Mövzu 1: Büdcənin sosial- iqtisadi mahiyyəti və funksiyaları

M
x
 = N
ax
· C
orta
 
Burada M
x
- ərzağa çəkilən xərclərin məbləği; 
N
ax
– bir ildə bir çarpayıya düşən ərzaq norması xərcləri; 
C
orta
– çarpayıların orta illik sayı. 
4. Xəstəxanalar və dispanserlər üzrə çarpayı – günlərin sayı müəyyən edilir: 
S
çg
 = C
g
 ·C
orta
 
Burada S
çg
– çarpayı günlərin sayı; 
C
g
– bir ildə çarpayının fəaliyyət göstərdiyi gün; 
C
orta
– çarpayılatrın orta illik sayı. 
5. Yumşaq intervara çəkilən xərclər aşağıdakı formula ilə hesablanır: 
X
yi
 = X
yçt
 + X
əyt
 
Burada X
yi
– yumşaq inventara çəkilən xərclər; 
KitabYurdu.az 
117

---

7 
X
yçt
– yeni çarpayılarla tamamlanma; 
X
əyt 
- əvvəlki yataqlarla təchizat. 
Eyni zamanda çarpayıların istismar artımı hesablanır : 
A
ç
 = C
ism
 – C 
iəm
 
Burada A
ç
- il ərzində çarpayıların istisamr artımı; 
C
ism
– ilin sonuna çarpayıların miqdarı; 
C
iəm
– ilin əvvəlinə çarpayıların miqdarı. 
6. Sonda xəstəxana və dispanserlər üzrə büdcə layihəsinin icmal xərcləri müəyyən 
edilir: 
X
m
= ƏHF+H
əhf
 + ÜH
dx
 + ÜH
ix
 + ÜH
əx
 + ÜH
yix
 
Burada X
m
- xəstəxanan və dispanserlər üzrə büdcə layihələri xərclərinin məbləği; 
ƏHF – tibb işçilərinin və inzibati- təsərrüfat heyətinin əmək haqqı fondu; 
H
əhf
- əmək haqqı fondunun hesablanması; 
ÜH
dx
– dərman xərclərinin ümumi həcmi; 
ÜH
ix
– dəftərxana və təsərrüfat xərclərinin ümumi həcmi; 
ÜH
əx
- ərzaq xərclərinin ümumi həcmi; 
ÜH
yix
– yumşaq inventar xərclərinin ümumi həcmi. 
Tibb müəssisələrinin smetasının tərtibi zamanı əvvəlki bir- üç il ərzində 
smetanın icrasının iqtisadi təhlilindən istifadə edilir. Təhlil materialları üzrə 
nəticələr bəzi xərclərin həcmini , bəzi hesablama normalarını dəqiqləşdirməyə, 
göstəricilərin dinamikasını aşkar etməyə , xərclər smetasındakı maddələr üzrə 
kənarlaşmalara təsir edən müxtəlif amillərin təsirini müəyyən etməyə imkan verir. 
Tibb müəssisələrinin maliyyələşdirilməsinin mühüm modelləri ( üsulları) 
aşağıdakılardır: 
1) xərclər smetası bazasında müəyyən edilən konkret tibb xidmətin qiyməti. 
2) müalicə olunan xəstənin orta xərci ( ümumilikdə stasionar və orta hesabla şöbə 
üzrə) 
3) klinik statistik qrup və ya tibbi- iqtisadi standartlar əsasında bir müalicəni
qurtarmış xəstənin xərcinin ödənilməsi. 
Tibbi müəssisələri bir neçə mənbədən maliyyələşdirilir: 
-
büdcə vəsaitləri; 
-
məqsədli dövlət proqramlarının maliyyələşdirilməsi; 
-
icbari tibbi sığortadan pullu xidmətlər; 
-
digər vəsaitlər.