Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Mübarizə tədbirləri. 1. Məhsul biçilən kimi kövşən üzdən, sonra isə kotancıqlı kotanla azı 23-25 sm dərinliyində şumlanmalıdır.
2. Növbəli əkin sisteminə əməl olunmalıdır. Taxıldan sonra yonca, yaşıl noxud, günəbaxan və s. əkilməlidir.
3. Böcəklərə qarşı kimyəvi mübarizədə Karate Zeon preparatı ilə 0,2 l/ha normasında istifadə olunur. Həmşinin Arrivo preparatı ilə 0,1 l/ha, Sumi-alfa 0,25 l/ha nomrasında tətbiq etmək olar.
Zəlicik (Oulema melanopus L.). Sərtqanadlılar (Coleoptera) dəstəsinin yarpaqyeyən böcəklər (Chrysomelidae) fəsiləsinin nümayəndəsidir.
Yetkin böcəyin rəngi əsasən yaşılımtıl – göy, ön döşü və ayaqları sarımtıl – qırmızı, bığcıqları, pəncələri və budlarının zirvəsi qara rəngdədir. Qanadlar üzərində aydın görünən nğqtələr cərgəsi də vardır. Uzunluğu 4 – 6 mm – dir.
Yumurtası ovalvarı olub, sarımtıl rəngdədir.
Sürfə açıq sarımtıl və ya ağ rəngdədir. Başı aradır. Sürfə bədəni üzərində qonur rəngdə olmaqla seliklə örtülüdür. Bu selik bədənin ifrazı olub, sürfəni təbii düşmənlərdən qoruyur. Sürfə formaca zəliyə oxşadığına görə ona “Zəlicik” adı verilmişdir.
Pupu böcəklərə xas olan açıq tiplidir. Zəlicik yetkin halda qışlayır. Bu böcəklər arpa və buğda əkinlərinə daraşaraq həvəslə qidalanırlar. Əlavə qidalanmadan təxminən 10 – 15 gün sonra böcəklər yumurta qoymağa başlayırlar. Bir dişi böcək 200 - ə qədər yumurta qoyur.
Yumurta qoyuluşundan 10 – 14 gün sonra onlardan sarı, kəhrəba rəngində sürfələr çıxmağa başlayır.
Təxminən 14 – 16 gün müddətində sürfələrin inkişafı başa çatır və may ayının birinci yarısından etibarən bitkilərdən yerə düşərək torpağın 2 – 3 sm dərinliyində yuvacıqlar düzəldir. Bu yuvacıqlar içərisində sürfələr pup halına keçir. 15 - 20 gündən sonra pupdan yetkin böcəklər çıxır və onlar, torpağın üst qatında yarıqlar arasında, ya da kəsəklər altında gələn ilin yazxına qədər qışlayır.
Zəlicik böcəyinin zədələnməsi nəticəsində yarpaqlar, bəzi hallarda isə, hətta bitki tamamilə quruyur, bitkinin böyüməsi tamamilə dayanır, dən və saman miqdarı azalır. Zəlicik ildə bir nəsil verir.
Mübarizə tədbirləri.
1. Məhsul yığılan kimi kövşənlik 5 – 6 sm dərinlikdə üzlənib, sonra azı 22 sm dərinlikdə şumlanmalıdır. Bunun nəticəsində puplar və cavan böcəklər məhv olur.
2. Əgər tarlalarda zəlicik kütləvi çoxalmışdırsa, bu zaman böcəklər yumurta qoyana qədər sahədə metafos çiləmə aparmaq lazımdır.
3. Kimyəvi mübarizədə Siperkor 25 EC 0,2 l/ha istifadə olunur.
Taxıl mişarçısı (Cephus pygmaeus L.). Pərdəqanadlılar dəstəsinin (Hymenoptera) taxıl mişarçıları (Cephidae) fəsiləsinə mənsubdur.
Yetkin mişarçının rəngi əsasən qaradır. Erkək fərdlərdə qarıncığın 3,7 və 9 – cu, dişi fərdlərdə isə 4,6,9 – cu buğumları sarı zolaqlar ilə haşiyələnmişdir. Dal ayaqların baldırları daxili tərəfdən qara, ayaqların rəngi isə çirkli sarımtıldır.Döşün alt tərəfində sarı ləkələr vardır.Yumurta qoyanın ağız hissəsi nəhayətindən yoğunlaşmışdır. Uzunluğu 8-9 mm – dir.
Yumurtaları şəffaf olub, ovalvarıdır. İnkişafından asılı olaraq həcmu böyüyərək 0,8 mm - ə çatır.Süfrəsi çirkli – ağ, yaxud sarımtıldır. Ayaqsızdır. Bədəni çılpaq olub, üzərində seyrək tükcüklər vardır.
Pupu açıq tiplidir. Nazik qabığa malik olan şəffaf barama içərisində yerləşir. Taxıl mişarçısının sürfə fazası zərər verir. Sürfələr gövdə daxilində yaşayaraq, əsas etibarilə payızlıq buğda və arpalara zərər vurur. Taxıl mişarçısının zərərli fəaliyyəti nəticəsində məhsul 5-23 % azalır.
Mübarizə tədbirləri. Sürfələr bitkinin gövdəsi daxilində yaşadıqlarına görə onlar əleyhinə yalnız aqrotexniki tədbirlərdən istifadə edilməlidir. Əsas mübarizə tədbiri dərin dondurma şumu aparmaqdır. Bu tədbir nəticəsində sürfələrin 60 -70 % - i məhv olur. Zərərvericinin yalnız dənli bitkilərlə qidalandığını nəzərə alıb, müəyyən əkin dövriyyəsinin həyata keçirilməsi zərərverici ilə mübarizədə yaxşı nəticə verə bilir.
Kimyəvi mübarizədə Mostar 20 SP preparatından istifadə oluna bilər.