnagan vodiyni eslatgan edi Sof (asl) ko‘makchilar ishtirok etgan gapni toping. Beg‘ubor osmonda samolyot qanotlari kumush kabi yaltirab ko‘rindi Ular polizga qarab yo‘l oldilar Gulnor ota-onasining siqig‘i ostida boyga turmushga chiqishga ko‘nikkandir Tepalik ostida ko‘m-ko‘k maysalar hozir unga yashnagan vodiyni eslatgan edi. Bilan ko‘makchisi qaysi gapda bog‘lovchi vazifasida qo‘llangan? Qishning sovuq kunlarida Dilbar bilan Aziza buvilarinikida yashab turishdi Gulshan birinchi chiqishni muvaffaqiyat bilan tamomladi Tinchlik uchun, xalqimizning baxt-saodati uchun g‘ayrat bilan ishlaymiz Navoiy she’riyat olamining ana shu sheri bilan bellashmog‘i kerak Faqat sof ko‘makchilar berilgan qatorni toping. sayin, uzra, qadar sayl, yarasha, tomon uchun, doir, so‘ng kabi, bo‘ylab, muvofiq Ra’no shu kunga qadar o‘z hayoti to‘g‘risida, hatto do‘stiga ham gapirmadi. Ushbu gapda qo‘llangan ko‘makchilarni toping. qadar, to‘g‘risida to‘g‘risida, hatto, ham qadar, hatto, ham shu, hatto, qadar Ko‘makchi vazifasida qo‘llanuvchi so‘zni belgilang. qarab
sayin
sari
uchun
Qanday so‘z turkumlari ko‘makchi vazifasida kelishi mumkin? otlar, ravishlar, ravishdoshlar otlar, sifatlar, ravishdoshlar otlar, sonlar, ravishdoshlar otlar, ravishlar, sifatlar Ko‘makchilarning turlari qaysi javobda to‘g‘ri berilgan? sof va ko‘makchi vazifasida qo‘llanuvchi so‘zlar ko‘makchi vazifasida qo‘llanuvchi so‘zlar asl ma’nosiga ega ko‘makchilar sof ko‘makchilar Ko‘makchilarni toping. qadar, ko‘ra, sari, sayin va, ammo, dam, go‘yo lekin, ham, ba’zan, yoki qadar, ham, sari, sayin Ko‘makchi vazifasida qo‘llanuvchi ravishlar keltirilgan javobni toping. avval, keyin, so‘ng yon, ost, ich burun, ost, oldin burun, ilgari, yon Ustida so‘zi qaysi qatorda ko‘makchi vazifasida qo‘llangan? U kechgacha ish ustida o‘tirdi Kitob stolning ustida turibdi Qirning ustida lolalar ochilgan Qo‘ng‘iz yaproqning ustida o‘rmalardi Ko‘makchi vazifasida qo‘llanadigan so‘zni toping. keyin
sayin
orqali
sari
Ko‘makchi vazifasida qo‘llanuvchi so‘zlarni toping. keyin, avval uchun, bilan sayin, sari singari, qadar Quyidagi fikrlarning qaysi biri xato? Gapda ba’zi shaxs-son qo‘shimchalari bilan qo‘llangan fe’llar ko‘makchi vazifasida keladi Gapda ba’zi ravishlar ko‘makchi vazifasida keladi Gapda ba’zi egalik va kelishik qo‘shimchalari bilan qo‘llangan otlar ko‘makchi vazifasida keladi Gapda ba’zi ravishdoshlar ko‘makchi vazifasida keladi Sof ko‘makchilar berilgan qatorni toping. sari, singari deb, o‘xshab so‘ng, ko‘ra oldin, avval Anvar o‘z istiqbolini yolg‘iz muhabbat orqali ko‘rar edi. Ushbu gapda qo‘llangan ko‘makchini toping. orqali
edi
yolg‘iz
o‘z
Qaysi qatorda bilan so‘zi ko‘makchi vazifasida qo‘llangan? Aql birla qul bo‘lmish ozod. Do‘st bilan dushmanning farqiga bormagan bola edi. Ruboiy bilan tuyuqning ne farqi bor? Nodira qizi bilan o‘g‘lini uyda qoldirdi. Qaysi gapda bilan so‘zi bog‘lovchi o‘rnida ishlatilgan? Ishchi bilan dehqonning mehnati teng emas Kechasi bilan yig‘lab chiqdi Lobar bilan Buxoroda tanishgan edim Aql bilan qul bo‘lar ozod Ko‘makchi vazifasida keladigan ravishdoshlar qaysi qatorda berilgan? ko‘ra, o‘xshab o‘qiy, so‘ray borib, yurib ola, yura Fe’l yasovchi -la qo‘shimchasi she’riyatdagi bilan ko‘makchisining qisqartirilgan -la shaklidan qaysi xususiyatga ko‘ra farqlanadi? 1. Otga qo‘shila olishi va qo‘shila olmasligiga ko‘ra; 2. Olmoshga qo‘shila olishi va qo‘shila olmasligiga ko‘ra; 3. So‘zga qo‘shilib yoki chiziqcha bilan yozilishiga ko‘ra; 4. Urg‘uli yoki urg‘usizligiga ko‘ra. 3,4
2,3
3
1,2,3,4 Vosita ma’nosini ifodalagan bilan ko‘makchisi qaysi qatorda? Yo‘lchi choponning etagi bilan yuzini artdi Muhayyo bu bolaga havas bilan qaradi Dehqon bilan ishchining mehnati baravar emas Yuragim bir ajib his bilan to‘la edi Qaysi ko‘makchilar chiqish kelishigi shaklidagi so‘z bilan qo‘llanadi? so‘ng, beri binoan, qarshi sayin, sari qadar
Chiqish kelishigidagi so‘z bilan qo‘llanadigan ko‘makchini toping.
burun
uchun
kabi
qadar
Bosh va qaratqich kelishigidagi so‘z bilan qo‘llanadigan ko‘makchini toping. kabi
beri
binoan
sayin
Qaysi ko‘makchilar qaratqich kelishigi shaklidagi so‘zga birikishi mumkin? bilan, uchun sari, qadar sayin, tufayli qaramay
Bilan, singari kabi ko‘makchilar qaysi kelishikdagi so‘zlar bilan birga qo‘llanadi?
bosh kelishikdagi so‘zlar bilan jo‘nalish, o‘rin-payt va chiqish kelishikdagi so‘zlar bilan bosh kelishik, jo‘nalish, o‘rin-payt kelishikdagi so‘zlar bilan barcha kelishikdagi so‘zlar bilan birga qo‘llanishi mumkin Vosita ma’nosini ifodalagan bilan ko‘makchisi qaysi qatorda mavjud? Ismat bobo hassasi bilan eshikni ochib kirib keldi Muhayyo bu bolaga havas bilan qaradi Dehqon bilan ishchining mehnati baravar emas Yuragim bir ajib his bilan to‘la edi Qaysi ko‘makchilar faqat bosh kelishik shaklidagi so‘z bilan qo‘llanadi? sayin, sari qadar
binoan, qarshi
so‘ng, beri Chiqish kelishigidagi so‘z bilan qo‘llanadigan ko‘makchini toping. so‘ng
kabi
uchun
qadar
Bosh va jo‘nalish kelishigi shaklidagi ismlarga qo‘shilib keladigan ko‘makchi qaysi qatorda berilgan? tomon
kabi
bilan
uchun
Bosh kelishikdagi so‘zga bog‘lanadigan vazifadosh ko‘makchi berilgan javobni toping. bo‘ylab
sari
kabi
ro‘para
Maqsad ma’nosini anglatgan uchun ko‘makchisi qatnashgan gapni aniqlang. G‘o‘za erta ekilgani uchun hosil mo‘l bo‘ldi Anvar yuzidagi kulgini yashirish uchun chetga qaradi Daftarni ukam uchun keltirdim Yig‘ilish uchun imkon yaralmadi Ko‘makchilar, asosan, quyidagi qaysi so‘zlardan keyin kelmasligi mumkin? ravishdosh, otlashmagan so‘zlar harakat nomi olmosh
ot
Quyidagi gaplarning qaysi birida jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasini ko‘makchi bilan almashtirsa bo‘ladi? Olimga vijdon ham o‘tkir ilm kabi zarur. Qarab tur, seni otangga chaqmasammi! Men o‘zimning kimligimni sizga aytdim. O‘tgan kunlarni bir esingizga oling, qanday zamonlar edi. Birikmalarda ko‘makchidan oldin qaysi so‘z turkumiga oid so‘zlar keladi? ot va otlashgan so‘zlar ot, sifat, son, ravish ot va fe’l barcha mustaqil so‘zlar Vosita ma’nosini ifodalaydigan ko‘makchi qaysi qatorda qo‘llangan? Xatni pochta orqali jo‘natdim. Muhayyo bu sodda, beg‘ubor bolaga havas bilan qaradi. Haligacha majlis uchun xonamiz yo‘q. Avtobus shahar markaziga kirib borgan sari yo‘lovchi ko‘payar edi. Tinchgina beg‘am yashash uchun tug‘ilmaganman gapidagi ko‘makchi anglatayotgan ma’noni aniqlang. maqsad
natija
sabab
evaz
Quyidagi gapda ko‘makchining qanday ma’no uchun xizmat qilayotganini aniqlang. Bahorga qadar sabr qilishga to‘g‘ri keladi. chegara
payt
holat
qamrov
Qaysi ko‘makchilar faqat bosh kelishikdagi so‘zlar bilan qo‘llanadi? sayin, sari binoan, qarshi qadar
so‘ng, beri
Uchun ko‘makchisi qanday ma’noga ega emas? payt
atalganlik
maqsad
sabab
Sabab ma’nosini anglatgan uchun ko‘makchisi qatnashgan gapni toping. Anvar yuzidagi kulgini yashirish uchun chetga qaradi G‘o‘za erta ekilgani uchun hosil mo‘l bo‘ldi Muhayyo bu libosni havas uchun sotib oldi Yig‘ilish uchun imkon yaralmadi Qaysi ko‘makchilar chiqish kelishigi shaklidagi so‘z bilan qo‘llanadi? tortib
qadar
binoan
sari
Vosita ma’nosini ifodalaydigan ko‘makchi qaysi qatorda qo‘llangan? U bu yutuqlarga hayotni aniq ifodalash orqali erishdi Avtobus shahar markaziga kirib borgan sari yo‘lovchi ko‘payar edi Haligacha majlis uchun xonamiz yo‘q Muhayyo bu sodda, beg‘ubor bolaga havas bilan qaradi Bosh kelishikdagi so‘z bilan birikadigan ko‘makchilar qatorini aniqlang. bilan, uchun, singari, haqida, tarzida tufayli, qarab, yarasha, beri, bilan bilan, uchun, sayin, chog‘li, so‘ng sayin, singari, chog‘li, qadar, doir Vosita ma’nosini bildiruvchi ko‘makchini ko‘rsating. bilan, orqali uchun, sari bilan, kabi bilan, sari Atalganlik ma’nosida qo‘llangan ko‘makchini toping. Nodira ukasi uchun qalam sotib oldi Onajonim hammamiz uchun birdek aziz Toshkentga akam bilan birga bordik O‘qish uchun keldim Ko‘makchilar so‘zning qanday shakliga birikadi? turlangan so‘zlarga shaxs-son qo‘shimchali so‘zlarga egalik qo‘shimchasini olgan so‘zlarga har qanday grammatik qo‘shimchali so‘zlarga Qiyoslash ma’nosiga ega bo‘lgan ko‘makchini aniqlang. singari
bilan
sari
uchun
Qaysi ko‘makchilar o‘zlari birikib kelgan so‘zlarga hech qanday kelishik qo‘shimchalarisiz bog‘lanadi? bo‘yi, sari muvofiq, binoan tashqari, beri so‘ng, bo‘lak Ko‘makchilar qaysi kelishik shaklidagi so‘zlarga birikishi mumkin? bosh, qaratqich, jo‘nalish va chiqish kelishik shakllariga tushum, jo‘nalish va o‘rin-payt kelishik shakllariga barcha kelishik shakllariga bosh, jo‘nalish, o‘rin-payt va chiqish kelishik shakllariga Otni fe’ldan boshqa turkumga bog‘lagan ko‘makchi ishtirok etgan javobni toping. Ona kabi mehribon Halimdan oldin ketdi Kechga qadar tinimsiz ishladik Maktab tomon yo‘l oldik Qaysi qatordagi ko‘makchi chegara ma’nosini ifodalagan? Kechga qadar tinimsiz ishladik Uygacha suhbatlashib bordik Maktab tomon yo‘l oldik Shu kichik yo‘lak orqali o‘tasiz Ko‘makchi vazifasida qo‘llanuvchi so‘zlarni belgilang. keyin, so‘ng uchun, kabi qadar, sari ko‘ra, sayin Kelishik qo‘shimchasi o‘rnida ko‘makchini qo‘llash mumkin bo‘lgan qatorni toping. Radiodan sening quvnoq ovozingni hamma eshitdi. Saida kulib yubormaslik uchun labini tishladi. Mehnat, kitob, do‘stlik haqida suhbat qizg‘in davom etdi. Do‘stining holatini diqqat bilan kuzatib turgan Hotam sekin kuldi. Ko‘makchilarga ma’nodosh bo‘ladigan qo‘shimchalar berilgan qatorni toping. -ga, -da, -dan -day, -dek, -ning -cha, -chi, -gan -dan, -ni, -ning Ko‘makchilar qaysi kelishiklar qo‘shimchalariga sinonim sifatida qo‘llanishi mumkin? chiqish, jo‘nalish va o‘rin-payt qaratqich va jo‘nalish jo‘nalish va o‘rin-payt o‘rin-payt va chiqish Qaysi qatorda yo‘l so‘zi uchun ko‘makchisi ma’nosida qo‘llangan? Vatan yo‘lida jonni fido qilishga tayyormiz Yusufjon qiziqning ijodiy yo‘li juda murakkab, rang-barangdir Yo‘lga chiqsang, yo‘ldoshing bo‘lsin Bir yo‘li oq, bir yo‘li qizil shoyi Qaysi qatordagi gapda kelishik qo‘shimchasini ko‘makchi bilan almashtirish mumkin? Olimjon Farg‘onadagi ukasi bilan telefonda gaplashdi Mehnat hamisha inson hayoti va madaniyatining asosi bo‘lgan Bog‘imizdagi olmalardan yaxshi hosil oldik O‘ktam gulzor yoniga darrov joy hozirladi Qaysi gapdagi kelishik qo‘shimchasini ko‘makchi bilan almashtirib bo‘lmaydi? Bog‘imizdagi olmalardan yaxshi hosil oldik Sizga atagan qo‘shiqlarim bor Shu yo‘ldan yurib, murodga yetdik Saharlab shaharga yo‘l oldi O‘zaro sinonim bo‘lgan ko‘makchilar qatorini ko‘rsating. boshqa, tashqari, bo‘lak so‘ng, keyin, nari buyon, beri, burun faqat, o‘zga, boshqa Qaysi qatorda nuqtalar o‘rniga jo‘nalish, chiqish kelishigi va uchun ko‘makchisini o‘zaro sinonim sifatida ishlatish mumkin? kelgani ... xursand maktab ... kerak u yaxshi
hamma... foydali
O‘zbek tilida ko‘makchilar grammatik vazifasiga ko‘ra qaysi qo‘shimchalarga yaqin turadi? kelishik qo‘shimchalariga ko‘plik qo‘shimchasiga egalik qo‘shimchalariga shaxs-son qo‘shimchalariga Ko‘makchilar vazifasiga ko‘ra qaysi birliklarga o‘xshash? kelishik qo‘shimchalariga to‘liqsiz fe’llarga ko‘makchi fe’llarga nisbat hosil qiluvchi qo‘shimchalarga Sof ko‘makchilar haqida bildirilgan quyidagi fikrlarning qaysi biri noto‘g‘ri? Sof ko‘makchilar so‘zlarga kuchaytirish, qiyoslash, ta’kid kabi qo‘shimcha ma’nolarni kiritishga xizmat qiladi Har bir ko‘makchi o‘ziga xos ma’noga ham egadir Sof ko‘makchilar o‘zi bog‘langan so‘zdan hamisha ajratib yoziladi Tobe so‘zni hokim so‘zga bog‘lashga xizmat qiladi Vazifadosh ko‘makchilar qaysi qatorda? atab, ust, avval ko‘ra, oid, qadar oldin, bilan, uchun uzra, deb, qarab Qaysi qatorda ko‘makchi bor? Do‘stlar bilan go‘zaldir hayot Kiyimlarni bitta-bitta ila boshladi Uyiga birga ketishdi Do‘stlar ila go‘zal. Kiyimlarni ila boshladi Qaysi qatorda bilan ko‘makchisi o‘z vazifasida kelgan? Hayo bilan odam tirikdir Shudgorda Jannat xola bilan Zebixon qoldi Ayvonda Jannat xola bilan Nizomjon gaplashib o‘tirishardi Keyinroq xotini bilan qizini ko‘chirib kelib, uy-joy ham qilib olsa! Qaysi qatorda ko‘makchi bor? Sendan oldin men gapiraman Elektr hamon chirsillab, ko‘z ochirmas edi Qirlardan, jarlardan hatlab osma vagonetkalar g‘izillaydi U negadir birdan darmonsizlandi Faqat vazifadosh ko‘makchilar berilgan javobni toping. ustida, ichida, qoshida, tomon kabi, singari, yanglig‘, zero bilan, uchun, sari, sayin ila, mabodo, nainki, nechun Uchun ko‘makchisi qanday ma’noga ega emas? vosita
sabab
atalganlik maqsad
Bulardan qaysi biri ko‘makchi hisoblanadi? 1) basharti; 2) qadar; 3) agar; 4) sari; 5) uchun; 6) keyin; 7) balki; 8) orqali.
