Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

Dozimetrik və kimyəvi nəzarətin təşkili.  
 
     Zəhərlənmə ocaqlarında bütün mühafizə tədbirləri görüldükdə belə, radioaktiiv 
şüalanma  adamlara  yenə  də  müəyyən  təsir  göstərə  bilər.  Bunun  nəticəsində  alınan 
zəhərlənmənin ağırlıq dərəcəsini və lazım olan tibbi yardımın həcmini, həmçinin ətraf 
mühitin  çirklənmə  dərəcələrini  təyin  etmək,  eləcə  də  xüsusi  təmizləmə  işlərinin 
görülməsi  lüzumunu  aşkara  çıxarmaq  məqsədilə  dozimerik  və  kimyəvi  nəzarət  təşkil 
edilir.  Zəhərlənmə  baş  vermiş  sahələrdəki  ərzaqdan,  su  mənbələrindən,  alafdan 
istifadə olunması imkanı və qaydaları da məhz belə nəzarət sayəsində müəyyən edilir. 
Zəhərlənmənin növündən asılı olaraq dozimetrik və ya kimyəvi nəzarət aparıla bilər.  
Dozimetrik və kimyəvi nəzarət (DKİ) radiasiyadan və kimyəvi zəhərli maddələrdən 
mühafizənin tərkib hissəsini təşkil edir.  
Radioaktiv  zəhərlənmə  hallarında  keçirilən  dozimetrik  nəzarət-orqanizmin 
kənardan  şüalanmasına  nəzarətdən  və  müxtəlif  səthlərin,  o  cümlədən  də  orqanizmin 
səthinin radioaktiv çirklənməsinə nəzarətdən ibarətdir.  
Şüalanmaya  nəzarət  -  adamların  və  kənd  təsərrüfatı  heyvanlarının  məruz  qaldığı 
udulan şüalanma dozaları barədə məlumat əldə etmək üçün aparılır.  
Şüalanmaya  nəzarətin  qruplar  üzrə  nəzarət  və  fərdi  nəzarət  növləri  olur. 
Şüalanmaya nəzarət nəticəsində əldə edilən məlumatlar əsasında radiasiya göstəriciləri 
üzrə  əhalinin  iş  qabiliyyəti,  xüsusi  təmizləmə  işlərinin    habelə  maddi  vasitələrin  və 
ərazinin zərərsizləşdirilməsi üzrə işlərin həcmi müəyyən edilir.  

---

 
242 
Radioaktiv  zəhərlənməyə  (çirklənməyə)  nəzarət  adamların,  kənd  təsərrüfatı 
heyvanlarının, eləcədə texnikanın, nəqliyyatın, fərdi mühafizə vasitələrinin, paltarların, 
ərzağın,  suyun,  alafın  və  başqa  obyektlərin  radioaktiv  maddələrlə  zəhərlənməsi 
(çirklənməsi)  dərəcəsini  təyin  etmək  üçündür.  Belə  nəzarət  obyektləri  qamma-
şüalanma  üzrə  zəhərlənmə  (çirklənmə)  dərəcəsini  ölçməklə  və  yaxud  beta  və  alfa 
şüalanmalar  üzrə  xüsusi  aktivliyin  təyin  etməklə  aparılır.  Nəzarət  başdan-başa  və  ya 
seçmə üsulla yerinə yetirilə bilər.  
Şüalanmaya  nəzarət  məqsədilə,  orqanizmə  təsir  göstərən  radioaktiv  şüalanma 
dozası  bədənin  səthində  dozaölçən  -  rad  (və  ya  rentgen)  kəmiyyəti  ilə  ifadə  edilir. Bu 
kəmiyyət  əsasında  şüalanmanın  ehtimal  olunan  nəticələri,  iş  qabiliyyətinin  itirilməsi 
dərəcəsi və tibbi yardım tədbirləri müəyyənləşdirilir.  
Adamların  kənardan  şüalanmasına  nəzarət  fərdi  surətdə  və  qruplar  üzrə  təşkil 
edilə bilər. Fərdi nəzarət zamanı adamların hər birinə, qruplarla nəzarət hallarında isə 
eyni  şəraitdə  qalan  bir  qrup  adama  bir  İD-11  və  ya  digər  tipli  fərdi  dozimetr  verilir. 
Bütün  hallarda  hər  bir  əhali  qrupunun,  xüsusən  də  MM  dəstələri  şəxsi  heyətinin, 
obyektlərindəki işçilərin şüalanma dozalarının ciddi qeydiyyatı aparılır.  
Bu  zaman  əşyanın  səthinə  qonmuş  radioaktiv  tozun  törətdiyi  şüalanmanın  gücü, 
əsasən,  DP-5  tipli  cihazlarla  ölçülüb  millirentgen-saat  adlı  vahidlə  qiymətləndirilir. 
Ölçmə nəticələri yol verilən təhlükəsiz normalarla müqayisə edilir, çirklənmə normadan 
artıq olanda onu azaltmaq üçün tədbirlər görülür.  
Kimyəvi  nəzarət  -  MM  dəstələrinin  şəxsi  heyətinin  fərdi  mühafizə  vasitələrinin, 
qurğuların,  ərzağın,  suyun,  alafın  və  digər  obyektlərin,  həmçinin  ərazinin  və  havanın 
zəhərləyici  və  ya  güclü  təsirli  zəhərli  maddələrlə  zəhərlənməsi  faktının  və 
zəhərlənmənin  dərəcəsini,  zəhərlənmiş  obyektlərin  deqazasiyasının  keyfiyyətini 
(tamlığını),  adamların  fərdi  mühafizə  vasitələri  geymədən  fəaliyyət  göstərməsinin 
mümkünlüyünü  müəyyən  etmək  məqsədilə  habelə  naməlum  zəhərləyici  maddələr 
işlədildiyi faktını aşkara çıxarmaq və onları analiz etmək üçün keçirilir.  
Bu  məqsədlə  həm  Qoşun  kimya  kəşfiyyatı  cihazlardan,  həm  də  müşahidə  və 
laboratoriya nəzarəti şəbəkəsi müəssisələrinin digər avadanlıqlarından istifadə olunur.