Mövzu 8: Heyətin əməyinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi

F.ƏM_f = ’^Əf
Burada: ƏM_f - fərdi əmək məhsuldarlığı;
F - səmərəli iş vaxtı fondu;
Ə_t - məhsul vahidinin əmək tutumluğu.

2. 
   istesal olunmuş məhsula görə:
   

ƏM_f _ — ^f F
Burada: M - hazırlanmış məhsulların miqdarı;
F - həmin məhsullara sərf olunan vaxtdır.
Müəssisə üzrə məhsulun əmək tutumluğu aşağıdaki kimi hesablanır:
Ə: _f + Ə_Uc + Ə_k
i
^Əf ^_
.f. i.s. k.s.
^f M
Burada: Ə_Lf - əsas istehsal fəhlələrinin əmək sərfi;
Ə_is.. - istehsal sexində işçi heyətinin əmək sərfı (əsas fəhlələrdən başqa)
Ə_ks..- köməkçi sexdə və müəssisənin xidmətedici təsərrüfatında işçi heyətinin əmək sərfı;
M - müəyyən dövrdə (ay, rüb, il) məhsul buraxılışıdır.
İctimai əmək məhsuldarlığı istehsal olunan məhsulun canlı və əşyalaşmış əməyin cəminə nisbəti kimi müəyyən edilir.
ƏM_t _ ^Mb Ə_c + Ə_a
Burada ƏM_t - ictimai əmək məhsuldarlığı;
M_d - istehsal olunmuş məhsulun dəyəri;
Ə_ə - əşyalaşmış əmək məsrfələri (maddi məsrəflər);
Ə_c -canlı əmək sərfı (əməkhaqqı);

Əmək məhsuldarlığının ölçülməsi üsulları.
Əmək məhsuldarlığının ölçülməsi üsullarının nöqsanları:

1. 
   Natural üsul - tətbiq dairəsi məhduddur, yalnız eyni cinsli məhsullar istehsalında istifadə olunur.
   
2. 
   əmək üsulu - əmək normalarının keyfiyyətindən, normativ bazanın səviyyəsindən asılıdır.
   
3. 
   dəyər üsulu - pul (dəyər) ifadəsində hasilatm faktiki səviyyəsi istehsalın quruluşundan, məhsulun qiymətindən və çeşidindən asılı olur; hasilat səviyyəsinə canlı və əşyalanmış əmək üzrə xərclərin nisbəti, başqa müəssisələrlə kooperasiya əlaqələri, hazır məhsulla bitməmiş istehsal arasındakı nisbət təsir edir.
   

1. 
   Əmək məhsuldarlığı, əməyin məhsuldar qüvvəsi və əmək intensivliyi arasında qarşılıqlı əlaqə
   

Əmək məhsuldarlığı əmək sərfı ilə istehsal olunmuş məhsulun miqdarı arasındakı istehsal və kəmiyyət əlaqələrini ifadə edir. Odur ki, əmək məhsuldarlığını yüksəltmək imkanı da artmış olur, başqa sözlə, əməyin məhsuldar qabiliyyəti yüksəlmiş olur.
«Əməyin məhsuldar qüvvəsi» əmək məhsuldarlığmdan fərqli olaraq nəticə deyil, istehsal prosesində əməyin bu və ya digər nəticəsini əldə etmək üçün potensial imkandır.
«Əməyin məhsuldar qüvvəsi» istehsalm obyektiv şəraiti daxilində və istehsal vasitələrinin mövcud səviyyəsində əmək məhsuldarlığımn artımının potensial imkamdır. Bu da obyektiv və subyektiv amillərlə müəyyən edilir və eyni zamanda dəyişilməz əmək intensivliyi daxilində əməyin məhsuldarlığı imkanlarmı xarakterizə edir. Əmək məhsuldarlığı əməyin məhsuldar qüvvəsi ilə yanaşı əməyin intensivliyindən də asılıdır.

• 
  əməyin intensivliyi vahid vaxt ərzində sərf olunan əməklə, yəni fiziki, əsəbi və əqli enerjinin kəmiyyəti ilə müəyyən olunur.
  
• 
  əmək intensivliyi ilə məhsulun maya dəyəri arasmda düz mütə- nasiblik, əmək məhsuldarlığı ilə məhsulun maya dəyəri arasmda tərs mütənasiblik mövcuddur.
  
• 
  əmək intensivliyi səviyyəsinə təsir edən amillər: iş vaxtınm davamı və ondan istifadə səviyyəsi, istehsalm texniki və texnoloji səviyyəsinin yüksəldilməsi, əməyin ödənilməsi, əməyin normalaşdırılması, əməyə müna- sibət.
  

2. 
   Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi amilləri və onların təsnifatı
   

• 
  Əmək məhsuldarlığının artırılması ehtiyatları onun konkret amillərinin təsiri ilə əlaqədar olduğu üçün bu amilləri və onun təsnifatını bilmək vacibdir.