2, 4,5,6,8 1,3,5,7
1,2,3,6,8
2,4,6,8
Qaysi qatordagi ko‘makchi chiqish kelishigidagi so‘z bilan birga qo‘llanadi?
keyin, tortib yarasha, qarab bilan, uchun sari, qaraganda Qaysi qatordagi gapda vazifadosh ko‘makchi ishtirok etgan? Bu kitob qo‘liga tushgandan keyin, bosh ko‘tarmay mutolaaga tushdi Avval o‘yla, keyin so‘yla Xalqimiz faqat jisman emas, ruhan ham uyg‘oq bo‘lmog‘i darkor Ish bilan ovora bo‘lib, kunning o‘tganini ham sezmay qolasan Qaysi qatorda vazifadosh ko‘makchi otlashgan so‘zdan keyin qo‘llangan? Yomonlarning qoshida yalinish yaxshilarning ishi emas Insonni fe’l-atvoriga qarab unga baho berishadi Bitmas-tuganmas bilimning tagida mashaqqat yotadi To‘ydan keyin nog‘ora chalmoq – nodonlar ishi Ko‘makchilarga xos xususiyat qaysi qatorda noto‘g‘ri izohlangan? Ko‘makchilar ravishdoshdan keyin kelib, ularni hokim so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiladi Ko‘makchilar sifatdoshlardan keyin kelib, ularni hokim so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiladi Ko‘makchilar harakat nomidan keyin kelib, ularni hokim so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiladi Ko‘makchilar olmoshlardan keyin kelib, ularni hokim so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiladi Qaysi qatorda vazifadosh ko‘makchi ishtirok etmagan? To‘g‘ri so‘z o‘z egasini najot sari yetaklaydi Gap futbol o‘yini ustida ketardi Yomonlarning qoshida yalinish yaxshilarning ishi emas Orqadan chuqur soy oqardi Ushbu gaplardagi usti so‘zi qaysi javobda to‘g‘ri izohlangan? 1. Devor usti yomg‘irdan iviy boshladi. 2. Kitob ustida uzoq ishladi. 3. Nosir o‘z ustida ko‘p ishlardi. 2-va 3- gaplarda vazifadosh ko‘makchi, 1-gapda mustaqil so‘z 1-va 2-gaplarda mustaqil so‘zi, 3-gapda vazifadosh ko‘makchi 2-va 3- gaplarda mustaqil so‘z, 1-gapda vazifadosh ko‘makchi va 3- gaplarda vazifadosh ko‘makchi, 2-gapda mustaqil so‘z Yana ular futbol haqida nazariy bilimlarga ega bo‘lishimizni talab qiladilar. Ushbu gapdagi ko‘makchining ma’no turini aniqlang. fikr mavzusi ma’nosi chegara ma’nosi yo‘nalish ma’nosi maqsad ma’nosi -dek qo‘shimchasi qaysi ko‘makchi bilan ma’nodoshlik hosil qiladi? yanglig‘
yarasha
asosan
bo‘ylab
Ko‘makchilar qaysi kelishik shakllaridagi ismlar bilan qo‘llanishi mumkin? 1) bosh kelishik; 2) qaratqich kelishigi; 3) jo‘nalish kelishigi; 4) tushim kelishigi; 5) o‘rin-payt kelishigi; 6) chiqish kelishigi. 1,2,3,6
2,3,4,5,6
1,2,3,4,5,6 3,4,5
Faqat vazifadosh ko‘makchilar ishtirok etgan qatorni toping.
qarab, keyin, ust so‘ng, singari, bo‘ylab tufayli, avval, to‘g‘risida tomon, haqida, ko‘ra Faqat sof ko‘makchilar berilgan qatorni toping. sayin, uzra, qadar kabi, bo‘ylab, muvofiq uchun, doir, so‘ng sari, yarasha, tomon Faqat vazifadosh ko‘makchilar ishtirok etgan qatorni toping. qarab, keyin, ust tomon, haqida, ko‘ra so‘ng, cingari, bo‘ylab tufayli, avval, to‘g‘risida Bog‘lovchilar sodda gap tarkibidagi uyushiq bo‘laklarni ... bog‘lash uchun xizmat qiladi? teng
tobe
teng va tobe izohlash
Shuning uchun ma’no munosabatiga ko‘ra qaysi turiga mansub?
ko‘makchili birikma sabab bog‘lovchisi ergashtiruvchi bog‘lovchi teng bog‘lovchi Teng bog‘lovchilar gapning grammatik asosiga ko‘ra qanday turini bog‘lashga xizmat qiladi? sodda va qo‘shma sodda
qo‘shma
murakkab
Ham yuklamasi uyushiq bo‘laklar tarkibida takror ishlatilsa qachon bog‘lovchi sanaladi?
uyushiqlardan oldin uyushiqlardan keyin doimo
bog‘lovchi sanalmaydi
Bog‘lovchilar ma’no munosabatiga ko‘ra necha turli bo‘ladi? teng va ergashtiruvchi yakka va takroriy sodda va murakkab sof va vazifadosh Bog‘lovchilar ishlatilishiga ko‘ra ... yakka va takroriy teng va ergashtiruvchi sodda va murakkab sof va vazifadosh Yakka holda ishlatilsa, ravish turkumiga oid bo‘ladigan bog‘lovchi berilgan javobni toping. ba’zan
yoki
chunki
uchun
3. Gar shul eshitganim bo‘lmasa ro‘yo… Ushbu misradagi bog‘lovchini toping. gar
bog‘lovchi berilmagan
ro‘yo
shul
Bog‘lovchilarning qaysi turi gaplarni ham, uyushiq bo‘laklarni ham bog‘lab kelishi mumkin? faqat teng bog‘lovchilar faqat ergashtiruvchi bog‘lovchilar gaplarni ham, uyushiq bo‘laklarni ham bog‘laydigan bog‘lovchilar mavjud emas teng va ergashtiruvchi bog‘lovchilar Takrorlangan holda qo‘llanadigan bog‘lovchilar asosan bog‘lovchilarning qaysi turiga mansub? teng bog‘lovchilarga ergashtiruvchi bog‘lovchilarga teng va ergashtiruvchi bog‘lovchilar biriktiruvchi bog‘lovchilarga Bog‘lovchilarning qaysi turi tobe-hokim munosabatli gaplarni bog‘lab kelishi mumkin? faqat ergashtiruvchi bog‘lovchilar faqat teng bog‘lovchilar gaplarni bog‘laydigan bog‘lovchilar mavjud emas teng va ergashtiruvchi bog‘lovchilar Takror qo‘llanuvchi bog‘lovchilar qatorini aniqlang. ba’zan, ham, bir hamda, ammo, balki dam, yoki, ya’ni yo, goh, go‘yo Vazifadosh bog‘lovchilar yana qanday vazifada kelishi mumkin? 1) ko‘makchi; 2) yuklama; 3) modal so‘z; 4) undov so‘z. 1, 2, 3
1, 2,4
1, 2, 3, 4 1,4
Berilgan gapdagi bog‘lovchi turini aniqlang. Qamishlar orasida goh boshi ko‘rinar, goh suvga sho‘ng‘igandek yo‘q bo‘lib ketardi.
ayiruv bog‘lovchi shart bog‘lovchi teng bog‘lovchi ergashtiruvchi bog‘lovchi Bog‘lovchilar haqida aytilgan fikrlarning qaysi biri to‘g‘ri? ergashtiruvchi bog‘lovchilar faqat qo‘shma gap tarkibidagi tobe hokim munosabatli gaplarni bog‘laydi teng bog‘lovchilar faqat gap bo‘laklarini bog‘laydi bog‘lovchilarning barchasi gap bo‘laklarini yoki qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplarni bog‘laydi teng bog‘lovchilar qo‘shma gap tarkibidagi tobe hokim munosabatli gaplarni bog‘laydi Omonim yuklamalarni toping. -gina(-kina, -qina) -u(-yu), -da, -mi, -a -mi, -chi, -ku, hatto faqat, -gina, yolg‘iz Dam yomg‘ir yog‘adi, dam havo ochiladi. Bu gap tarkibida bog‘lovchining qaysi turi qo‘llangan? ayiruv bog‘lovchisi biriktiruv bog‘lovchisi zidlov bog‘lovchisi ergashtiruvchi bog‘lovchi Teng bog‘lovchilarning ma’no munosabatiga ko‘ra turlari qaysi javobda? biriktiruvchi bog‘lovchilar, ayiruvchi bog‘lovchilar, zidlovchi bog‘lovchilar teng bog‘lovchilar, ergashtiruvchi bog‘lovchilar sabab bog‘lovchilar, shart bog‘lovchilar, chog‘ishtiruv bog‘lovchilar yakka bog‘lovchilar va takror bog‘lovchilar Teng bog‘lovchi qaysi gapda uyushiq bo‘laklarni bog‘lash uchun qo‘llangan? Shahar va qishloqlarni yashil libos bilan bezatish vazifamizdir. O‘quvchilar kelishdi va to‘garak mashg‘uloti boshlandi. Goh yuraklar simobday qalqiydi, goh tilga gap kelmaydi. Bu yil ko‘rgazmada qatnashayotganlarning hammasi kelgusi yilda ham qatnashadi. Ayiruv bog‘lovchilari qo‘llangan gapni aniqlang. Dam salobatli, dam jozibador yangrovchi tanbur sadosi tinglovchini go‘yo sehrli qayig‘i bilan allaqanday maftunkor sohil sari boshlar, goh tebratib, goh to‘lqinlatib borardi. Malika na yurib charchaydi, na sovuqdan shikoyat qiladi. U ketdi-yu, ham alamli uzuq-yuluq xotiralar qoldi. Tinchlik va ozodlik – uning qo‘shig‘i. Zidlov bog‘lovchisi bor gapni aniqlang. Dunyoda yaxshi kitoblar ko‘p, lekin bu kitoblar uni o‘qib biladigan kishilar uchungina yaxshidir. Tuzsiz va sho‘r ovqatlar bemaza bo‘ladi. O‘shanda yo men sinovdan o‘tdim, yo siz sinovdan o‘tdingiz. Na mashina boradi, na arava. Zidlov bog‘lovchilarning gapda joylashishi haqidagi qaysi fikr to‘g‘ri? Zidlov bog‘lovchilari qo‘shma gapdagi ikkinchi gap tarkibida keladi va kichik harf bilan yoziladi. Zidlov bog‘lovchili gaplarda bog‘lovchilar gap boshida ham keladi va bosh harf bilan yoziladi. Zidlov bog‘lovchilar qo‘shma gapdagi birinchi gap oxirida keladi va kichik harf bilan yoziladi. Zidlov bog‘lovchilari qo‘shma gapdagi birinchi gap tarkibida keladi va kichik harf bilan yoziladi. Teng bog‘lovchilarning xususiyatlari to‘g‘ri ko‘rsatilgan javobni toping. uyushiq bo‘laklar va gaplarni bog‘lab keladi uyushiq bo‘laklar va gaplar o‘rtasidagi sabab va oqibat munosabatlarini ifodalab kelmaydi uyushiq bo‘laklar va gaplar o‘rtasidagi mazmuniy munosabatni ham ro‘yobga chiqarmaydi gaplarda bog‘lovchilar gap boshida ham keladi va bosh harf bilan yoziladi Biriktiruv bog‘lovchilarga mansub birliklar berilmagan qatorni toping. va, faqat -u(-yu), -da va, hamda bilan, ham Ayiruv bog‘lovchilari gap ichida qay holatda kelganida verguldan foydalaniladi? bu bog‘lovchilar takror holda qo‘llanganida bu bog‘lovchilar yakka holda qo‘llanganida bu bog‘lovchilar uyushiq bo‘laklar orasida kelmaganida bu bog‘lovchilar yakka va takror holda qo‘llanganida Inkor bog‘lovchisi qatnashgan gapning kesimi qay shaklda bo‘ladi? tasdiq
inkor
gapda inkor bog‘lovchisining mavjudligi kesim shakliga ta’sir qilmaydi yo tasdiq, yo inkor shaklda bo‘lishi mumkin Qaysi bog‘lovchilar teng bog‘lovchilarga mansub emas? sabab bog‘lovchilar zidlov bog‘lovchilar ayiruv bog‘lovchilar bog‘lovchi-yuklamalar Biz sayohatga poyezdda yoki avtobusda boramiz. Ushbu gapda ayiruv bog‘lovchisi qanday bo‘laklarni bog‘lagan? uyushiq bo‘laklarni qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplarni turli gap bo‘laklarini bog‘lovchi vazifasini bajarmagan Ergashtiruvchi bog‘lovchilar nimalarni bog‘lash uchun ishlatiladi? o‘zaro tobe munosabatida bo‘lgan gaplarni bog‘lashga o‘zaro tobe munosabatida bo‘lgan gap bo‘laklarini bog‘lashga qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplarni o‘zaro tobe munosabatida bo‘lgan so‘z birikmalarini bog‘lashga Yozuvda qaysi ergashtiruvchi bog‘lovchilardan keyin vergul qo‘yiladi? aniqlov
shart
gumon
sabab
Yozuvda qaysi ergashtiruvchi bog‘lovchilardan oldin vergul qo‘yiladi? sabab
shartli
gumon
aniqlov
Ergashtiruvchi bog‘lovchi qo‘llangan qatorni toping. Toleim shulki, Vatanda bir guliston tanladim. Olim sharq xalqlarining madaniyati to‘g‘risida hurmat va iftixor bilan gapirdi. Hozir yo shamol bo‘ladi, yo yomg‘ir yog‘adi. Quyosh dam yalt etib bir ko‘rinib qoladi, dam bulutlar ichiga bekinib oladi. Shart bog‘lovchilaridan iborat qatorni aniqlang. mabodo, basharti, agar basharti, va, kim bordi-yu, chunki, dam agar, ya’ni, hamda Ergashtiruvchi bog‘lovchi qatnashgan gapni aniqlang. Bizda yaxshi rahbar eng yaxshi tarbiyachi bo‘lishi kerak, chunki tarbiyaning ham, rahbarlikning ham markazida odam turadi. Qishda va yozda bir xil kiyimda. Alisher Navoiy Astrobodga jo‘nab ketdi, ammo xalq uni hech qachon unutmadi. Salim uni ko‘rdi, biroq tanimadi. Qaysi gapda faqat ergashtiruvchi bog‘lovchilar berilgan? negaki, basharti, garchi, agar shuning uchun, hamda, ya’ni, ham balki, chunki, bilan, va hamda, bilan, chunki, agar Ergashtiruvchi bog‘lovchilarning ma’no munosabatiga ko‘ra turlari qaysi javobda berilgan? sabab bog‘lovchilar, shart bog‘lovchilar, aniqlov bog‘lovchilar ergashtiruvchi bog‘lovchilar ma’no munosabatiga ko‘ra turlarga bo‘linmaydi yakka. bog‘lovchilar va takroriy bog‘lovchilar teng bog‘lovchilar, ergashtiruvchi bog‘lovchilar Gapda quyidagi qaysi yordamchi so‘zlardan oldin vergul qo‘yiladi? chunki
-u, -yu
-ki, (-kim) agar
Ko‘pincha zidlov bog‘lovchisi o‘rnida keladigan vazifadosh bog‘lovchini toping.
