Mövzu 1 Mikroiqtisadiyyatın predmeti və metodu. Plan

Firmalar qiymətləri təşəbbüskarlıqla aşağı saldıqları kimi, onu təşəbbüskarlıqla qaldırmağa da səy göstərirlər və buna, demək olar ki, məcburdurlar. Bunun isə səbəbləri ol-duqca müxtəlifdir. Bunlardan biri xərclərin artması ilə əla-qədar olan ümumdünya inflyasiyasıdır

Qiymətlərin qaldırılmasına təsir göstərən səbəblər-dən biri də həmin məhsula olan tələbin artmasıdır. Qiymət-ləri, həmçinin güzəştləri ləğv etmək, çeşidi əmtəənin bahalı variantları ilə əvəz etməklə ya gizli, yaxud da açıq-aşkar da yüksəltmək olar.

Qiymətlərin dəyişməsinə istehlakçılar və rəqiblər də biganə qalmır, onlar da öz münasibətlərini bildirirlər. Buna onlar bir qayda ola­raq satıcıların sayı azaldıqda və onların əmtəələri bir-birinə oxşadıq­da, alıcılar isə bundan yetərincə xəbərdar olduqda reaksiya verirlər bu əmtəənin nə kimi əhəmiyyət kəsb etməsi ilə əlaqədar prob­lemləri öyrənməli, rə­qi­bin niyyətini, lazım gəldikdə isə işə sala biləcəyi ehtiyat mənbələrini aş­kara çıxarmalıdır. Bütün bunlar firmaya bazarda öz mövqeyini nəinki qoru-yub saxlamağa, həm də onu daha da möh­kəm­ləndirməyə imkan verir.

3. 
   Qiymət sistemi. Qiymətin növləri.
   

İqtisadiyyatda fəaliyyət göstərən bütün qiymətlər qarşılıqlı əlaqədə olub, müxtəlif bazar amillərinin təsiri altında daim inkişafda olan sistemi əmələ gətirir. Bu sistem sıx, qarşılıqlı əlaqədə, fəaliyyətdə olan ayrı- ayrı bloklardan ( topdansatış qiymətləri, satınalma qiyçətləri, pərakəndəsatış qiymətləri və s.) ibarətdir.

Verilən sistemi əsas bloklarının birində qiymətin dəyişməsi tez bir surətdə digər bloklara da ötürülür.

Bütün qiymət sistemində sənayenin baza sahələrinin məhsullarının qiymətləri əsas rol oynayır. Onlara yanacaq energetika( kömür, neft, qaz, elektrik enerjisi) , metallurgiya sahələri aiddir.

Qiymət sistemini təşkil edən qiymət növləri aşağıdakı əlamətlərinə görə təsrifləndirilirlər:

a) xidmət etdiyi iqtisadi dövriyyənin xarakterinə görə;

b) franko növlərinə görə;

v) fəaliyyət müddətinə görə;

q) ərazi əlamətlərinə görə;

ğ) təsbit olunması qaydalarına görə.

Xidmət etdiyi iqtisadi dövriyyənin xarakterinə görə qiymətlər aşağıdakı növlərə bölünür:

Sənaye məhsullarına görə topdansatış qiymətləri;

Tikinti məhsullarının qiymətləri;

Yük və sərnişin nəqliyyatı tarifləri;

Pərakəndəsatış qiymətləri;

Kənd təsərrüfatı məhsullarının satınalma qiymətləri;

əhaliyə pullu xidmətə olan tariflər.

Sənaye məhsullarının topdansatış qiymətləri öz növbəsində iki yarımnövə6 müəssisənin topdansatış qiymətinə və sənayenin topdansatış qiymətlərinə bölünür.

Müəssisənin topdansatış qiymətlərinin tərkibi aşağıdakı növlərə bölünür:

1. 
   xərclər( maya dəyəri)
   
2. 
   mənfəət
   
3. 
   qiymətə əlavələr( güzəştlər)
   
4. 
   əlavə dəyər vergisi.
   

Müəssisənin topdansatış qiyməti – məhsul istehsalçılarının istehsal etdikləri məhsulu istehlakçılara- digər müəssisə və təşkilatlara satdıqları qiymətlərdir.

Sənayenin topdansatış ( buraxılış) qiymətləri istehlakçı müəssisələrin və yaxud satış ( topdansatış) təşkilatlarının məhsullarına görə ödədikləri qiymətlərdir.

Sənaye topdansatış ( buraxılış) qiymətinin tərkibi aşağıdakı kimidir:

1. Müəssisənin topdansatış qiyməti

2. Təchizat- satış əlavələri( güzəştləri)

a) təchizat- satış və yaxud topdansatış müəssisələrinin xərcləri;

b) təchizat- satış və yaxud topdansatış müəssisələrinin mənfəəti;

3. Aksiz

4. Əlavə dəyər vergisi( ƏDV)

Pərakəndəsatış qiymətləri qiymətlərin əmələ gəlməsi prosesinin son mərhələsinin nəticələri və xalq istehlakı məhsullarının faktiki satış qiymətləridir. Bu qiymətlərlə satılan məhsullar birbaşa istehlak sferasına daxil olur. Pərakəndəsatış qiyməti kəmiyyətcə sənaye topdansatış ( buraxılış) qiyməti ilə ticarət əlavələrinin ( güzəştlərinin) cəmindən ibarətdir.

Qiymətlərin frankolaşdırılması dedikdə, məhsulun istehsalçılardan istehlakçılara çatdırılması xərclərinin qiymətlərdə uçotu qaydaları başa düşülür. Franko növlərinə aşağıdakı qiymət növləri fərqləndirilir: