MÖvzu giriş. Materiya. Kimya, yaranması, inkişaf tarixi, əsas kimya qanunları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1 MÖVZU 1. Giriş. Materiya. Kimya, yaranması, inkişaf tarixi, əsas kimya qanunları. Plan 1. Materiya. Maddə və sahə haqqında anlayış. 2. Kimya nədir, yaranması və inkişafı. 3. Kimya Azərbaycanda. 4. Kimyanın əsas anlayışları: kimyəvi element, atom, molekul, nisbi atom və molekul kütlələri, mol, molyar kütlə və başqaları. 5. Kimyanın əsas qanunları . 6. Kimyanın əsas qanunları: a) Maddə kütləsinin itməməsi qanunu b) Tərkibin sabitliyi qanunu c) Həndəsi nisbətlər qanunu d) Ekvivalentlər qanunu f) Həcmi nisbətlər qanunu e) Avoqadro qanunu Bizi əhatə edən maddi aləm materiya adlanır. Materiya, duyğularımız vasitəsilə qavradığımız obyektiv reallıqdır. Materiyanın varlıq forması, maddə və sahədir. Mövcud olan hər bir şey hərəkətdə olan materiyanın müxtəlif formalarıdır, hansı ki, daim hərəkətdə , dəyişilmədə və inkişafdadır. Maddə-xüsusi kütləvi olan hissəcik (məs. elementar hissəciklər, atom, molekul, qaz, maye, bərk maddələr və s.), sahə (məs. qravitasiya, elektromaqnit, nüvə daxili qüvvələr və s.) isə kütləsi olsa da əsasən enerji ilə xarakterizə olunan materiyadır. Maddə materiyanın ayrı-ayrı növü olub, sabit fiziki xassələrə malikdir. Maddələr təmiz və qarışıq halda olurlar. Təmiz maddə eynicinsli, qarışıqlar isə eyni və müxtəlifcinsli olurlar. Kimya nədir ? Kimya öncə təbiətşünaslıq elmlərindən biridir. Kimya maddələrin tərkibini, xassələrini, quruluşunu və çevrilmələrini öyrənir. Kimyanın yaranması və inkişaf tarixi çox qədim olub, ərəb ölkələri; Misir, Çin, Hindistan, Yunanıstanla bağlıdır. Kimya sözünün əmələ gəlməsi haqqında müxtəlif fikirlər irəli sürülür. Eramızdan 100 il əvvəl yunan tarixçisi Plutarxın fikrincə kimya –n “kemia” sözündən əmələ gəlmişdir, bu da qədim Misirin adıdır. Belə də güman edilir ki, kimya yunanca , tökmə metal mənasını verən “kima” sözündən yaranmışdır. Ərəblər 641-ci ildə Misiri,711-ci ildə isə İspaniyanı işğal etdikdən sonra kimya haqqında biliklər Avropaya yayılmağa başladı. VIII-XII əsrlərdən başlayaraq ərəblər kimyanı dirçəltməyə başladı. Ona görə də bu dövr kimyanın dirçəliş dövrü adlandırıldı. Onlar kimya gözünün qabağına “əl” ön şəkilçi əlavə etməklə kimyanı özlərinki etdilər və əlkimya adlandırdılar. 2 Azərbaycanda kimyanın inkişaf tarixi qədimdir. Azərbaycanın ilk kimyaçı alimi Almaniyada təhsil almış Mövsümbəy Xanlarov. Ali məktəbdə tədris ilə bağlı alimimiz isə ADU-nin kafedra müdiri, professor Sadıx Hüseynov olmuşdur. O, qeyri-üzvi kimyanın tədrisi ilə əlaqədar bir çox kitabların müəllifi olmuşdur. Bununla əlaqədar kimyanın tədrisi ilə bağlı prof. Məmməd Mövsümzadənin, prof. Həbibulla Şaxtaxtinskinin adlarını göstərmək olar. Azərbaycanda kimyanın elmi əsasını qoyanlardan Yusif Məmmədəliyevin, Əli Quliyevin, Ələddin Quliyevin, İbrahim Şıxıyevin,Murtuza Nağıyevin, Toğrul Şaxtaxtinskinin, Sahib Əliyevin və başqalarının adlarını fəxrlə çəkmək olar. ATOM─ MOLEKUL TƏLİMİ Atom molekul təlimi müasir təbiətşünaslığın əsasını təşkil edir. Atom haqqında irəli sürülən ilk