balki
biroq
lekin
ammo
Qanday so‘zlar bog‘lovchi vazifasida kelib vazifadosh bog‘lovchilar hisoblanishi mumkin? ko‘makchilar, yuklamalar, modal so‘zlar ko‘makchilar, sifatlar, modal so‘zlar ko‘makchilar, otlar, modal so‘zlar ko‘makchi, yuklamalar, ravishlar Vazifadosh bog‘lovchilar berilgan qatorni toping. balki, na ammo, biroq va, lekin balki, lekin Vazifadosh bog‘lovchilardan qaysi biri takror holdagina biriktiruvchi bog‘lovchi sanaladi? ba’zan
na
yoki
ham
Bog‘lovchi vazifasidagi -u(-yu) yuklamalari qaysi bog‘lovchilar o‘rnida qo‘llanishi mumkin? biriktiruvchi va zidlovchi bog‘lovchilar biriktiruv bog‘lovchilar zidlov bog‘lovchilar ayiruv bog‘lovchilar Bog‘lovchi vazifasidagi -u(-yu) yuklamalari qaysi bog‘lovchilar o‘rnida qo‘llanmaydi? ayiruv bog‘lovchilar o‘rnida biriktiruvchi bog‘lovchilar o‘rnida biriktiruvchi va zidlovchi bog‘lovchilar o‘rnida zidlov bog‘lovchilar o‘rnida Qaysi gapda -u(-yu) yuklamasi biriktiruvchi bog‘lovchi vazifasida kelgan? Nasimjon o‘rnidan turdi-yu, eshik tomon yurdi. Necha marta uchrashay dedim-u, vaqtim bo‘lmadi. Oynisa G‘ulomjonni ko‘rdi-yu, unga tomon borishga jur’at etolmadi. Odamlar kelayotibdi-yu, siz ketasizmi? Ushbu ko‘makchi va yuklamalardan qaysi birlari va teng bog‘lovchisiga sinonim bo‘la oladi? 1) -ku; 2) bilan; 3) -u 4) -yu; 5) -da. 2,3,4,5
1,2,3,5
1,2
2,3,4
-u(-yu) yuklamasi bog‘lovchilar vazifasida qo‘llanganda qaysi bog‘lovchilar ba’zan ular bilan birgalikda qo‘llanishi mumkin? zidlov bog‘lovchilar biriktiruv va zidlov bog‘lovchilar barcha teng bog‘lovchilar ayiruv bog‘lovchilar O‘shanda ham imorat xolos-da, boshqa hech narsa yo‘q. (A.Q.) Ushbu gapdagi yuklamalar miqdorini aniqlang. 3
4 2
1 Aziz ham bu savolni kutmaganligi uchun hatto ancha vaqtga qadar javob berolmay qolgan edi. Ushbu gapda mustaqil lug‘aviy ma’no anglatmaydigan nechta so‘z bor? 6 ta
7 ta
5 ta
3 ta
Sinonim yuklamalar qatorini belgilang. faqat, yolg‘iz, -gina -u(-yu), -da, -a hatto, -gina (-kina, -qina) -mi, -chi, -ku, -ya Bilasanmi, ertagayoq bu gap faqat uning qulog‘igagina emas, hatto ota-onasigacha yetib borishi mumkin. Ushbu gapda qo‘llangan yuklamalar sonini belgilang. 5
4 2
3 Tiq etgan ovoz eshitilmas, faqat shamolda tebrangan daraxt barglarigina shitirlardi. Ushbu gap tarkibida yuklamaning qaysi turi qo‘llangan? ayiruv yuklamalari so‘roq yuklamalari ta’kid yuklamalari kuchaytiruv yuklamalari So‘roq yuklamasi qaysi gap tarkibida qo‘llangan? Boshqalarning ishiga aloqam yo‘qmi Oppoq palatkalarda kimlar yashaydi Bugungi yig‘ilishga faqat Turg‘un kechikib keldi Axir, yashash joyingiz Hamzaobod-ku Quyidagi gaplarning qaysi birida yuklama berilgan? Hattoki ish shu qadar jiddiy bo‘ldi. Yana bir ta’ziringni beradigan bo‘ldim, shekilli. Bu, shubhasiz, bizning yutug‘imiz. Ko‘zlarimga surtmog‘im kerak. Bolaginalarim so‘zida -gina egalik qo‘shimchasidan so‘ng joylashsa(qo‘shilsa), u qanday qo‘shimcha hisoblanadi? -gina egalik qo‘shimchasidan so‘ng joylashsa, qo‘shimcha emas, yuklama hisoblanadi -gina egalik qo‘shimchasidan so‘ng joylashmaydi -gina egalik qo‘shimchasidan oldin joylashsa, shakl yasovchi, keyin joylashsa so‘z yasovchi -gina egalik qo‘shimchasidang so‘ng joylashsa, sintaktik shakl yasovchi hisoblanadi Rangi boshqa bo‘lsa ham, o‘shaning o‘zi-ku, faqatgina bu yangisi xolos-da. Ushbu gapdagi yuklamalar miqdorini aniqlang. 6
5 4
3 Darhaqiqat, odam qo‘ligina odamga abadiy haykal qo‘yishiga ana o‘shanda ishonganman-da. Ushbu gapda qo‘llangan yuklamalar sonini belgilang. 2
1 3
4 Betobligini ko‘riboq sezgan ekansan, shifoxonaga yuborsang bo‘lmasmidi axir! Ushbu gapdagi yuklamalar miqdorini aniqlang. 3
4 2
5 -gina qo‘shimchasi sintaktik shakl yasovchidan keyin kelsa, u qanday qo‘shimcha hisoblanadi? qo‘shimcha emas, yuklama hisoblanadi so‘z yasovchi qo‘shimcha so‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimcha so‘ng qo‘shimcha Gumon yuklamasi qaysi qo‘shimcha bilan shakldosh? -man, -san qatorida turuvchi 3-shaxs qo‘shimchasi bilan -miz, -siz qatorida turuvchi 3-shaxs qo‘shimchasi bilan fe’llardagi birgalik nisbat qo‘shimchasi bilan fe’llardagi majhul nisbat qo‘shimchasi bilan Gumon yuklamasi qatnashgan gapni toping. Urug‘ingdir, aymog‘ingdir, Biror og‘zi maymog‘ingdir... U musobaqa g‘olibidir. Suv hayot manbaidir. U talabadir. So‘zlarda -gina yuklamasidan so‘ng qaysi qo‘yhimchalar qo‘yhilishi mumkin? hech qanday qo‘shimcha qo‘shilmaydi kelishik qo‘shimchasi egalik qo‘shimchasi -lar ko‘plik qo‘shimchasi Qaysi qatorda ayiruv-chegaralov yuklamasi berilgan? -gina
ham
-ku,-da
-a
Axir Marg‘ilonda bizning ham shunday kelinimiz bor ekan-u, bilmay yurgan ekanmiz-da. Gapdagi yuklamalar sonini aniqlang. 4
5 3
6 Orif akaning naq ko‘nglidagiday bo‘ldi. Ushbu gapdagi naq so‘zi yuklamalarning qaysi guruhiga mansub? o‘xshatish-qiyoslash kuchaytiruv- ta’kid ayiruv-chegaralov bu so‘z yuklamaga mansub emas Quyidagi gapda -chi qanday vazifa bajargan? Sen-chi, sen qayerda eding? ta’kid yuklamasi so‘z yasovchi qo‘shimcha so‘roq yuklamasi kuchaytiruv yuklamasi Qaysi qatorda ta’kid-kuchaytiruv yuklamasi berilgan? -da
-gina
-a
-mi Quyidagi gapda qo‘llangan yuklamalarning ma’no turini aniqlang. Jonajon shoirning baxti shunda-da! kuchaytiruv va ta’kid so‘roq va taajjub ayiruv va chegaralov aniqlov
-gina qo‘shimchasi urg‘u olmagan gapni toping.
Yakshanba kunlarigina Mehri buvisinikiga borib turardi. Oyoqqinang og‘ridimi, bolam? Berilgan barcha gaplarda -gina urg‘uli qo‘shimcha. Zumradginam kimsasiz ormonda qo‘rqqanidan qaltiray boshladi. Ayiruv-chegaralash yuklamasi qo‘llangan gapni aniqlang. U sinfdagina emas, butun maktabda eng yaxshi o‘quvchi edi. O‘zi ham ko‘rkamgina. Polkovnik Klark tomonidan yaxshigina o‘qitilgan Qoplonbekka shu kerak edi. Ular pastakkina eshik peshtoqida to‘qnash kelishdi. Yuklamalarning ma’no turlari noto‘g‘ri ko‘rsatilgan qatorni toping. so‘roq-taajjub yuklamalari, taxmin-noaniqlik kuchaytiruv-ta’kid, ayiruv-chegaralov gumon, inkor o‘xshatish-qiyoslash Qaysi gapda yuklamaning yozilishi noto‘g‘ri berilgan? ... qirq yildan beri o‘rtoqmiza? Ilmi hisob o‘qiganingiz bormi? Kechagi hujjatni ko‘rib chiqibdimi? Oyoqqinang og‘ridimi, bolam? So‘zga qo‘shilib yoziladigan yuklama berilgan qatorni toping. -oq
-da
-a(-ya)
-u(-yu)
Quyidagi yuklamalardan qaysilari so‘zga qo‘shib yoziladi? 1) -ku; 2) -u,-yu); 3) -da; 4) -oq (-yoq); 5) -mi; 6) -a (-ya); 7) -chi; 8) -gina. 4, 5,8
1,2,4,5,8
2,3,5,6
3,4,5,8
So‘zlarga qo‘shilib yoziladigan yuklamalar berilgan qatorni aniqlang. -mi, -oq, -gina -chi, -ku, -da -a, -yoq, -ya -u, -yu, -da Qaysi hukm noto‘g‘ri? barcha yuklamalar chiziqcha bilan yoziladi barcha juft so‘zlar chiziqcha bilan yoziladi barcha takroriy so‘zlar chiziqcha bilan yoziladi juft fe’llar chiziqcha bilan yoziladi Mustaqil so‘z turkumlariga xos bo‘lgan quyidagi xususiyatlardan qaysi biri yuklamalarga ham xos? 1) lug‘aviy ma’noga egalik; 2) grammatik shaklga egalik; 3) grammatik ma’noga egalik; 4) grammatik vazifaga egalik; 5) gap bo‘lagi vazifasida kela olish. 2, 3, 4
2, 3, 4, 5
2,4
3, 4
Yordamchi so‘zlar qatnashgan gapni aniqlang. Inson go‘zallik uchun intiladi, yorqin ufqlar sari oshiqadi. Shokir ota, shubhasiz, tajribali paxtakor, qo‘li gul odam. Xotin yaktakni olib yoniga qo‘ydi, aftidan, hozir tikmoqchi emas edi. Eh, bugun tog‘ga ketamiz! Qaysi gapda -gina qo‘shimchasining oxirgi bo‘g‘ini kuchli urg‘u bilan aytiladi? Zumradginam dalada qolib ketibdi. Mardlargina o‘z Vatanlari uchun mardona kurasha oladilar. Berilgan barcha gaplarda -gina kuchli urg‘u bilan aytiladi. Salimgina sport musobaqasida qatnashmadi. Yuklamalar ifodalaydigan grammatik ma’nolar to‘g‘ri ko‘rsatilgan javobni toping. ayirish-chegaralash, gumon, inkor tusmol, shart, kuchaytiruv so‘roq, ta’kid, maqsad sabab, ta’kid, gumon Qo‘shimcha-yuklamalar guruhiga kirmaydigan birlik qatnashgan qatorni toping. -mi, -gani -da, -a
-chi, -gina
-dir, -u, -yu Shakldosh yuklamalar berilgan javobni toping. -a, -chi, -da -mi, -ku
naq, -yu
-mi, -a, -ya Mustaqil so‘z turkumlari guruhida ham uchraydigan so‘z-yuklama berilgan javobni toping. hech
xuddi
axir
nahotki
Vazifadosh yuklamalar berilgan javobni toping. na, -u(-yu) -mi, -chi -gina, -dir -a, -ya
Sizni otasi o‘rnida ko‘rsag-u, nahotki sizdan beso‘roq ish tutsak-a... Ushbu gapdagi yuklamalar miqdorini aniqlang.
3
2 4
5 So‘roq olmoshi tarkibida -dir yuklamasi qanday vazifa bajaradi? gumon olmoshi hosil qiladi kesimlik shakli bo‘ladi fe’lni tuslaydi otni kesimlikka bog‘laydi Vazifadosh yuklamalarni belgilang. yolg‘iz
faqat
axir
hatto
Undovlar qachon grammatik jihatdan o‘zgarishi mumkin? otlashsa undovlar o‘zgarmaydi tuslansa
turlansa
Undov so‘zlarda qaysi turkum so‘zlari faol yasaladi? fe’l
ot
ravish
sifat
Hormang undov so‘zi tarkibidagi -ng qaysi maylni ifodalaydi? morfologik yaxlit buyruq-istak shart
xabar
Qaysi buyruq-xitob undovlari undalma vazifasida kela oladi? hoy, hay
hey, eh
hoy-hoy
hay-hay
Undovlar sintaksisda ... his-hayajon gap hosil qiladi kirish gap hosil qiladi so‘roq hosil qiladi darak hosil qiladi Tarkibida his-hayajon undovi bo‘lgan gaplarni aniqlang. Hay, Oynisa, buvingni chaqir. O‘g‘lim, umringizdan baraka toping! Qumri, axir ukangga qarasang-chi, ichagi uzilib ketdi-ku! Nega qulluq qilishar ekan? Haydash-chaqirish (buyruq-xitob) undovi bo‘lgan gapni aniqlang. «Chu» deb otini savaladi. Salom, ey yulduzlar, oshnolarim! Qumri, axir ukangga qarasang-chi, ichagi uzilib ketdi-ku! Nega qulluq qilishar ekan? Undov so‘zlar his-hayajon bilan aytilmasa, ulardan so‘ng qanday tinish belgisi qo‘yiladi? nuqta
ko‘p nuqta
undov
vergul
«O‘hho‘, namuncha katta ketdingiz!» gapidagi undov so‘z qanday ma’noni anglatyapti? e’tiroz
faxrlanish
mag‘rurlanish mensimaslik Otlashgan undov so‘zlar qanday qo‘shimchalarni qabul qilmaydi? so‘z yasovchi qo‘shimchalarni kelishik qo‘shimchalarini ko‘plik qo‘shimchalarini egalik qo‘shimchalarini Hormanglar! – dedi O‘lmas baralla. Ushbu gapdagi undov so‘zni toping. hormanglar baralla
undov so‘z berilmagan
dedi
Morfologiyaga oid atama qaysi javobda berilgan?
haydash-chaqirish undovlari undov so‘zlar, undalma his-hayajon gaplar, taqlid so‘zlar undov so‘zlar, undov gap Qulluq, ming marta qulluq, Dilbarxon! Ushbu gapdagi undov so‘zlarni toping. qulluq
ming marta
undov so‘z berilmagan marta
Otlashmagan undov so‘zlar qanday qo‘shimchalarni qabul qiladi?
so‘z yasovchi qo‘shimchalarni kelishik qo‘shimchalarni egalik qo‘shimchalarini ko‘plik qo‘shimchalarini Bay-bay, qir bag‘ri shunday go‘zal bo‘libdiki! Mazkur gapdagi bay-bay so‘zi qanday so‘z hisoblanadi? his-hayajon undovi juft so‘z haydash-chaqirish undovi buyruq-xitob undovi Qaysi gapda, odatda, gap bo‘lagi vazifasida qo‘llanmaydigan so‘z berilgan? Eh, tabiat qanday go‘zal! O‘ng tomonda, jarlikning ustida, bir qo‘rg‘on ko‘zga chalinardi. Har yili kuzda, xazonrezlik vaqtida, daraxtzorni aylanib yuraman. Anhorni yoqalab hovuz bo‘yidagi choyxonaga chiqdik. Otlashuv qaysi so‘z turkumlariga xos? sifat, son va undovlar otlashadi sifat, harakat nomi va olmosh otlashuvi mumkin harakat nomi va son otlashuvi mumkin ravishdosh va undovlar otlashadi “Qani, o‘zing birma-bir hikoya qilib ber-chi?” – edi o‘qituvchimiz. Ushbu gapda qani so‘zi qaysi so‘z turkumidan undovga o‘tgan? olmoshdan fe’ldan
bu asl undov so‘z
modal so‘zdan Qanday undovlar, odatda, gap bo‘lagi vazifasida qo‘llanmaydi? his-hayajon undovlari barcha undov so‘zlar, odatda, gap bo‘lagi vazifasida qo‘llanadi haydash-chaqirish undovlari deb, degan so‘zlari bilan qo‘llanganda undov so‘zlar otlashganda Allo, salom alaykum, Nodirjon bormilar? Ushbu gapda nechta undov so‘z bor? 2
1 3
4 His-hayajon undovlari ifodalamaydigan javobni toping. sabab, maqsad, natija quvonch, erkalash, g‘azab-nafrat erkalanish, rohatlanish, og‘riq hayron qolish, norozilik Axir, kishi yashashdan tashqari kurash, yaratish, baxt uchun ham tug‘ilmaydimi? Berilgan gap tarkibida yordamchi so‘z turkumiga oid so‘zlar miqdorini aniqlang. 4
5 6
3 Buyruq-xitob undovlarining xususiyatlari noto‘g‘ri berilgan javobni toping. kishilar diqqatini tortish uchun qo‘llanadi jonivorlarni haydash va chaqirish uchun qo‘llanadi jonivorlarni yurgizish va to‘xtatish uchun qo‘llanadi haydash-chaqirish undovlari deb, degan so‘zlari bilan qo‘llanadi Quyida ko‘rsatilgan qaysi so‘z turkumlariga oid so‘zlar yakka, juft holda yoki takrorlanib qo‘llanishi mumkin? 1. Olmosh; 2. Son; 3. Fe’l; 4. Ravish; 5.Undov so‘zlar; 6. Taqlid so‘zlar. 1,2,3,4,5,6 1,2,4,5,6 1,2,3,4,6 1,2,3,4,5 Tilshunoslikning morfologiya bo‘limiga oid atamalar qaysi qatorda? modal so‘zlar, ravishdosh, harakat nomi faol so‘zlar, sinonim so‘zlar, atamalar badiiy uslub, ot yasovchi qo‘shimchalar, bo‘g‘in ot-kesim, undalma, bog‘lama Morfologiyaga tegishli atamani (terminni) aniqlang. otlashish bog‘lama
kirish so‘z
undalma
Tilshunoslikning morfologiya bo‘limiga oid atamalar qaysi qatorda berilgan?
