Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Mübarizə tədbirləri. Ziyankar bağacığa qarşı mübarizədə aqrotexniki, mexaniki, bioloji və kimyəvi mübarizə üsulları kompleksindən istifadə edilir.
1. Bitkilərin yaxşı böyüməsi üçün torpaq səpin üçün diqqətlə hazırlanmalıdır, gübrələnməli, səpin dar cərgədə aparılmalı və alaq otları məhv edilməlidir.
2. Bağacıqları qışlama yerlərində məhv etmək üçün onların normal qışlama yerləri dağıdılmalıdır.
3. Aldadıcı sığınacaq yerləri yaratmaqla zərərvericini məhv etmək mümkündür. Bunun üçün enliyarpaqlı bitkilərdən və alaq otlarından, kalışdan və s. bu kimi otlardan bağacıqlara süni sığınacaq düzəldilir. Hər sığınacaq vofatoks dustu ilə zəhərlənməli və hektara 3000-5000 ədəd qoyulmalıdır.
4. Zərərverici ilə mübarizə məqsədilə toyuqlardan istifadə edilməlidir.
5. 1 m²-də orta hesabla 2-dən çox bağacıq olduqda 5%-li karate (0,4-0,5 l/ha), 35%-li fozalon (2 l/ha) preparatlarının emulsiyası ilə çiləmə aparılması məsləhət bilinir.
Sümürtgən böcəklər – Sərtqanadlılar (Coleoptera) lövhəbığ böcəklər (Scarabacidae) fəsiləsinin nümayəndəsidir. Azərbaycanda 10-dan artıq sümürtkən böcəkləri yaşayır.
Bunlardan üç növü – taxıl sümürtkəni (Anisoplia austriaca F.), ağ qalxanlı sümürtkən (Anisophia leucaspis C.) və xaçlı sümürtkən (Anisoplia agricola P.) başlıca zərərverici hesab olunur.
Taxıl sümürtgəninin qanadüstlüyü şabalıdı rəngdədir. Böyüklüyü 14-20 mm-dir.
Hər üç böcəyin bığcıqları lövhəvaridir. Yumurtalar ağ rəngdə olmaqla, kürəvaridir və diametri 2 mm-ə yaxındır. Sürfələr aypara («C») formasında bükülmüş olur. Yaşlı sürfələrin uzunluğu 3,5 sm-ə çatır. pupu açıq formada olmaqla ağ rəngdədir. Böyüklüyü 14-20 mm-dir.
Sümürtkən böcəklərin qışlamaları torpaqda sürfə fazasında gedir. Sürfələrin inkişafı təxminən 22 aya başa çatır. bu müddət ərzində onlar iki dəfə qışlayır.
İnkişafının birinci ilində sürfələr bitki köklərinin əmici telləri ilə qidalanır. İkinci yaşa keçən sürfələr cavan cücərtilərin kök boğazını gəmirir.
Sürfələr ikinci dəfə qışladıqdan sonra təxminən mayın axırları, iyunun əvvəllərində özlərinə yuva düzəldərək onun içərisində pup halına keçir və 2-3 həftədən sonra puplardan böcəklər çıxmağa başlayır.
Böcəklərin puplardan uçması taxılların yetişmə dövrünə düşür və cavan böcəklər süd və mum yetişmə dövründə olan dənlərlə qidalanır. Qidalanma zamanı böcəklər sünbülü başı ilə eşir, bunun nəticəsində isə dənlərin bir qismi yerə tökülür. Hər bir böcək həyatı boyu 7-8 qrama qədər dəni yerə tökür.
Əgər hər 1m²-də 40 böcək olarsa, məhsulun çox hissəsi məhv olur.
Böcəklər uçduqdan 10-12 gün sonra cütləşir və yumurta qoymağa başlayır. Yumurtalar torpağın 8-20 sm dərinliyinə qoyulur. Bir dişi böcək 30-40 yumurta qoya bilir. Yumurtanın inkişafı 3 həftə çəkir və sonra sürfələr çıxır. Sümürtkən böcəklərin bir nəslinin inkişafı iki ildən bir qədər az vaxtda başa çatır. Nəticədə böcəklər iki ildə bir nəsil verir.