təsəvvürlərə bizim eramızdan 1000 il əvvəl Misir, Hindistan və başqa şərq filosoflarının fəlsəfi fikirlərində rast gəlinir. Eramızdan əvvəl VI, V əsrlərdə yaşamış yunan filosofları: Levkip, Demokrit və Epikür tərəfindən bu fikirlər qəbul edilmiş və inkişaf etdirilmişdir. Yunan filosofları ilk dəfə olaraq dünyanın ilahi qüvvə tərəfindən yaradılması ideyasını qəbul etmiş və onun maddi vəhdət təşkil etməsi ideyasını irəli sürmüşlər. Bunların içərisində Levkip və Demokritin atomstik təlimi xüsusi yer tutur. Təlimə görə materiya gözlə görünməyən və daima hərəkətdə olan kiçik hissəciklərdən ─ atom- lardan təşkil olunmuşdur. (Yunanca “Atmos” bölünməz deməkdir). Atomlar müəyyən nisbətdə birləşərək maddi aləmi əmələ gətirir. Lakin yunan filosoflarından Platon və xüsusilə Aristotel atomistik təlimi qəbul etmirdilər. 1647-ci ildə fransız filosofu Qassendi yunan filosoflarının atomstik təsəvvürlərini qəbul etmiş və bu təlimi inkişaf etdirərək daha iri hissəciklərin ─molekulların varlığı ideyasını irəli sürmüşdür. O, göstərirdi ki, atomlar bir-birilə birləşərək molekulları əməlkə gətirir və bütün maddələr belə molekullardan təşkil olunmuşdur. Atom ─molekul təlimini daha da inkişaf etdirən, bu təliminbanisi olan və bu təlimi müntəzəm elmi sistemə salan M. V. Lomonosov olmuşdur. M. V. Lomonosov 1741-ci ildə yazdığı “Riyazi kimyanın elementləri” əsərində maddələrin quruluşu haqqında korpuskulyar nəzəriyyə irəli sürmüşdür. Lomonosov öz mülahizələrinə əsaslanaraq maddələrin kiçik hissəciklərdən əmələ gəlməsi ideyasını qəbul etmişdir. Lomonosova görə hissəciklər iki növə ayrılır: “korpuskullar” (molekullar) və “elementlər” (atomlar). Lomonosovun atom ─molekul təlimi aşağıdakı müddəalardan ibarətdir: 1) bütün maddələr molekullardan ibarətdir; molekullar daha kiçik hissəciklərdən ─ atomlardan təşkil olunmuşdur. 2) Atom və molekullar daim hərəkətdədir; onlar müəyyən kütlə və ölçüləri ilə bir- birindən fərqlənirlər. 3) Bəsit maddələrin molekulları eyni, mürəkkəb maddələrin molekulları müxtəlif atomlardan təşkil olunmuşdur. 3 Atom ─molekul haqqındakı təlim, atom və molekul məfhumlarının tərifi 1860-cı ildə Almaniyanın Karl sruye şəhərində kimyaçılarının beynəlxalq qrultayında qəbul edilmişdir. Atom haqqında təlimin inkişafında ingilis alimi Con Daltonun xidmətləri olmuşdur. Daltonun xidmətləri aşağıdakılardır: 1) Atom çəkisi (kütləsi) anlayışını kimya elminə ilk dəfə o daxil etmişdir. 2) O vaxt məlum olan elementlərin atom çəkilərini təyin etmişdir. 3) Lomonosovdan 67 il sonra 1808-ci ildə yeni atom molekul təlimini irəli sürmüşdür. 4) Atom haqqında təsəvvürlərə əsaslanaraq həndəsi nisbətlər qanununu kəşf etmişdir. 