ergashtiruvchi bog‘lovchilar, aralash son, modal so‘z ot, undalma, bog‘lama bosh bo‘lak, sinonim so‘zlar, morfologik uslubiyat modal so‘zlar, morfologik yozuv, kirish so‘z Morfologiyaga tegishli atamani toping. holat ravishi bog‘lama
kirish so‘z
undalma
Ushbu gapda qanday so‘z turkumiga oid so‘zlar qatnashgan? Nasimjon birpasda o‘g‘lining qulog‘iga hamma gapni aytdi, chamasi, u yugurdi-da, chiqib ketdi.
ot, fe’l, ravish, yuklama, modal so‘z, olmosh ot, fe’l, ravish, ko‘makchi, yuklama ot, fe’l, sifat, ko‘makchi, modal so‘z ot, fe’l, olmosh, ravish Albatta, yigit ham bu savolni kutmagani uchun hatto ancha vaqtga qadar javob berolmay qolgan edi. Ushbu gapda mustaqil lug‘aviy ma’no anglatmaydigan nechta so‘z bor? 7
8 5
6 Tilshunoslikning morfologiya bo‘limiga oid atamalar qaysi qatorda berilgan? zidlov bog‘lovchilar, holat ravishi, ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi ot, undalma, bog‘lama bosh bo‘lak, bosh kelishik, morfologik uslubiyat modal so‘zlar, morfologik yozuv, kirish so‘z Ushbu gapda qanday so‘z turkumiga oid so‘zlar qatnashgan? Mashina bir oz yurib, keng paxtazorga qarab burildi-yu, to‘xtadi. ot, fe’l, ravish, ko‘makchi, yuklama, sifat ot, fe’l, son, sifat ot, fe’l, ravish, yuklama, bog‘lovchi, olmosh, sifat ot, fe’l, sifat, ko‘makchi, modal so‘z Voy, g‘alati gapni gapirasiz-a, domlasi, axir, ona o‘z bolasiga yomonlikni ravo ko‘radimi? Berilgan gapda mustaqil so‘z turkumlariga oid bo‘lmagan til birliklarining miqdorini aniqlang. 4
5 6
3 Tilshunoslikning morfologiya bo‘limiga oid atamalar qaysi qatorda berilgan? ergashtiruvchi bog‘lovchilar, otlashish, orttirma daraja modal so‘zlar, morfologik yozuv, kirish so‘z hol, bosh kelishik, undov so‘zlar ot, undalma, bog‘lama Taqlid so‘zlarning barchasidan qaysi turkumni yasash mumkin? fe’l
ot
sifat
son
Taqlid so‘zlarning sintaktik vazifasi qaysi qatorda tartib bilan keltirilgan? hol, sifatlovchi, kesim ega, aniqlovchi, hol sifatlovchi, hol, kesim kesim, hol, sifatlovchi Qarsak, g‘ijjak otlari qaysi turkumdan yasalgan? taqlid so‘zdan ravishdan otdan
sifatdan
Qaysi qatorda taqlidiy so‘zdan ravish yasalgan? tappa, guppa dang‘illama, laqqa uyalgannamo, sharshara taqa, hushtak Taqlid so‘zlar qachon turlanadi? otlashganda tovushga taqlid bildirganda holatga taqlid bildirganda taqlid so‘zdan ot yasalganda Gap tarkibidagi tovushga taqlid bildirgan so‘zlarni toping U kishi hingir-hingir kulardi. Oy tangalari suv betida milt-milt oqadi. Osmonda yulduzlar g‘uj-g‘uj. Yomon ishning oxiri voy. Otlashgan taqlid so‘z qaysi gap tarkibida qo‘llangan? Suvning shildir-shildiri kuchaydi. Yomon ishning oxiri voy. U kishi hingir-hingir kulardi. Osmonda yulduzlar g‘uj-g‘uj. Davradagilar shivir-shivir gap boshlashdi. Gapdagi shivir-shivir so‘zi qaysi gap bo‘lagi vazifasida kelgan? vaziyat holi aniqlovchi sifatlovchi aniqlovchi hol
Tovushga taqlidni bildiruvchi so‘z qaysi gap tarkibida qo‘llangan?
Ko‘chadan mashinalar viz-viz o‘tadi. Osmonda yulduzlar g‘uj-g‘uj. Bay-bay, zap choy bo‘libdi-da. Yalt-yult etib chaqmoq chaqdi. «Atrofdagi ovozlarga gala-gala chug‘urchuqlarning vijir-vijiri qo‘shilib ketmoqda» gapidagi taqlid so‘zning turini aniqlang. tovushga taqlid harakatga taqlid holatga taqlid ko‘rinishga taqlid Holatga taqlid so‘zlarni toping. yilt-yilt, jiq, dik lik-lik, qult, jiq, pix-pix gurs-gurs, taq-tuq, lip tap-tap, g‘iz-g‘iz, hang-mang Taqlid so‘zlardan qaysi so‘z turkumlarini yasash mumkin? ot va fe’l sifat, ravish faqat ot
faqat fe’l
Har ikkala qismi ham mustaqil qo‘llanmaydigan juft taqlid so‘zlar berilgan qatorni toping. hang-mang taraq-turuq taq-tuq
tap-tup
Taqlid so‘zlar qanday holda qo‘llanishi mumkin? yakka, juft yoki takror holda qo‘llanadi faqat yakka holda qo‘llanadi faqat juft holda qo‘llanadi faqat takror holda qo‘llanadi Otlashgan taqlid so‘z ishtirok etgan gapni toping. In qurgan musichaning g‘uv-g‘uvi eshitildi. Shivir-shivir gaplar to‘xtamadi. Olomon g‘uv-g‘uv qaynaydi. Yuragi gup-gup urib ketdi. Takroriy taqlid so‘zlarga qo‘shimcha qo‘shish bilan yasalgan ot va fe’llar qanday yoziladi? qo‘shib yoziladi ajratib yoziladi yasama otlar – qo‘shib, yasama fe’llar – chiziqcha bilan yoziladi chiziqcha bilan yoziladi Yoqimli tong shabadasi g‘ir-g‘ir esmoqda. Ushbu gapdagi taqlid so‘zning vazifasini ko‘rsating. vaziyat holi payt holi o‘rin holi sifatlovchi Qaysi xususiyat taqlid so‘zlarga xos emas? Taqlid so‘zlar ot va fe’llardan yasaladi Taqlid so‘zlar yakka holda qo‘llanishi mumkin. Taqlid so‘zlar juft yoki takror holda qo‘llanishi mumkin. Taqlid so‘zlar ba’zan otlashib egalik va kelishik qo‘shimchalari bilan qo‘llanadi. Taqlid so‘zlar ko‘makchi fe’llar bilan qo‘llansa qanday nomlanadi? taqlid so‘zlar ko‘makchi fe’llar bilan birlikda qo‘llanmaydi ko‘makchi fe’llar qo‘shilmasi so‘z birikmasi qo‘shma fe’l Otlashgan taqlid so‘zlar gapda, asosan, qanday gap bo‘laklari vazifasida keladi? to‘ldiruvchi va ega hol va ega ega va aniqlovchi kesim va hol Taqlid so‘zlar gapda, asosan, qanday gap bo‘laklari vazifasida keladi? aniqlovchi va hol to‘ldiruvchi va aniqlovchi kesim va hol to‘ldiruvchi Taqlid so‘zlardan yasalgan fe’llarni aniqlang. uvulla, yaltira, dang‘illa, miltilla pilla, tilla, basira, bokira sensira, suvsira, dodla, qimirla imilla, simira, xotirla, yarimla Ushbulardan qaysi biri undov so‘zlardan yasalgan fe’l hisoblanadi? 1) dodla; 2) salomlash; 3) gijgijla; 4) chiyilla. 1, 2
1,3,4
2,4
1,4
Taqlid so‘zlardan yasalgan otlar berilgan qatorni toping. xurrak, taqa yaltiroq, dang‘illama dag‘dag‘a, qarsak s harshara, po‘rsildoq Taqlidiy so‘zlardan yasalmagan fe’llar qatorini belgilang. dodla, sekinla chug‘urla, tiqirla shitirla, chiqilla g‘ijirla, tiqirla Qaysi so‘zlar taqlidiy so‘zlarga -ak qo‘shimchasini qo‘shish orqali yasalgan? qarsak, g‘ijjak bezak, g‘urrak g‘uldirak, qarsak g‘uldirak, g‘ijjak Taqlidiy so‘zlarga qo‘shimchalar qo‘shish orqali qaysi turkumga oid so‘zlar yasash mumkin? sifat, fe’l, ot sifat, son, ot sifat, olmosh, ot sifat, fe’l, son Taqlidiy so‘zlardan yasalgan sifatlar berilgan qatorni toping. to‘g‘ri javob yo‘q g‘ijjak, yarqira yaltiroq, yaltirama dang‘illama, yarqira Qaysi gapda taqlid so‘z otlashgan? Tashqarida ot tuyoqlarining dukur-dukuri eshitildi. Fotoapparatlarning chaqmoqlari yilt-yilt yonib-o‘char, ruchkalar oq qog‘ozlarda qitirlardi. Yigitlar apil-tapil safga tizila boshladilar. Eshiklar sharaq-shuruq ochilib-yopilar, shivir-shivir ovozlar eshitilar edi. Qaysi taqlid so‘zlarning qismlari alohida-alohida qo‘llanadi? jiz-jiz
hang-mang
dag‘-dag‘ vij-vij
Qaysi qatorda tovushga taqlid so‘z hol vazifasida kelgan?
Qiz pip-piq yig‘lay boshladi. Uning havoga ko‘tarilgan qo‘llari shaloplab ikki tizzasiga tushdi. Ikromjon boshini sarak-sarak qildi. Onaning yurak-bag‘ri ezilib, ko‘zlaridan mo‘lt-mo‘lt yosh dumalardi. Qaysi qatorda gumon ma’nosidagi modal so‘z berilgan? Qorning yog‘ishi, ehtimol, tinar. Kim biladi, holi nima kechadi? U kim vafot topganini bilmasdi. Ikromjon biron hayvon bo‘lmasin, deb sapchib o‘rnidan turdi. Qaysi qatordagi modal so‘z kishi quvonchini ifodalashi mumkin? xayriyat
ura
oh-oh
yashang
Qaysi qatorda ikki vazifada keluvchi modal so‘z berilgan? afsus
zero
shekilli
xullas
Qaysi ravish modal ma’noda kela oladi? avvalo
avval
keyin
oldin
Qaysi qatorda holatning nomi bo‘lgan ismlar berilgan? voy, dod
obbo, o‘hho‘
biliq-biliq, duv-duv eh, iye
Qaysi qatordagi chamasi so‘zi vergul bilan ajratiladi?
Bugun chamasi yomg‘ir yog‘adi. Qila olishiga chamasi yetmadi. Oldin qilinajak ishning chamasi olindi. Har ishning chamasi bo‘ladi. Quyidagilardan qaysi biri aniqlovchi va hol vazifasida kelishi mumkin? taqlid so‘z modal so‘z ko‘makchi buyruq-xitob undovlari Qaysi gapdagi modal so‘z fikrning tartibini bildiradi? Nihoyat, unday inson ham ko‘rindi. Darhaqiqat, chang-to‘zon narilab, Karki tomonga ketardi. Alqissa, xaloyiq va har tarafdan kelgan kishilar to‘da bo‘lishib maslahat qildilar Xullas, kayfim chog‘ edi. Qaysi qatorda vazifadosh modal so‘zlar berilgan? balki, ehtimol, chamasi, aftidan afsuski, haqiqatan, avvalo, xullas albatta, shekilli, tabiiy, to‘g‘ri attang, umuman, taxminan, shubhasiz Qaysi qatorda undov so‘larga xos xususiyat noto‘g‘ri berilgan? undov so‘zlar gap bilan grammatik jihatdan bog‘lanishi mumkin gap tarkibida kelib, uni undov gapga aylantirishi mumkin undov so‘zlar o‘zi undov gap bo‘lib lelishi mumkin undov so‘zlar otlashganda gapda ma’lum vazifada qo‘llanishi mumkin Modal so‘zlarni toping. 1) attang; 2) faqat; 3) birdan; 4) aftidan, 5) masalan; 6) nihoyat; 7) nahotki; 4) xayriyat; 9) biroq; 10) ehtimol. 1,4,5,6,8,10 4,5,7,8
1,3,6,8,10
1,4,7,8,9,10 Binobarin so‘zi qaysi so‘z turkumiga oid so‘z hisoblanadi? modal so‘z yuklama
ravish
ko‘makchi Berilgan gaplardagi o‘z-o‘zidan so‘zining qaysi turkumga mansubligini izohlang. 1) Endi nima qilsam ekan, – deya Otabek o‘z-o‘zidan so‘radi. 2) Qizcha o‘z-o‘zidan raqsga tushib ketdi. 3) O‘z-o‘zidan, mamlakat taqdiri hammani qiziqtiradi. 1-gapda olmosh, 2-gapda ravish, 3-gapda modal so‘z 1-2-gaplarda olmosh, 3-gapda kirish so‘z 1-gapda olmosh, 2-gapda ravish, 3-gapda kirish so‘z har uchta gapda ham olmosh Fikridan qaytarish uchun qo‘llanilgan undov so‘z qatnashgan gapni toping. Hay-hay, shoshqaloqlik qilmang. Voy-bu, juda mazali ovqat ekan. Eh, yoshlar, sizlar tushunmavsiz-da. Hay-hay, tegma. Tasdiq ma’nosini bildiruvchi modal so‘zlar qatorini ko‘rsating. 1) aftidan; 2) shekilli; 3) darhaqiqat; 4) haqiqatan; 5) xullas; 6) demak. 3, 4
1, 2, 3, 4
1, 2, 3, 4, 5, 6 1, 2
Modal so‘zlarning morfologik xususiyatlari qaysi qatorda ko‘rsatilgan?
morfologik jihatdan o‘zgarmaydi kirish so‘z vazifasida keladi modal ma’nolarni anglatish uchun xizmat qiladi morfologik jihatdan o‘zgaradi Qaysi gapda modal so‘z bor? Balki, uning kimligini aftidan bilsa bo‘lar. Obbo, yana ish pachava deng. Bu yil hamma fanlarni «a’lo» bilan yakunlashim shubhasiz. Ofarin, azamatlar, ishni do‘ndiribsiz. Qaysi gapda modal so‘z bor? 1. So‘zsiz, buni hamma biladi-ku! 2. Har bir ishning chamasi bo‘ladi, har daryoning kemasi. 3. Yo‘lchi, chamasi, ikki yildan beri temirchi bilan yaqin do‘st edi. 4. Mayda-chuyda kamchiliklar topibdi, mazmuni. 5. Axir, xatning mazmuni shunday edi. 6. Tabiiy, Xushro‘yning fe’lini yaxshi bilgan ota-onasi unga hech narsani aytmaydi. 7. Siz, balki, mening tilimga tushunarsiz. 1,3,4,6,7 1,3,4,5,6 1,2,3,6
1,2,3,6,7
Qaysi gapdagi chamasi so‘zi gap bo‘laklaridan vergul bilan ajratilmaydi? Uning chamasi to‘g‘ri chiqdi. Ertaga havo ochiladi chamasi. Kechasi chamasi bir oz yomg‘ir yog‘di. Chamasi Nodir bu gapni eshitdi. Modal so‘zlarning sintaktik belgisi qaysi qatorda berilgan? kirish so‘z vazifasida kelishi morfologik jihatdan o‘zgarmasligi undalma vazifasida kelishi so‘zlarni o‘zaro biriktirishi Qaysi gapda modal so‘z mavjud? gaplarda modal so‘z qo‘llanmagan. Ofarin, azamatlar, ishni do‘ndiribsiz. Bu yil hamma fanlarni «a’lo» bilan yakunlashim shubhasiz. Obbo, yana ish pachava deng. Sof modal so‘zlar qaysi qatorda berilgan? haqiqatan, afsuski, xullas avvalo, shubhasiz, baxtimga, attang masalan, umuman, aftidan, chamasi avvalambor, darhaqiqat, jumladan, taxminan Quyidagi gaplardan qaysi birida modal so‘z qo‘llangan? Yuragimni berib ketsang bas. Ona o‘z o‘g‘lini sevadi faqat. Yolg‘iz sensan mening tilagim. Hattoki ish shu qadar jiddiy bo‘ldi. Qaysi qatorda modal so‘z mavjud? Ofarin, azamatlar, ishni do‘ndiribsiz. Xayriyat, majlisga Oqilaning o‘zi kirib bormabdi. Obbo, yana ish pachava deng. Bu yil hamma fanlarni “a’lo” bilan yakunlashim shubhasiz. Quyidagi sifatlardan qaysi biri modal so‘z vazifasida qo‘llanishi mumkin emas? xato
to‘g‘ri
tabiiy
yaxshi
Futuvvat barcha qilmakdur, demak yo‘q. Demak, maktabni bitirib, o‘qishga kirmoqchisan. Har ikkala gapdagi demak so‘zidan qaysi biri modal so‘z hisoblanadi? birinchi gapda harakat nomi, ikkinchisida modal so‘z har ikki gapda modal so‘z birinchi gapda ot, ikkinchisida modal so‘z birinchi gapda ot, ikkinchisida kirish so‘z Qaysi qatordagi modal so‘zlar ot so‘z turkumidan o‘sib chiqqan? chamasi, aftidan ehtimol, shekilli albatta, ajabo demak, xullas Quyidagi modal so‘zlarning qaysi birida sifat yasovchi -siz qo‘shimchasini ajratish mumkin? Shubhasiz, so‘zsiz, shaksiz, hammasi ajralmaydi hammasi ajraladi shubhasiz so‘zsiz
Ushbu modal so‘zlarning qay biri ma’noli qismlarga ajraladi?
