Mövzu 1 ekoloji Kİmyanin predmeti VƏ Əsas analyişlari

Kimyəvi ekoloji faktorlar. Canlı orqanizmlərin inkişafı və mövcudluğu onun 

qidalandığı  təbii  mühitin  keyfiyyəti  ilə  sıx  əlaqədardır.  Canlı  orqanizmlərin  həyat 

fəaliyyətinə  təsir  edən  təbii  şərait  ekoloji  faktorlar  adlanır.  Bunların  içərisində 

qidalanma  mühitinin  kimyəvi  tərkibini  vəsfi  və  miqdari  xarakterizə  edən  kimyəvi 

faktorlardır. 

 

Kimyəvi  ekoloji  faktorların  mahiyyəti  Şelfordun  tolerantlıq  qanunundan  və 

təbii  mühitdə  kimyəvi  çirkləndiricilərin  miqrasiyası  və  canlı  orqanizmlərə  daxil 

olması  qanunauyğunluqlarından  çıxır.  Tolerantlıq  qanununa  görə  qidalanma 

mühitində  orqanizm  üçün  əlverişli  formada  olan  həyati  vacib  kimyəvi  elementin 

artıqlığı və çatışmazlığı şəraitində canlı orqanizmlərin mövcudluğu mümkün deyil.  

 

Orqanizmdə  daim  olan  və  onun  həyat  fəaliyyətini  təmin  edən  kimyəvi 

elementlər  həyat  üçün  vacib  kimyəvi  elementlər  adlanır.  Hər  hansı  həyati  vacıb 

element üçün tolerantlıq qanununun qrafiki təsviri şəkil 1-də göstərilmişdir.  

 

Həyat  üçün  lazım  olan  kimyəvi  elementin  qatılığından  (C)  asılı  olaraq 

orqanizmin  bioloji  aktivliyinin  üç  zonası  ayırd  edilir:  optimum  (I),  pessiumum 

(təzyiq, II) və letal (ölüm III) təsir. Orqanizmin bioloji aktivliyinin optimum zonası 

elementin C

2

 – C

3 

qatılıq intervalında yerləşir. Pessimum zonası optimum zonasından 

---

 

6 

solda  və  sağda  yerləşir  və  elementlərin  C

1

  –  C

2

  və  C

3

  –  C

4

  qatılıq  intervalı  ilə 

müəyyən  olunur.  Letal  təsir  zonası  elementin  C

1

  və  C>C

4

  qatılıq  intervalında 

yerləşir. Letal təsir zonaları arasında (C

1

 – C

4

) yerləşmiş kimyəvi elementlərin qatılıq 

intervalı tolerantlıq intervalı adlanır.  

 

Tolerantlıq  qanununa  görə  kimyəvi  elementin  qatılığının  təbii  mühitdəki 

miqdarından (fon qatılığı) az və ya çox olması orqanizm üçün əlverişsizdir.