hech biri ajralmaydi aftidan
so‘zsiz
shubhasiz Xo‘p bo‘ladi, durust, ma’qul kabi so‘zlarga sinonim bo‘lgan modal so‘zni toping. yaxshi
tabiiy
so‘zsiz
albatta
Qaysi qatordagi gapda modal so‘z mavjud? Aftidan, avtobus bu yerda to‘xtamaydi. Ofarin, azamatlar, ishni do‘ndiribsiz. Bu yil hamma fanlarni “a’lo” bilan yakunlashim shubhasiz. Obbo, yana ish pachava deng. Qanday so‘zlar ko‘pincha gap bo‘laklari bilan grammatik jihatdan bog‘lanmaydi? modal so‘zlar bog‘lovchilar yuklamalar ko‘makchilar Vazifadosh modal so‘zlar berilgan javobni toping. shaksiz, shubhasiz xullas, afsuski avvalo, umuman taxminan, shekilli Qaysi javobda modal so‘zlar ifodalaydigan ma’no noto‘g‘ri ko‘rsatilgan? taajjub
gumon
achinish
ishonch
Qaysi javobda ham yuklama, ham modal so‘zlar ifodalaydigan ma’no to‘g‘ri ko‘rsatilgan? gumon
ishonch
taajjub
achinish
Modal so‘zlar bilan bog‘liq tinish belgisi to‘g‘ri berilgan javobni toping. vergul
qo‘shtirnoq
undov belgisi nuqtali vergul Modal so‘zlar ifodalaydigan ma’no noto‘g‘ri berilgan javobni toping. jirkanish, fikrning takrorlanishi ishonch, gumon, tasdiq fikrni xulosalash, fikrning tartibi, fikrning dalillanishi achinish, quvonch Fikrning dalillanishini bildiruvchi modal so‘z berilgan javobni toping. masalan, jumladan albatta, shaksiz darhaqiqat, haqiqatan dalil, isbot Sof modal so‘zlar berilgan javobni toping. shubhasiz, demak aftidan, chamasi balki, ehtimol attang, albatta So‘zlovchining o‘z nutqiga bo‘lgan munosabati ... bilan ifodalanadi? modal so‘z kirish gap undalma
yuklama
Modal so‘z lotincha ... ma’nosini bildiradi. o‘lchov
yo‘l
ogohlik
o‘tma
Gumonni bildiruvchi modal so‘z qaysi qatorda keltirilgan? chog‘i
ajabo
haqiqatan xullas
Fe’ldan o‘sib chiqqan modal so‘zlarni belgilang
demak, aytmoqchi aytgandek, demoq haytovur, xullas demak, chamasi Demak va demoq... demak – modal so‘z, demoq – fe’l demak, demoq – fe’l demak, demoq – modal so‘z demak –fe’l, demoq – modal so‘z Modal so‘zlarning eng muhim sintaktik belgisi qaysi qatorda keltirilgan? kirish so‘z ega
hol
so‘z-gap
So‘zlarning grammatik tuzilishi va o‘zgarishi tilshunoslikning qaysi bo‘limida o‘rganiladi?
leksikologiya orfoepiya orfografiya morfologiya sintaksis Munosabat shakllarini hosil qiluvchi qo‘shimchalar qaysi qatorda berilgan? egalik, shaxs-son ko‘plik, kelishik, egalik kelishik, egalik, shaxs-son shaxs-son, ko‘plik Qaysi so‘z tarkibi asos+so‘z yasovchi+sintaktik shakl yasovchi tartibida joylashmagan? gulzorlarda ishchilarimizni kitobxonlarga isitkichlarni So‘zning munosabat shakllari – bu morfologik shakl yasovchilar grammatik shakl yasovchilar lug‘aviy shakl yasovchilar sintaktik shakl yasovchilar Egalik qo‘shimchalari qaysi qo‘shimchalar sirasiga kiradi? sintaktik shakllarni hosil qiluvchi. so‘z yasovchi lug‘aviy shakllarni hosil qiluvchi kesimlik shakllarini hosil qiluvchi -ma qo‘shimchasi vazifasiga ko‘ra qanday qo‘shimcha? faqat ot yasovchi shakl yasovchi va ot, sifat yasovchi faqat shakl yasovchi faqat sifat yasovchi -in, -choq, -ma, -ay qo‘shimchalarining qaysi biri ham so‘z yasovchi, ham shakl yasovchi shakldosh qo‘shimcha vazifasini bajarishi mumkin? barchasi
-in, -choq
-ma, -ay
-in, -choq, -ma
supurgi – yozgi, sezgi – kuzgi. Ushbu so‘zlar tarkibidagi -gi qo‘shimchasi ma’no hamda vazifasiga ko‘ra qanday qo‘shimcha? ot yasovchi va sifat yasovchi ot yasovchi va lug‘aviy shakl yasovchi ot yasovchi va ravish yasovchi so‘z yasovchi va sintaktik shakl yasovchi So‘z yasovchi va lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalar shakldosh (omonim) qo‘llangan qatorni toping. gulla – quvla erkin – keskin to‘zon – shodon sarg‘ish – solish Omonim qo‘shimcha qo‘shilganda tovush o‘zgarishi yuz beradigan qatorni toping. susay – boray, angla – quvla qo‘rqoq – o‘roq, chidam – to‘plam o‘qish – sarg‘ish, kitobxon – otaxon qalamdon – bilimdon, jo‘shqin – toshqin Omonim qo‘shimcha qo‘shilganda tovush o‘zgarishi bo‘ladigan qatorni toping. 1. ata; 2. sana; 3. sarg‘ay; 4.terim; 5. kelinchak; 6. supurgi. 1,2,3
3,4,5
2,3
hammasida tovush o‘zgarish bo‘ladi
Tub so‘zni aniqlang yuksak boylik
aqlli
sana
Qaysi juft so‘zlar butun va bo‘lak munosabatidagi so‘zlardan tashkil topmagan?
oy-kun
qozon-tovoq
tog‘-tosh gap-so‘z
Yasama so‘z berilgan qatorni toping.
oltinrang savala
samimiy
milliy
oqish
olish
gapirmoq
Berilgan so‘zlarning barchasi tub so‘zlar
tupirmoq
ko‘chirmoq
oshir
Turlanish qaysi so‘zlarga xos? 1) sifatdosh; 2) son; 3) ravishdosh; 4) ot; 5) harakat nomi; 6) olmosh
1,2,4,5,6 1,2,4,5
1,2,3,4,5,6
2, 4,5,6
4,5,6.
Chindan, yer haydasang, kuz hayda. Maqoldagi otlarning sintaktik vazifasini tartib bilan belgilang. kirish so‘z, to‘ldiruvchi, hol kirish so‘z, hol, to‘ldiruvchi vositasiz to‘ldiruvchi, hol vositali to‘ldiruvchi, hol Tongda ko‘chalarda baqir-chaqir, yugur-yugur, ur-yiqit, hovliqish qo‘qqisdan boshlanib ketgan edi. Ushbu gapdagi otlar sonini aniqlang. 5
6 4
3 1
2 O‘tgan zamon maqsad fe’li qaysi qatorda qo‘llangan? Gimnastika badan g‘uborini tozalamoqda. Bu shovqin-suron hech nimani isbotlamas edi. Uchrashuv do‘stona sharoitda o‘tmoqchi edi. Cho‘lning taqir betida bir parcha qor ko‘rmoqchi Sifatlovchi vazifasini bajargan ravishni toping Mashina tezroq yura boshladi. Oqshom paytida shamol birdan to‘xtadi. Ra’no majlisda yaxshi gapirdi. Uning so‘zlari bolalarcha sodda Quyidagi so‘zlarning qaysi biri taqlidiy so‘zlardan yasalmagan? hushtak
xurrak
g‘ijjak
berilgan so‘zlar taqlidiy so‘zdan yasalgan
Sintaksis... so‘zlarning birikish usullari, gap va uning tuzilishi, fuksiyasi, qo‘llanilishi, gaplarning o‘zaro munosabatini o‘rganadi so‘z birikmasi, qo‘shma so‘zlar, gap tuzilishini o‘rganadi sintaktik qurilmalar va ularni hosil qiluvchi sintaktik aloqalarni, turg‘un birikmalarni o‘rganadi gap tuzilishini o‘rganadi Qaysi qatorda boshqaruvli birikma berilgan? she’r yozish, kitob o‘qish telefonda gaplashish, o‘z yurtim jo‘rttaga gapirmoq, qasddan o‘ldirmoq she’r yozish, qasddan oldirmoq Boshqaruvda ergash so‘z bosh so‘zga... kelishiklar va ko‘makchilar yordamida kelishiklar, ohang yordamida birikadi ko‘makchilar va fe’l shakllari yordamida faqat kelishiklar yordamida birikadi Bitishuvli so‘z birikmasi qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan? odobli bola, keng hovli shahar ko‘chalari, maktab kutubxonasi sayohatga jo‘nash, uydan qaytish konspekt yozmoq, gul termoq Otli birikmalar berilgan qatorni toping. o‘qituvchilarning biri, hayotga muhabbat o‘qidi tezlab, hammadan kuchli hayotda sinalgan, bizda oz terakning shohi, qo‘shiqdan zavqlanib Moslashuvli birikma qanday hosil bo‘ladi? qaratqich kelishigi yordamida tushum kelishigi yordamida kelishik va ko‘makchilar yordamida ohang yordamida Sintaksis nimani o‘rganadi? So‘z birikmasi, gap tiplari va gap bo‘laklarini. So‘z turkumi va so‘zlarning leksik-grammatik kategoriyalarini. So‘z tarkibini. Gap tiplari va gap bo‘laklarini. So‘z birikmasi berilgan qatorni toping go‘zal tabiat gul qizil soat sayin oq oltin
Asosiy sintaktik birliklar:
so‘z birikmasi, gap, qo‘shma gap, matn qo‘shma so‘z, so‘z birikmasi, gap ajralmas birikmalar, gap, qo‘shma gap so‘z birikmasi, ibora, gap, matn Quyidagi qo‘shilmalarning qaysi biri so‘z birikmasi hisoblanadi? tekis yo‘l oyog‘i kuygan tovuqday zangori olov onaizor
So‘z birikmasida bosh so‘z ergash so‘z bilan qanday vositalar yordamida birikadi?
kelishiklar yordamida, ohang va tartib egalik qo‘shimchalari yordamida ko‘makchilar yordamida ohang va tartib Boshqaruvda kelishik qo‘shimchalari va ko‘makchilar qaysi so‘z tarkibida bo‘ladi? ergash so‘z tarkibida bosh so‘z tarkibida kelishiklar bosh so‘zga ko‘makchilar ergash so‘zga qo‘shiladi o‘rni bilan bosh so‘zga ham, ergash so‘zga ham qo‘shiladi Sintaktik aloqalarni ifodalovchi vositalar so‘z shakli, yordamchi so‘zlar, ayrim olmoshlar, gap bo‘laklarining tartibi, ohang kelishiklar, ko‘makchilar, tartib, ohang so‘z o‘zgartiruvchi, so‘z shakli yasovchi qo‘shimchalar, yuklamalar so‘z o‘zgartiruvchi, so‘z shakli yasovchi qo‘shimchalar Ravishli birikmani toping. hammadan tez, menda ko‘p baxtdan quvonib, otdan baland onadek mo‘tabar, bag‘ri keng inson juda aqlli, bag‘oyat go‘zal Bitishuvli birikmalarda tobe so‘z sifatida... ot, sifat, son, ravish, olmosh, taqlid so‘zlar qatnashadi faqat sifat va ravishlar qatnashadi ot, sifat, son, ravishlar qatnashadi faqat otlar qatnashadi Darak gaplarga xos xususiyatlar qaysi javobda to‘g‘ri izohlangan? Darak ma’nosini bildiradi. Tinch ohang bilan aytiladi va yozuvda gap oxirida nuqta qo‘yiladi Iltimos, maslahat, darak, do‘q-po‘pisa ma’nolarini bildiradi va yozuvda gap oxiriga nuqta qo‘yiladi So‘zlovchining his hayajoni bilan ifoda qilingan fikrini darak, istak, gumon, g‘azab-tahdid ma’nolarini bildiradi. Yozuvda gap oxiriga nuqta, o‘rni bilan undov belgisi qo‘yiladi bildiradi. Darak, istak, gumon, do‘q-po‘pisa ma’nolarini bildiradi. Tinch ohang bilan aytiladi va yozuvda gap oxirida nuqta qo‘yiladi So‘roq gaplar... so‘roq yuklamalari, so‘roq olmoshlari va so‘roq ohangi yordamida hosil qilinadi so‘roq yuklamalari va so‘roq olmoshlari yordamida faqat so‘roq yuklamalari yordamida so‘roq va his-hayajon ohangi yordamida hosil qilinadi His-hayajon gap qaysi qatorda berilgan? Bechora qiz uchun bu qanchalar azob, qanchalar falokat! Hamma oldinga, chekinish yo‘q. Ko‘rinmagil, yo‘qol ko‘zimdan. Dadil harakat qilinglar, azamatlar. Gaplar tuzilishiga ko‘ra... sodda va qo‘shma gaplarga bo‘linadi. sodda va ko‘chirma gaplarga bo‘linadi. yig‘iq va yoyiq sodda gaplarga bo‘linadi. bir bosh bo‘lakli va ikki bosh bo‘lakli gaplarga bo‘linadi. So‘roq-darak gaplar berilgan qatorni toping. Onani kim sevmaydi? Farzand baxtini kim istamaydi? Darsga kirmaysizmi? Meni tashlab ketmaysizmi, akajon? Darak gapning so‘roq gapga aylantirilgan shaklini toping. Suvlar oqib ketdi? Onang seni juda yaxshi ko‘rsa kerak-a? Nega xomushsiz? O‘tirmaysizmi? Qaysi so‘roq gapda buyruq ma’nosi ifodalangan? Ukangga qaramaysanmi? O‘h-ho‘, shuncha paxtani bir o‘zingiz terdingizmi? Ie, ie, men kimni ko‘ryapman? Nega xomush o‘tiribsiz? Qanday gaplar oxiriga yozuvda ikkita tinish belgisi qo‘yiladi? Buyruq gapdan hosil bo‘lgan so‘roq gap oxiriga. Ritorik so‘roq gap oxiriga. Shakliy va mazmuniy nomuvofiq so‘roq gaplar oxiriga. So‘roq gapdan hosil bo‘lgan his-hayajon gap oxiriga. Javoblarning qaysi birida sodda gap berilgan? Aziz asrimizning aziz onlari Aziz odamlardan so‘raydi qadrin. Borsam, yo‘q ekansiz. Ayting, qaytishsin. Istaymizki, dunyo tinch tursin. Quyidagi gap qaysi qatorda grammatik jihatdan noto‘g‘ri tahlil qilingan? Ko‘p o‘qigan kishi ko‘p biladi. qo‘shma gap ikki bosh bo‘lakli gap sodda yoyiq gap sodda gap Ritorik so‘roq gap berilgan qatorni aniqlang. Sut ko‘r qilgur haromi, Gitler oqpadar, Farzandning qadrini qayerdan bilsin?! Salomat yuribsizmi, Bahromjon? O‘qish qachon boshlanadi? Xo‘sh, qanday yangiliklar bor? Shakliy va mazmuniy nomuvofiq so‘roq gaplar berilgan qatorni toping Farzand baxtini kim istamaydi? Meni tashlab ketmaysizmi, akajon? Bizdan nima istaysiz o‘zi? Nega xomushsiz, singlim? So‘roq-buyruq gaplar berilgan qatorni toping. Darsga kirmaysizmi? Onani kim sevmaydi? Farzand baxtini kim istamaydi? Meni tashlab ketmaysizmi, akajon? Buyruq gapdan so‘roq gapga aylangan gapni toping. Rulga o‘tiring? Endi sizni kim deb atash mumkin? Uyida g‘avg‘o bo‘lishini kim istaydi? Ismingiz? Orzu-istak ma’nosini ifodalagan buyruq gapni toping. Qani endi, hamma ham sizdek mehribon bo‘lsa. Ishimga qarashib yubor. Ayajon, menga rahm qiling. Ehtimol, u keyinchalik bosilib qolar. Jamolov tartibni buzgan bo‘lsa ham, boshqalarni tartibga chaqirdi. Ega qaysi so‘z turkumi bilan ifodalangan? ot bilan
ega qo‘llanmagan
ibora bilan harakat nomi bilan Siz mol-dunyongiz ketganiga kuyasiz, men nega ozor chekaman? Ushbu gapdagi egani aniqlang. men, siz mol-dunyongiz, men siz, dunyongiz men
Berilgan gapning bosh bo‘laklari to‘g‘ri ko‘rsatilgan qatorni toping. Suv bor yerda hayot bor.
Hayot – ega, bor – kesim Suv – ega, hayot bor – kesim Suv, hayot – ega, bor, bor – kesim Suv bor, hayot bor – kesim, ega ifodalanmagan. Ega qatnashgan gapni toping. Vatan, qanchalar buyuksan sen! Bugun shaharga qaytish kerak. Yig‘ilishni kechiktirishga to‘g‘ri keladi. Hayallamasdan tezda qaytib keling, bolam. Ega ibora bilan ifodalangan gapni toping. Uning oyoq olishi bizga yoqmay turibdi. Og‘zingizga qarab gapiring, ovsin. Burgaga achchiq qilib ko‘rpani kuydirmang, singlim. Muxtorali shahardan tarvuzi qo‘ltig‘idan tushib qaytdi. Ega bilan kesim sonda moslashmagan gapni aniqlang. Mahalla qariyalari bundan bexabar. Masalani qayta ko‘rib chiqish kerak. Men talabaman. Bir-biriga aytishar daryo tarixidan ikki hikoya. Otlashgan sifatdosh bilan ifodalangan egani toping. Birlashgan o‘zar, birlashmagan to‘zar. Tong otgach, yo‘lga tushamiz Hiyobonga barcha ulug‘lar taklif qilindi. Bo‘linganni bo‘ri yer. Zahar solmoq emish kasbi ilonning. Gapning egasi qaysi so‘z, gap nechta gap bo‘lagidan tashkil topgan? kasbi , 2 ta zahar, 4 ta solmoq, 5 ta ilonning, 3ta Yoridan ayrilgan yetti yil yig‘lar, Elidan ayrilgan bir umr yig‘lar.Ushbu gapda kesimning qaysi turi qatnashgan? sodda fe’l- kesim sodda ot-kesim murakkab ot- kesim murakkab fe’l- kesim Qaysi gapda ega bilan kesim orasiga tire qo‘yish lozim? Til millatning boyligi va faxridir. Tog‘lar Vatanim ko‘rkidir. Sen etim emassan. Vatan go‘zal Qaysi gapda ega shaxs oti bilan ifodalangan? Aravakash mo‘mingina, muloyim, kamtar kishi. Bittasi toshkentlik Yusufbek Hojining o‘g‘li Otabek! Rashidboy ertasi kuni qassobning mashinasida tog‘ ortiga jo‘nadi. "Qo‘shiq aytolsa, demak, cho‘ponlikka yaraydi", - debdi Qurbon cho‘lig‘iga. Ega belgilash-jamlash olmoshi bilan ifodalangan gapni aniqlang. Kela berdilar bari kattakon chinor sari. Dildorning bari gaplari haqiqat edi. Har bir inson o‘z baxti uchun kurashadi. Gilosning yonidan o‘tayotganimda allanima baloga turtinib ketdim. Ayol qalbi tosh bo‘lsa ham, allaqayeri paxtadan yumshoq, ipakdan mayin bo‘ladi. Ushbu gapda gumon olmoshi qaysi gap bo‘lagi vazifasida kelgan? ega
o‘rin holi
to‘ldiruvchi aniqlovchi Gap kesimi hisoblanadi bog‘lamasi bilan shakllangan bo‘lsa, gapning kesimi qanday kesim sanaladi? qo‘shma ot kesim qo‘shma fe'l kesim sodda fe'l kesim sodda ot kesim Mehmon kelsa eshikdan, Rizqi kirar teshikdan. Ushbu gapdagi kesimlarni aniqlang. kelsa, kirar eshikdan, teshikdan kelsa, teshikdan eshikdan, kirar Shakar qovunlarning mayin hidlari sabo bilan tarqalur sekin. Sifatlovchi aniqlovchilarni toping. shakar, mayin shakar, mayin, sekin shakar qovunlarning, mayin sabo bilan, sekin Ishlasang, olam guliston. Gapidagi holning turini aniqlang. hol ishtirok etmagan payt holi maqsad holi ravish holi Marta so‘zi qatnashgan birikmalar holning qaysi turini hosil qiladi? Daraja-miqdor Maqsad holi Payt holi Ravish holi Holning qaysi turi boshqaruv yo‘li bilan bog‘lanib, makon-zamon kelishiklaridagi so‘zlar yoki ko‘makchili otlar bilan ifodalanadi? O‘rin holi Sabab holi Payt holi Ravish holi Holning qaysi turi bitishuv yo‘li bilan bog‘lanib, ravish, fe’l va ko‘makchili otlar bilan ifodalanadi? Ravish holi Sabab holi O‘rin holi Payt holi Nodonga yuz aytsang ham, befoyda. Bu gapda hol qaysi so‘z turkumi bilan ifodalangan? son bilan sifat bilan ravish bilan ot bilan
Holning qaysi turi ravish, fe’l, ko‘makchi otlar bilan ifodalanib, o‘zi izohlayotgan bo‘lakka bitishuv yo‘li bilan bog‘lanadi?
ravish holi payt holi daraja-miqdor holi o‘rin holi Sabab holi qatnashgan gapni toping. Tarlon shodligidan To‘xtomadi yig‘idan Bir chimdim uxlash uchun ko‘zini yumadi. Qoratoy do‘stining dov-daragini surishtirish uchun yelib yugurdi Bolalar o‘ynab kelgani ko‘chaga chiqib ketishdi. Guruchni qopi bilan olishdi. Bu gapda holning qaysi turi qatnashgan? daraja-miqdor holi payt holi vaziyat holi maqsad holi Ikkinchi darajali bo‘laklarning qaysi o‘zi izohlayotgan bo‘lakka asosan boshqaruv yo‘li bilan bog‘lanadi? To‘ldiruvchi Aniqlovchi Hol
Hammasi boshqaruvchi yo‘li bilan bog‘lanadi.
Hol-hollanmish o‘zaro qaysi birikish usulida birikadi? bitishuv va boshqaruv boshqaruv va moslashuv bitishuv
moslashuv
Nomustaqil hol qatnashgan gapni toping. Siz bilan birga ishlash menga yoqadi Tanish ovozni eshitib uyg‘onib ketdi Musiqa tinglab dam oldim Uzoqdan odamlarning shovqini eshitildi. Murakkab hol berilmagan javobni toping. Tevarakda gala-gala chumchuqlar to‘xtovsiz chirillashadi Ayol sochlari parishon, oyoqlari yalang…ko‘chaga otildi Urush boshlanganda u hali go‘dak edi Sharifa bilan Nasiba arazlashganda Durdona ularni yarashtirib qo‘ydi. O‘rin holi berilgan javobni toping. Shu yaqinda qushning ini bo‘lsa kerak Ular shaharga yaqinda ko‘chib kelishgan Boshga ish tushganda yaqindan keladigan yordam juda asqotadi Ular yaqindan beri bu ish bilan shug‘ullana boshlashdi Payt holi berilgan javobni toping. Ular buni uch yil kutishdi Bunda qurtlar ipak to‘qiydi O‘n yil oldingi gap hali ham esida turgan ekan. Adashmasam, Salimlar o‘n oltinchida kelishadi. Biz sayohatga poezd yoki avtobusda boramiz. Ushbu gapda ayiruv bog‘lovchisi qanday bo‘laklarni bog‘lagan? uyushiq bo‘laklarni qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplarni bog‘lovchi vazifasini bajarmagan tobe bog‘lanishli birikma hosil qilgan Qaysi qatorda ergash gapli qo‘shma gap berilmagan? Biz ko‘rgan, eshitgan, lekin e’tibor bermagan voqealarga san’atkorona baho beramiz. Kim mehnatni sevsa, uning qadri baland bo‘ladi. Shuni eshitib qo‘yki, hech bir jon Soliqboyning orzusiga ko‘ldalang kelolmasin. Nima eksang, shuni o‘rasan. O‘rin hollari uyushib kelgan gapni aniqlang. Bolalar yaslilari va bog‘chalarida farzandlarimiz tabiyalanmoqda va kamol topmoqda. Insonga xos barcha fazilatlarning eng muhimi va eng oliyjanobi – aql. Barcha odamlarning izlanishi, kashfi va bilimi uchun o‘rin topiladi. Til do‘stlik va hamjihatlikni qaror toptirishning eng qulay vositasidir. Quyidagi gaplarning qaysi biri uyushiq bo‘lakli gap emas? U kunlarni tiklar xayolim, yodga kelar barcha, barchasi. Boy va ajoyib tilimizni buzilishdan saqlaylik. Safsatabozlik va vaysaqilikdan hazar qil. Tilning go‘zalligi uning aniqligi va mazmundorligidadir. Uyushgan ega 2- va 3-shaxsni ifodalasa, kesim, odatda qanday shaklda ifodalangan bo‘ladi? 2-shaxsning ko‘pligida 2-shaxsning birligida 3-shaxsning birligida 3-shaxsning ko‘pligida Uyushgan egalar turlicha bo‘lib, 1-, 2- va 3-shaxsni ko‘rsatsa, kesim qanday shaklda ifodalanadi? 1-shaxsning ko‘pligida 3-shaxsning birligida 2-shaxsning ko‘pligida 3-shaxsning ko‘pligida Qaysi qatorda ayiruv bog‘lovchisi uyushiq aniqlovchilarni bog‘lashga xizmat qilgan? Ba’zan chumchuqning, ba’zan kaklikning yoqimli ovozi kishiga orom bag‘ishlaydi. Ba’zan tongda, ba’zan yarim tunda kirib keladi. Bahor havosi betayin: goh yomg‘ir yog‘adi, goh charahlab quyosh chiqadi. Bu topshiriqni Gulnora yoki Azizga yuklash mumkin. Qaysi qatorda kesimi uyushgan gap berilgan? Biz harbiy uchuvchi va Vatan pasbonlari bo‘lamiz. Sandal to‘g‘riga cholim bilan Oqsoqol, beriroqqa ovsinim, men, Robiya o‘tirdik. Yigitning yuz va ko‘zida andisha, alam va hayajon alomatlari ko‘rinadi. Latofat atirgul, Zebiniso qizil gul tanladi. Uyushiq bo‘laklarga xos bo‘lgan xususiyatlar qaysi javobda noto‘g‘ri izohlangan? barcha javoblarda uyushiq bo‘laklarga xos xususiyatlar to‘g‘ri izohlangan uyushiq bo‘laklarning hammasi bitta bo‘lakka tobelanish yo‘li bilan bog‘lanadi doim bir xil gap bo‘lagi vazifasida keladi doim bir xil so‘roqqa javob bo‘ladi Qaysi uyushiq bo‘lakli gapda umumlashtiruvchi bo‘lak (umumlashtiruvchi so‘z) qo‘llangan? Insonda hamma narsa: yuz ham, kiyim ham, qalb ham go‘zal bo‘lmog‘i lozim. Kamtarinlikni, zahmatkashlikni, sabot va sobirlikni Asqad Muxtordan o‘rgansak bo‘ladi Aql, bilim va hikmat – oltindan qimmat. Siz bilan biz o‘z e’tiqodimizga sodiq ekanmiz. Otani qadrlash insonning ziynatidir. Ushbu gapda so‘z birikmalari qanday yo‘l bilan birikkan? boshqaruv va moslashuv moslashuv va boshqaruv boshqaruv va bitishuv bitishuv va moslashuv Asosiy sintaktik birliklar: so‘z birikmasi va gap ibora, gap to‘ldiruvchi hol bosh va ikkinchi darajali bo‘laklar Atama (termin)larning qaysilari grammatikaning sintaksis qismiga tegishli? izohlanmish, boshqaruv, ergash so‘z aralash qo‘shma gaplar, izohlovchi, ravish birikma, qo‘shma gap, rasmiy uslub yasama so‘z, bosh so‘z, kirish so‘z Jo‘rttaga yig‘lamoq, qo‘qqisdan yiqilish qanday birikma hisoblanadi? bitishuv
boshqaruv
moslashuv so‘z birikmasi emas Murakkab so‘z birikmalarini ko‘rsating. qish faslida toqqa borish, hovlisi keng uy shirin-shirin olmalar, bag‘ri keng insonlar mehnatga yarasha haq, sen tufayli baxtli mehnatga yarasha haq, hovlisi keng uy Sintaktik aloqani ifodalovchi vositalar: so‘zshaklllar, bog‘lovchi, bog‘lama, tartib, ohang, ayrim fe’l shakllari so‘zshaklllar, bog‘lovchi bog‘lama, tartib ayrim fe’l shakllari Quyidagi atamalarning qaysi biri sintaksisga tegishli? bosh so‘z taqlid so‘z orttirma nisbat modal so‘z Quyidagi atamalarning qaysi biri sintaksisga tegishli? kirish so‘z taqlid so‘z orttirma nisbat modal so‘z Ot+fe’l birikuvidan qanday birliklar hosil bo‘lmaydi? ko‘makchi fe’lli so‘z shakli gap
so‘z birikmasi
qo‘shma fe’l Qaysi qatordagi atama (termin)lar grammatikaning sintaksis qismiga tegishli? umumlashtiruvchi so‘z, undalma, bog‘lama aralash qo‘shma gaplar izohlovchi, yordamchi so‘zlar taqlid so‘z, ko‘makchi so‘z, ravishdosh birikma, qo‘shma gap, rasmiy uslub Ikki qavatli uy birikmasidagi tobe so‘z qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan? ikki qavatli qavatli
qavatli uy
ikki
Shoshmasdan bajarmoq, to‘g‘riga yurmoq kabi birikmalardagi so‘zlar o‘zaro qanday yo‘l bilan bog‘langan?
bitishuv usuli bilan ko‘makchili boshqaruv usuli bilan moslashuv usuli bilan kelishikli boshqaruv usuli bilan Ot+ravish shaklidagi birikmalarda so‘zlarni o‘zaro bog‘lovchi asosiy vositalarni toping. tartib va ohang kelishik va ko‘makchilar ko‘makchilar kelishiklar Qaysi qatordagi ergash so‘z bilan bosh so‘zning tartibi o‘zgartirilsa, gap hosil bo‘ladi? ko‘m-ko‘k o‘tloq yura-yura charchamoq suvga to‘ldirmoq maqola o‘qimoq Tobe bog‘lanishli birikmalarda qanday so‘z bosh so‘z sanaladi? ma’nosi izohlanayotgan so‘z kelishik shaklidagi so‘z boshqa so‘z ma’nosini ifodalaydigan so‘z ko‘makchi bilan kelgan so‘z Quyidagi gaplardan qaysi biri ritorik so‘roq gap emas? Bu orada qancha ishlar bo‘lib o‘tdi? O‘zingdan chiqqan baloga, qayga borasan davoga. Tabiatni kim sevmaydi? Mehnatsiz yashagan yigit yigitmi? Quyidagi gaplardan qaysi biri ritorik so‘roq gap emas? Bu orada qancha ishlar bo‘lib o‘tdi? O‘zingdan chiqqan baloga, qayga borasan davoga. Tabiatni kim sevmaydi? Mehnatsiz yashagan yigit yigitmi? Istak gaplarning kesimi qanday shakldagi fe’llar bilan ifodalanadi? -sa shaklidagi fe’llar orqali -sin shaklidagi fe’llar orqali -ib shaklidagi fe’llar orqali -di shaklidagi fe’llar orqali Kutilmagan xabar eshitishi natijasida taajjub bildirib, aynan gapni yoki uning biror bo‘lagini takrorlash natijasida qanday gap hosil bo‘ladi? so‘roq gap buyruq gap his-hayajon gap darak gap So‘roq gapning qaysi turi so‘roqqa javob bo‘luvchi so‘zni talab qiladi? so‘roq olmoshlari yordamida ifodalangan turi so‘roq olmoshlari va yuklamalari yordamida ifodalangan turi so‘roq ohangi yordamida ifodalangan turi so‘roq yuklamalari yordamida ifodalangan turi His-hayajon gaplarning xususiyatlari noto‘g‘ri ko‘rsatilgan javobni toping. modal so‘zlar ishtirok etadi kesim gapning boshida keladi undov so‘zlar ishtirok etadi takibida ko‘pincha qancha, naqadar, shunchalar, qanday so‘zlari qatnashadi Qaysi so‘roq gap darak mazmunini bildiradi? Demak, shunday katta boylikdan voz kechish mumkinmi, axir? Hamma narsani gap deb gapiraveradimi? – Oqsoqolning aybi nima? – Suv ichmaysanmi? Misollarning qaysi biri ritorik so‘roq gap? Shundan beri qancha soylar oqib ketdi? Dunyo necha marta aylandi? Xo‘sh, o‘zingizning ahvolingiz qanday, do‘stim? Soatim to‘xtab qolibdi? Buzilibdimi? Nimadan xafasiz? Kim xafa qildi? Ritorik so‘roq gapni toping. Sut ko‘r qilgur haromi. Gitler oq padar, Farzandning qadrini qayerdan bilsin?! Dadang qayerga borib kelganini aytaymi? – deb qoldi. Salomat yuribsizmi, Bahromjon? O‘qish qachon boshlanadi? His-hayajonsiz gap qaysi qatorda? Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot. Eh, qanday go‘zal bu yoshlik! Naqadar baxtlidir ona bechora! Yoshlik, qanday beg‘ubor faslsan! His-hayajon gap qaysi qatorda? Naqadar jasur va quvnoq edik! Opam keldimi? Mehr-muhabbatga to‘ymaydi inson. Bugungi ishni ertaga qo‘yma. His-hayajon gapni aniqlang. Eh, ayb o‘zimizda! Atlas ko‘ylagingni kiy. Tog‘angdan xabar olay endi. Tilab-tilab olgan bolamni ajalning og‘ziga yubormayman. Qaysi gapning oxiriga undov va so‘roq belgisi qo‘yilishi kerak? Voy, nega unaqa deysiz To‘qayga qachon kelding Hujjatim yo‘q, kirgizisharmikan Kurashadi ikki to‘lqin, qarab turaymi Qaysi qatorda javob talab qilmaydigan gap mavjud? Halollik islomda eng oliy matlab ekanini kim bilmaydi. Endi sening o‘zingni kirgizmasa-chi? Bu yerda nima qilib o‘tiribdi? Siz shunga aminmisiz, bobo?.. Gapning fikriy mundarijasi nimada ifodalanadi? fe’l-kesimning lug‘aviy ma’nosida fe’l-kesimning zamon ma’nosida grammatik asosda gapdan anglashilgan ma’noda Boshimda o‘ynar qamchilar, qon ko‘zlarimdan tomchilar, bir benavo gul yanchilar, ozodkorim kelmasa. Ushbu qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplarning kesimlarini belgilang. o‘ynar, tomchilar, yanchilar, kelmasa qamchilar, tomchilar, yanchilar, kelmasa o‘ynar, ko‘zlarimdan, yanchilar, kelmasa qamchilar, tomchilar, yanchilar, ozodkorim Bog‘lama ishtirok etmagan gapni aniqlang. Men aytmagan so‘zni aytajak kimdir. Birovni qarg‘ash yoki so‘kish gunohdir. Ilm hayot yo‘limizda so‘nmas mash'aladir. Barcha gaplarda bog‘lama ishtirok etgan. Qaysi gapda sifatdosh sifatlovchi aniqlovchi va fe'l kesim vazifalarida kelgan? Zebi yuragida tugilib yotgan zo‘r tugunni yechib yuborgan edi. Qoradaryo hamisha to‘lib oqqan, lekin hech qachon bunday suvsiz bo‘lmagan. Har holda menga o‘xshagan o‘yinqaroq bolalar uchun bu yerda ermak topildi. Ishlamagan tishlamaydi. Yigit-qizlarimiz o‘z aql-zakovati, kuch-qudratini to‘la-to‘kis namoyon qila olishi kerak. Ushbu gapda juft so‘zlar qanday gap bo‘lagi vazifasida kelgan? ega, vositasiz to‘ldiruvchi, hol ega, vositasiz to‘ldiruvchi, sifatlovchi aniqlovchi ega, vositasiz to‘ldiruvchi, kesim qaratqich aniqlovchi, vositasiz to‘ldiruvchi, sifatlovchi aniqlovchi Qaysi gapda ibora ega vazifasida kelgan? Aravani quruq olib qochish evi bilan-da, avval burningni artsang-chi. Yo‘qlab kelibsan, boshim osmonga yetdi, jonimga oro kirdi. Kovushini to‘g‘rilab qo‘yish kerak:qurilishni ham, kollektivni ham sariq chaqaga sotadi. Barcha gaplarda ibora kesim vazifasida kelgan. Tongdagi go‘zalligingni ko‘z-ko‘z qilganingda, baxtdan, quvonchdan kundan kun munavvar oy kabi to‘lib borayotgan jamolingni ko‘rganimda yuragim yayrab ketadi. Ushbu gapning kesimi qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan? yayrab ketadi ketadi
yayrab ketadi, to‘lib borayotgan
yayrab ketadi, to‘lib borayotgan, ko‘z-ko‘z qilganingda, ko‘rganimda Qaysi gapda ega qo‘llangan? Uquvi yo‘q har qadamda qoqiladi. Tarbiyachi va o‘qituvchi bo‘lish uchun chidam bilan o‘qiladi. O‘zinigina o‘ylovchi kishini yaxshi odam deb bo‘lmaydi. O‘zboshimchalikka yo‘l qo‘yilmasin. Qaysi qatordagi gap ikki grammatik asosga ega? Kampirning ko‘zlari allanechuk olayib ketdi, yuzining suyakka yopishgan chandir terisi oqardi. Bu shaharda tanish-bilish yo‘qligi Mirzayevga shu bugun bilindi. Men sinfga kirgach, deraza oldida turgan Shahnozani ko‘rdim Ahillik bor yerda temir ham suvga cho‘kmaydi. Qaysi gapda kesim ibora bilan ifodalangan? U birdaniga to‘nini teskari kiyib oldi. Dadam qo‘li ochiq, quvnoq odam edilar. Qo‘l yugurigi – oshga, til yugurigi – boshga Ozod yuraklarga baxt nuri to‘lgan. Qaysi gapda nomustaqil kesim shakli qo‘llangan? Qalb salomat bo‘lsa, aql ham, fikr ham salomat bo‘ladi. Qani til bo‘lsa-yu, u bilan suhbatlasha qolsa! Bugundan boshlab aravachilar siz bilan borishsa. Ozod yuraklarga baxt nuri to‘lgan. Joni halqumiga kelgan Sattor alamidan baqirib yig‘lab yubordi. Ushbu gap qanday gap bo‘laklaridan iborat? ega, kesim, sifatlovchi aniqlovchi, sabab va ravish holidan ega, kesim, ikkita ravish holidan ega, kesim, sifatlovchi aniqlovchi va ikkita ravish holidan ega, kesim, ikkita ravish holi va bitta sabab holidan Qaysi gapda sodda ot kesim qo‘llangan? Oltita bolani bag‘riga olgan Mahkam taqachi – shu. Mo‘tabar eshikni sekin yopib chiqib ketdi. Bu hovlining teng yarmi mevazor edi. Qo‘shni xona doimo ozoda bo‘ladi. Qaysi qatorda -sa shart mayli qo‘shimchasi orqali ifodalangan mustaqil kesim shakli berilgan? Qani til bo‘lsa-yu, u bilan suhbatlasha qolsa. Qalb salomat bo‘lsa, aql ham, fikr ham salomat bo‘ladi. Sen yig‘lasang, men ham qo‘shilib yig‘lab yuboraman. Haligi sumka ko‘targan qizini chaqirdi. Qaysi gapda murakkab ot kesim qo‘llangan? O‘sha kuni sovuq qattiq edi. Haftalar o‘tdi ham tugadi savdo. Sen yig‘lasang, men ham qo‘shilib yig‘lab yuboraman. Qalam ham daftar bo‘lsin yo‘ldoshing. Bog‘lamali ot kesim qo‘llangan gapni toping. Har bir o‘quvchi uy vazifasini puxta bajarishi kerak. Barcha qo‘shimcha daromadlar hisoblandi. Bizga izlanuvchan yoshlar kerak. Haligi sumka ko‘targan qizini chaqirdi. Ravish holi berilgan javobni toping. Shoir shamning uchini avaylab kesdi. Bu narsani necha yildan beri avaylab yuribman. Avaylagan ko‘zga cho‘p tushadi, degani shu bo‘lsa kerak. Hammasini aytib berishing darkor Fe’l shakli bilan ifodalanmagan holni toping. Shamol g‘ir-g‘ir esardi. Yig‘lab-yig‘lab marza olsang, o‘ynab-o‘ynab sug‘orasan. Sharifa bilan Nasiba arazlashganda Durdona ularni yarashtirib qo‘ydi Shoir shamning uchini avaylab kesdi Sabab holi berilgan qatorni aniqlang. Joni halqumiga kelgan Sattor alamidan baqirib yig‘lab yubordi. O‘quvchilar dam olishga dala shiyponiga kelishdi. Bir chimdim uxlash uchun ko‘zini yumdi Yig‘lab-yig‘lab marza olsang, o‘ynab-o‘ynab sug‘orasan. Holning ikkita ma’no turi qaysi gapda berilgan? O‘quvchilar dam olishga dala shiyponiga kelishdi Joni halqumiga kelgan Sattor shu yerda alamidan baqirib yig‘lab yubordi. Bir chimdim uxlash uchun ko‘zini yumdi. Bugun jo‘rttaga qilganday yomg‘ir ham sira tinmadi Uchta hol turi qatnashgan gapni toping. Bugun jo‘rttaga qilganday yomg‘ir ham sira tinmadi Joni halqumiga kelgan Sattor alamidan baqirib yig‘lab yubordi. O‘quvchilar dam olishga dala shiyponiga kelishdi Bir chimdim uxlash uchun ko‘zini yumdi. Maqsad holi qaysi javobda berilmagan? Joni halqumiga kelgan Sattor alamidan baqirib yig‘lab yubordi. O‘quvchilar dam olishga dala shiyponiga kelishdi Bir chimdim uxlash uchun ko‘zini yumdi. Bugun jo‘rttaga qilganday yomg‘ir ham sira tinmadi Quyidagi qaysi bo‘lak gapning ayrim bo‘laklarini kengaytirishga, aniqlashga xizmat qilmaydi? ega
aniqlovchi
to‘ldiruvchi hol
Hol ko‘proq qaysi bo‘lakka bog‘lanadi?
kesimga
egaga
aniqlovchiga to‘ldiruvchiga Ish harakatning o‘rnini, paytini, holatini, bajarilish sababini, maqsadini, daraja-miqdarini bildiradigan bo‘lak qaysi? hol
ega
aniqlovchi to‘ldiruvchi Hammani kuldirish uchun ataylab shunday antiqa kiyindi. Ushbu gapda holning ma’no turlaridan qaysi biri ishtirok etmagan. daraja-miqdor holi ravish holi sabab holi. maqsad holi To‘ldiruvchining grammatik belgisi noto‘g‘ri ko‘rsatilgan qatorni toping. To‘ldiruvchi o‘zi bog‘langan so‘zga nisbatan tobe yoki hokim sanalishi mumkin. To‘ldiruvchi odatda boshqa so‘zlarga boshqaruv yo‘li bilan bog‘lanadi To‘ldiruvchi o‘rin-payt, chiqish, jo‘nalish kelishiklari shaklida bo‘lishi mumkin. To‘ldiruvchi tushum kelishigidagi so‘z bilan belgili yoki belgisiz qo‘llanishi mumkin. Belgisiz to‘ldiruvchi doim qanday gap bo‘lagi oldida joylashadi? fe’l-kesim oldida hol oldida ot-kesim oldida hol va kesim oldida Ravish gapda to‘ldiruvchi vazifasini bajargan qatorni aniqlang. Ko‘pdan quyon qochib qutulmas. Mayor sabrsizlanib, har yoqqa tikildi. Xayollarim shamoldan tezroq uchardi. Ko‘p kitoblar o‘qib chiqdim. Vositali to‘ldiruvchining so‘roqlari qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan? kimga? nimaga? kimda? nimada? kimdan? nimadan? kim bilan? nima bilan? kim haqida? nima haqida? kim tomonidan? kim bilan? nima bilan? kimning? nimaning? qayerni? qayerga? qayerda? qayerdan? kimga? nimaga? kimda? nimada? kimni? Qaysi maqol kesim, ega, to‘ldiruvchidan tashkil topgan? Aqlsiz do‘stga kular, Aqlli do‘stin suyar. Nomardga yalinma, Bir baloga chalinma. Issiq kiyim tanni isitar, Issiq so‘z jonni isitar. Qarindoshingni yomonlab qaydan tug‘gan toparsan. Tarkibidagi barcha bo‘laklari ot turkumiga mansub bo‘lgan gapni toping. Til – dil kaliti. Qarilar izzatda, yoshlar xizmatda. Vatanni sevmoq iymondandir. Sog‘lom tanda – sog‘ aql. Belgili va belgisiz kelishik shakllari bilan ifodalanish qaysi gap bo‘laklariga xos? qaratqichli aniqlovchilar va vositasiz to‘ldiruvchilarga qaratqichli aniqlovchilar va vositali to‘ldiruvchilarga vositali va vositasiz to‘ldiruvchilarga sifatlovchi aniqlovchilar va vositasiz to‘ldiruvchilarga Bu nima masxarabozlik, axir? Berilgan gapdagi aniqlovchini toping. nima
axir
masxarabozlik bu
Aniqlovchini toping. Oltinday sariq olxo‘rilar tagiga to‘kilib yotibdi. Qo‘shiqni zavq bilan tingladik. Eshik to‘satdan qattiq taqilladi. Mehmon izzati bilan ulug‘. Ot bilan ifodalangan sifatlovchi-aniqlovchili gapni toping. Endi tuproq yo‘ldan yurishimizga to‘g‘ri keldi. Bahorning yoqimli shabadasi kishiga orom beradi. Oq, qizil, pushti rang gullar quyosh nurida rang-barang tovlanadi. Poyonsiz dalalar oq libos kiydi. Sifatdosh bilan ifodalangan aniqlovchi qaysi qatorda berilgan? Biror marta ham kulmagan kuningiz – siz uchun yo‘qotilgan kun. Odamlarning haqiqiy fe’l-atvori kulganlaridagina chinakam namoyon bo‘ladi Jonli so‘z mo‘jizalar yaratadi. Hazilning tagida hamisha jiddiy niyat yashiringan bo‘ladi. Yoyiq sifatlovchi-aniqlovchi ishtirok etgan gapni aniqlang. Misdek qizib turgan yuzini ikki kafti orasiga olib, peshonasiga yuzini bosdi. Sevimli vatanimizda toshqin daryodek jo‘sh urar hayot. Hasanali kechagi fikrini amalga oshirmoqchi bo‘ldi. Ko‘k – yuvilgan, artilgan shisha. Sifatlovchi (aniqlovchi) vazifasida kelgan ravishni belgilang. Oz so‘z – soz so‘z. Odamni o‘rganmay turib, uning to‘g‘risida yomon gapirish mumkin emas. Har bir ishimizdan ertaning shabadasi kelib turibdi, o‘g‘lim. Ko‘pni ko‘rgan qari dunyoda, Baxt axtarib ko‘plar o‘tdilar. Olmosh bilan ifodalangan sifatlovchi-aniqlovchi toping. Bu o‘lkada har narsa bordir Avval o‘z aybingni bil, keyin birovdan kul. Har kimning niyati – o‘zining yo‘ldoshi. Yaxshi niyatli kishilarning ahdi – shu. Taqlid so‘z qaysi gapda hol vazifasida kelgan? Jigarim ostiga tegardi jiz-jiz, Sochlarim oqargan shunda ehtimol. Qo‘qqisdan osmon kaptarlari guv-guvlab qolishdi. Yetti qaroqchi yulduzi tik kelganda, qo‘ng‘ir-qo‘ng‘ir ovozdan uyg‘onib ketdi. Shunday bo‘lsa ham, vujudini tutgan qalt-qalt titroqni bosib hazilomuz qichqirdi. Ko‘makchilar vositasida hosil qilingan so‘z birikmasining bosh so‘zi tarkibida doim qanday so‘zlar mavjud bo‘ladi? fe’l turkumiga oid so‘z ot va ot vazifasidagi so‘z ot yoki sifatga oid so‘z ot, olmosh va son Ot + fe’l shaklidagi birikuvlarda asosan qanday vositalardan foydalaniladi? kelishik va ko‘makchilardan ohangdan va tartibdan faqat kelishik qo‘shimchalaridan faqat ko‘makchilardan Qaysi qatordagi ergash so‘z bilan bosh so‘zning tartibi o‘zgartirilsa, gap hosil bo‘ladi? o‘nta daftar yura-yura charchamoq suvga to‘ldirmoq maqol o‘qimoq Otli birikmalarni aniqlang. o‘qishda birinchi, tinglovchilarning barchasi, keng uy. katta uy, zavodda ishlamoq, vazifani bajarish. asalday shirin, hammadan tez, katta bo‘lmoq mashinada tortish, radiodan eshitmoq, futbol o‘ynab Sodda so‘z birikmasi berilgan qatorni aniqlang. kino haqida gapirmoq katta yog‘och qoshiq katta tekis yo‘l keksa tajribali o‘qituvchi Qaysi gapda so‘zlarning teng bog‘lanishi mavjud? Vatan mung‘aygan tandirli va pastakkina tomli kulbangdan boshlanadi. Birga-birga o‘ynab o‘sgan mehribonlarga salom. Ularga choyni achchiq-achchiq damlanglar. Kecha kechqurun Salim biznikiga keldi. Ot turkumiga xos bo‘lgan qaysi grammatik qo‘shimchalar sintaktik birlik(so‘z birikmasi yoki gap) hosil qilishda ishtirok etadi? kelishik va egalik qo‘shimchalari kelishik va ko‘plik qo‘shimchalari kelishik, egalik va ko‘plik qo‘shimchalari ot yasovchi qo‘shimchalari Qaysi javobda so‘z birikmasi berilmagan? Dalalar ko‘m-ko‘k. Yerimiz unumli. yorug‘ xona, qunt bilan o‘qimoq sekin chertmoq, burchga sodiqlik katta tekis yo‘l So‘z birikmasini vujudga keltiruvchi grammatik vositalar qaysi javobda noto‘g‘ri ko‘rsatilgan? tenglanish aloqasi orqali tobelik aloqasi, egalik va kelishik qo‘shimchalari orqali ko‘makchilar va ko‘makchi xarakteridagi yordamchi so‘zlar orqali so‘z tartibi va ohang orqali Qaysi qatorda berilgan so‘z birikmalarini gapga aylantirish mumkin? qattiq sovuq, shirin qovun, chiroyli gul kulib gapirmoq, sekin yurmoq barcha odamlar, doim yashamoq og‘ir xo‘rsinmoq, yog‘och karavot Quyidagi qo‘shilmalarning qaysi biri so‘z birikmasi hisoblanadi? og‘ir xo‘rsinmoq tashrif buyurmoq gapirib bermoq holdan toymoq Quyidagi frazeologik birikmalardan qaysi biri so‘z birikmasi (erkin birikma) tarzida qo‘llana olmaydi? xurrak otmoq og‘zi ochilmoq izdan chiqmoq ikki oyog‘ini tiramoq Egalik qo‘shimchalari vositasida qanday birikma hosil bo‘ladi? moslashuvli birikma teng bog‘lanishli birikma boshqaruvli birikma bitishuvli birikma Boshqaruvli birikmani toping. boshqaruvli birikma mavjud emas kecha keldi yaqinda keldi chindan aytdi Bitishuv yo‘li bilan hosil bo‘lgan so‘z birikmasini aniqlang. qaytadan yozmoq maktab hovlisi gapirishga oson bolalar haqida g‘amxo‘rlik Nutq qanday til birliklaridan tashkil topadi? gaplardan so‘zlardan so‘z birikmalaridan nutq tovushlaridan Gap qaysi qatorda berilgan? atrof ko‘m-ko‘k qop-qora ko‘zlar achchiq piyoz katta umid Kimda qanday taklif bor? So‘roq gap qaysi vosita yordamida tuzilgan? So‘roq olmoshlari ishtirokida. Faqat kim so‘roq olmoshi bilan. Faqat qanday so‘roq so‘zi yordamida. So‘roq yuklamasi vositasida. O‘zaro grammatik munosabat qaysi birliklarda bo‘lmaydi? qo‘shma so‘zlarda gapdagi so‘zlar orasida so‘z birikmasida gap va so‘z birikmasida Ikki va undan ortiq mustaqil so‘zlarning o‘zaro birikishidan qanday birlik hosil bo‘lishi mumkin? qo‘shma so‘z, ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi, so‘z birikmasi so‘z birikmasi ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasi qo‘shma so‘z va so‘z birikmasi Sanjar bilan Sherzod bog‘ tomon yurdilar. Ushbu gapdagi bog‘ tomon yurdilar birikmasi o‘zaro qanday yo‘l bilan bog‘langan? ko‘makchili boshqaruv yo‘li bilan moslashuv yo‘li bilan kelishikli boshqaruv yo‘li bilan teng bog‘lanish yo‘li bilan Haydar yer ostidan uning yuziga qaradi. Bu gapda tobe bog‘lanishning qaysi yo‘llari mavjud? moslashuv, boshqaruv kelishikli boshqaruv moslashuv, boshqaruv, bitishuv belgili va belgisiz moslashuv Qaysi hukm noto‘g‘ri? so‘z tushuncha, so‘z birikmalari esa fikr ifodalaydi. So‘z – leksik hodisa, so‘z birikmasi – grammatik hodisadir. lug‘atlarda so‘zning ma’nosini ochib berishda so‘z birikmalaridan foydalaniladi. so‘z birikmalari ham so‘zlar kabi narsa, belgi, harakat haqidagi tushunchani ifodalashga xizmat qiladi. Qaysi gapda so‘zlarning teng bog‘lanishi mavjud? Vatan mung‘aygan tandirli, pastakkina tomli kulbangdan boshlanadi. Ularga choyni achchiq damlaydi. Kecha kechqurun Salim biznikiga keldi. Birga-birga o‘ynab yurgan mehribonlarga salom! Sintaksisda teng aloqa atamasi qanday izohlanadi? gapda bir xil so‘roqqa javob bo‘lib, bir xil sintaktik vazifani bajarib, teng bog‘lovchi yoki sanash ohangi bilan bog‘langan so‘zlar o‘rtasidagi sintaktik munosabat so‘z birikmasida sintaktik jihatdan boshqa so‘zga tobe bo‘lmagan munosabat teng huquqli gap bo‘laklari, qo‘shma gapning qismlari orasidagi sintaktik munosabat faqat qo‘shma gaplarnng teng huquqli qismlari orasidagi sintaktik munosabat Qaysi gapda fe’l+fe’l shaklidagi bitishuvli so‘z birikmasi berilmagan? Uning sho‘xligi, o‘yinqaroqligi bilinib turibdi. Eshilib, to‘lg‘onib uyg‘onadi kuy. Xudoyqul baland yig‘i ovozidan cho‘chib uyg‘ondi. Uning kulgisi ham o‘ziga o‘xshash shiringina edi, qonib, yoyilib kuldi Qaysi gap tarkibida ot + sifat tarzidagi boshqaruvli birikma mavjud? Mehmon otangdan ulug‘ligini unutma. Alifdek tik qomati asir qildi. Inson tarixni yaratuvchi eng oliy xilqatdir. Eshilib, to‘lg‘onib uyg‘onadi kuy. -chi, -a, -ya yuklamalari yordamida qanday gap tuziladi? so‘roq gap darak gap his-hayajon gap buyruq gap Qaysi gapni so‘roq olmoshi yordamida ritorik gapga aylantirish mumkin? Tinch uyda janjal bo‘lishini istaydi. Tog‘ orqasidan shamol ko‘tarildi. Osmonda yulduzlar chamani porlaydi. Siz odamlarni yaxshi bilasiz. Quyidagilarning qaysi biri lug‘aviy birlik hisoblanmaydi? go‘zal vodiy ko‘nglini olmoq konstitutsiyaviy sud kungaboqar Qaysi gapni so‘roq olmoshi yordamida ritorik gapga aylantirish mumkin? Tinch uyda janjal bo‘lishini istaydi. Tog‘ orqasidan shamol ko‘tarildi. Osmonda yulduzlar chamani porlaydi. Siz odamlarni yaxshi bilasiz. Quyidagi gapda na so‘zi qanday gap bo‘laklarini bog‘lashga xizmat qilgan? Avvalo shuki, kovush tikishga na charm bor, na sirach, na mix, na lok. ega
kesim
to‘ldiruvchi ega, to‘ldiruvchi Eganing kesim shakliga mos shaklda kelishi qanday nomlanadi? moslashuv shaxs-son shakli kelishiv
bitishuv
Qanday holatda ega kesim bilan moslashmasligi mumkin? III shaxsda ega kesim bilan doimo mos bo`ladi ega narsa yoki hayvonlarni bildiruvchi so`zlar bilan ifodalansa II va I shaxsda Kesim ot kesim bo`lib, uning kesimlik shaklini ko`rsatuvchi bog`lamalar qo`llanmasa, kesim qanday vosita yordamida shakllanadi? ohang bilan kesimlik qo`shimchalari bilan kesimlik so`zlari bilan kesim bog`lamalarsiz kelmaydi Qaysi gapda ega taqlid so‘z bilan ifodalangan? Qars ikki qo‘ldan chiqadi Yaxshilar ko‘paysin, yomon qolmasin. O‘qigan o‘qdan o‘zar, o‘qimagan turtkidan shoshar. Aziz o‘sha kitobni o‘qidi. Qaysi gapda ega qo‘llangan? Birovni, ayniqsa, ayolni so‘kish gunohdir. Topshiriqni o‘z vaqtida va puxta bajarishdi. Yaqin kunlarda yakuniy test topshiramiz. Manzilga mana shu yo‘ldan boriladi. Kengaygan sifatdoshli birikma bilan ifodalangan ega berilgan qatorni aniqlang. Bu xabarni eshitgan Xayribibining tarvuzi qo‘ltig‘idan tushdi. Musobaqada birinchi o‘rinni olganlar to‘rga chiqishdi. Qush sayrashi orom berar dillarga. Ibn Sinoga kasalning joni chiqmagan bo‘lsa bas, uni tuzatar ekan Ishlamay yegan og‘rimay o‘lar. (Maqol) Eganing ifodalanishi to‘g‘ri ko‘rsatilgan qatorni toping. otlashgan sifatdosh bilan ifodalangan fe’l bilan ifodalangan birikma bilan ifodalangan sifatdosh bilan ifodalangan Ega qatnashgan gapni aniqlang. Ko‘pchilik bu voqeani o‘sha kuniyoq eshitdi. El og‘ziga elak tutib bo‘lmaydi. Aqlni beaqldan o‘rgan. Jon qizim, o‘zingni ehtiyot qil. Ibora bilan ifodalangan egani toping. Uning oyoq olishi bizga yoqmadi. Yolg‘on so‘z kishining qadrini tushiradi. O‘zbekiston Respublikasi Vatanimiz. Har kim bilganicha idrok etadi. Osmonda yulduzlar chamani porlaydi. Ushbu gapdagi so‘zlar o‘zaro qaysi qo‘shimchalar orqali sintaktik bog‘langan? -da -i, -di -i, -di -da, -i -a, -lar, -i, -y, -di Ega qaysi so‘z turkumlariga oid so‘zlar bilan ifodalanadi? bosh kelishik shaklidagi ot, olmosh va ot o‘rinda qo‘llangan boshqa so‘z turkumlari bilan bosh kelishikdagi fe’ldan tashqari mustaqil so‘zlar bilan bosh kelishikdagi mustaqil so‘z turkumlari bilan bosh kelishikdagi barcha so‘z turkumlari bilan Hafsalasi pir bo‘lgani ko‘zidan bilinib turardi. Ushbu gapda ega qanday so‘z bilan ifodalangan? ibora bilan otlashgan ibora bilan ot bilan
olmosh bilan
Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot. Ushbu gapdagi egani toping. ega ifodalanmagan yomonlikni ot ot
yaxshilik Qaysi gapda qaratqich-aniqlovchi belgili qo‘llanishi kerak? Bolalarimiz kattasi o‘n oltiga qadam qo‘ydi. Maktab binosi oldida to‘xtadik. Jarang-jurung qadah ovozlari yangradi. Eski uyimiz yonida uch xonali yangi uy qurib oldik. Otlashgan so‘z bilan ifodalangan aniqlovchi qaysi javobda berilgan? Yomonning jazosini bergani tez bor. Ulug‘ odamlar hamisha taomda tiyinganlar. Doimiy mehnat san’atning ham, hayotning ham qonunidir. Dengiz yozda atrofdagi haroratni pasaytiradi Izohlovchi asosan qaysi so‘z turkumidagi so‘zlar orqali ifodalanadi? ot
sifat olmosh
ot va sifat
Salbiy ma’noni bo‘rttirishda qo‘llangan izohlovchi qaysi qatorda? Biz quyoshmiz bizga tob berolmay, fashizm – jinchiroq, albat so‘narsan. jinchiroq biz fashizm
albat
Chiqish kelishigidagi so‘z gapda qaysi sintaktik vazifalarda kela oladi? hol, to‘ldiruvchi, kesim vazifasida faqat hol vazifasida faqat to‘ldiruvchi vazifasida hol va to‘ldiruvchi vazifasida Karima derazadan boshini chiqarib, ularga qarab qo‘ydi. Ushbu gapdagi vaziyat holini aniqlang. boshini chiqarib ularga
qarab
derazadan Ovqatni do‘stim bilan edim. Ovqatni ishtaha bilan edim. Ushbu gaplarda bilan ko‘makchisi qanday gap bo‘lagi tarkibida ishtirok etgan? birinchi gapda to‘ldiruvchi, ikkinchi gapda hol tarkibida. har ikkala gapda ham kesim tarkibida har ikkala gapda ham to‘ldiruvchi tarkibida har ikkala gapda ham hol tarkibida Vatan uchun to‘kkali yo‘qmi bir qoshiq qoning? Ushbu gapdagi ravishdoshning sintaktik vazifasini toping. maqsad holi payt holi sabab holi qo‘shma gapning kesimi Miqdor holini toping. Bu gapni ming marta eshitganman. Qushlar duv-duv uchishdi. Oybek bir ming to‘qqiz yuz beshinchi yilda tug‘ilgan. U o‘qish uchun shaharga keldi. Tong shabadasi g‘ir-g‘ir esmoqda.Gapda holning qaysi turi bor? vaziyat (ravish) holi payt holi miqdor holi maqsad holi Hollarning mazmundagi farqlariga ko‘ra ma’no turlari tilshunoslikning qaysi bo‘limida o‘rganiladi? sintaksisda leksikologiyada fonetikada uslubshunoslikda Gapda hol bo‘lib kelgan sifatni aniqlang. Bir narsani qadrlash uchun uni avval yaxshi bilish kerak. Moviy osmon beg‘ubor, tiniq. Yaxshidan yomonlar ham yomonlik kutmas. Yaxshi kulgi ruhni yengillashtiradi. Yurtimiz uzra mustaqillik quyoshi charaqlayversin! Ushbu gapda qo‘llangan bosh kelishikdagi so‘zlarning sintaktik vazifasini aniqlang. hol, ega
aniqlovchi, ega
to‘ldiruvchi, hol ega, kesim Gap bo‘laklari odatdagicha joylashgan gapni belgilang. Siz menga ko‘p narsani o‘rgatdingiz. Menga ko‘p narsani o‘rgatdingiz siz. Menga ko‘p narsani siz o‘rgatdingiz. Menga siz ko‘p narsani o‘rgatdingiz Chiqish kelishigidagi so‘z sabab holi bo‘lib kelgan javobni toping. harakatchanligidan muvaffaqiyat qozonmoq. uzoqdan kelmoq shamoldan tez sahardan ishni boshlamoq Qaysi qatordagi gapda uyushiq bo‘laklar mavjud emas? Xalqqa qaradi-yu, lekin gapirmadi. Zamiraning baland, ammo mayin ovozi bor edi. Til bilan dil bir bo‘lishi kerak Men asta-sekin bu xonadonni, past-balandini yaxshi o‘rganib oldim. O‘zbek tilida gapning uyushgan bo‘laklarini bog‘lash vazifasida nisbatan kam qo‘llanadigan bog‘lovchilarni aniqlang. zidlov bog‘lovchilar biriktiruv bog‘lovchilari ayiruv bog‘lovchilari inkor bog‘lovchi Vaziyat (ravish) holi uyushib kelgan gapni toping. U mayda-chuyda ishlarni ham aniq va puxta bajarardi. U tanib, keyin so‘rasha boshladi. Qo‘qon, Farg‘ona va Andijonda yaxshi bir odat bor. Zamiraning baland, ammo mayin ovozi bor edi. Onam, opam va singlim bilan mehmonga bordim. Qaysi gap bo‘lagi uyushgan? to‘ldiruvchi aniqlovchi ot
ega Nortoji o‘rnidan turdi, ammo bir og‘iz ham gapirmadi. Ushbu gapda zidlov bog‘lovchisi qanday bo‘laklarni bog‘lagan? qo‘shma gapning teng huquqli qismlarini zidlab bog‘layapti uyushgan so‘zlarni bir-biriga zidlab bog‘layapti mazmun jihatdan bir xil bo‘lgan uyushiq bo‘laklarni qo‘shma gapning teng huquqli qismlarini Qaysi gapda uyushiq bo‘laklar ko‘makchi yordamida bog‘langan? Siz bilan biz o‘z e’tiqodimizga sodiqmiz. Aql, bilim va hikmat – oltindan qimmat. Yoshlarga, yoshlikka havas bilan qarayman. O‘ktam dam cholga, dam tegirmonchiga qarab turaveradi. Uyushiq fe’l-kesimlar o‘zaro qaysi grammatik vosita yordamida bog‘lana olmaydi? bog‘lovchi vazifasidagi bilan yordamchi so‘zi orqali balki zidlov bog‘lovchisi yordamida bog‘lovchi vazifasidagi –u, -yu yuklamalari yordamida bog‘lovchi vazifasidagi ham yordamchi so‘zi orqali Qaysi qatorda uyushiq bo‘laklar ayiruv bog‘lovchisi vazifasidagi yuklama yordamida bog‘langan? Ichkaridan chiqqan qiz yo‘lakkami, mehmonxonagami o‘tib ketdi. O‘rnidan turdi-yu, gapirmadi. Bu ishda eng muvofiq ham ishonchli kishi Safar bo‘zchi edi. Siz bilan biz ulug‘ ishga bel bog‘ladik. Ko‘makchi qaysi gapda uyushiq bo‘laklarni biriktirib kelgan? Feruza bilan Shahnoza zo‘r ishtiyoq bilan Suhrob akasiga ergashdi. G‘affor akaning do‘stlari: Shuhrat, Mirjalol, Sayfulla va Abdurahim ham birin-ketin to‘planishdi. Uning jarangdor va tashvishli ovozi Bibini cho‘chitib yubordi. U qo‘llari bilan ko‘zlarini uqaladi, yuzlarini siladi. Uyushiq bo‘laklar orasida bog‘lovchilarning qaysi guruhi qo‘llanmaydi? ergashtiruvchi bog‘lovchilar biriktiruv bog‘lovchilari zidlov bog‘lovchilari ayiruv bog‘lovchilari Yüklə 323,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|