5) İlk dəfə maddələrin tərkibini kimyəvi formullarla ifadə etməyi təklif etmişdir. Daltonun ən böyük səhvi isə o idi ki, bəsit maddələrin molekul əmələ gətirməsini qəbul etmirdi. Atom ─maddənin kimyəvi yolla bölünməyən ən kiçik hissəciyi olub, müəyyən kütlə, ölçü və xassələrlə xarakterizə olunur. Kimyəvi elementin bütün xassələrini özündə saxlayan ən kiçik hissəciyinə atom deyilir. Atomun kimyəvi xassələri onun quruluşu ilə müəyyən edildiyindən atomun müasir tərifi belədir: Atom müsbət yüklü nüvədən və mənfi yüklü elektronlardan ibarət olan elektroneytral hissəcikdir. Molekul atomun əksinə olaraq bölünəndir. Maddənin bütün kimyəvi xassələrini özündə saxlayan ən kiçik hissəcikdir. KİMYƏVİ ANLAYIŞLAR VƏ KİMYANIN ƏSAS QANUNLARI Kimyanın əsas anlayışları aşağıdakılardır: Kimyəvi element, bəsit və mürəkkəb maddə, allotropiya, atom, molekul, nisbi atom və nisbi molekul kütlələri, mol, molyar kütlə, kimyəvi işarə və formul, kimyəvi tənlik, valentlik, oksidləşmə dərəcəsi, ekvivalent, ekvivalent kütlə. Kimyəvi element. Nüvəsinin müsbət yükü, eyni olan atom növüdür. Nüvənin yükünün qiyməti elementin dövri sistemdəki sıra nömrəsinə uyğun gəldiyindən, kimyəvi elementə belə tərif də vermək olar: Kimyəvi element sıra nömrəsi eyni olan atom növüdür. Məsələn, sıra nömrəsi 11 olan natrium kimyəvi elementi dedikdə, nüvəsində 11 müsbət yük (proton) və nüvə ətrafında 11 elektronu olan atom növü başa düşülür. Elementlər şərti olaraq metallara və qeyri-metallara bölünür. Bu bölgünü ilk dəfə İsveç alimi Bertselius 1814-cü ildə irəli sürmüşdür. Mühitdən asılı olaraq bəzi elementlər amfoter (ikili) xassələr göstərdiyindən onlara amfoter elementlər deyilir. Hələlik bizə məlum olan 108 elementdən 89-a rast gəlir, qalanları süni yolla alınır Elementlər yer qabığında müxtəlif miqdarla yayılmışlar. Ən geniş yayılmış qeyri- metallar- oksigen (49,1 %), silisium (27 %), metallardan isə alüminium (7,59 %) və dəmirdir (4,28 %). 4 ATOM- MOLEKUL TƏLİMİ Atom- molekul təlimi müasir təbiətşünaslığın əsasını təskil edir. Atom haqqında irəli sürülən ilk təsəvvürlər bizim eramızdan 1000 il əvvəl Misir, Hindistan və başqa sərq filosoflarının fəlsəfi fikirlərində rast gəlinir. Eramızdan əvvəl VI, V, IV əsrlərdə yasamış yunan filosofları Levkipp, Demokrit və Epikür tərəfindən bu fikirlər qgbul edilmiş və inkişaf etdirilmişdir. Yunan filosofları ilk dəfə olaraq dünyanın ilahi qüvvə tərəfindən yaraıilmasını qəbul etmiş və onun maddi vəhdət təşkil etməsi ideyasını irəli sürmüşlər. Bunların içərisində Levkipp və Demokritin atomistik təlimi xtüsusi yei tutur. Təlimə görə materiya gözlə görünməyən və daima hərəkətdə olan kiçik hissəciklərdən— atomlardan təşkil olunmuşdur. (Yunanca "atmos" bölünməz demək- dir). Atomlar müəyyən nisbətdə birləşərək maddi aləmi əmələ gətirir. Lakin yunan filosoflarından Platon və xüsusilə Aristotel atomistik təlimi qəbul etmirdilər. 1647-ci ildə fransız filosofu Qassendi yunan filosoflarının atomstik təsəvvürlərini qəbul etmiş və bu təlimi inkişaf etdirərək daha iri hissəciklərin —molekulların varlığı ideyasnı irəli sürmüşdür. O, göstərirdi ki, atomlar bir-birilə birləşərək molekulları əmələ gətirir və bütün maddlər belə molekllardan təşkil olunmuşdur. Atom —molekul təlimini daha da inkisaf etdirən, bu təlimin banisi olan va onu miintəzəm elmi sistemə salan M. V. Lomonosov olmuşdur. M. V. Lomonosov 1741-ci ildə yazdığı "Riyazi kimyanın elementləri" əsərində maddələrin quruluşu haqqmda korpuskulyar nəzəriyyə irəli sürmüşdür. Lomonosov öz mühazirələrinə asaslanaraq maddələrin kiçik hissəciklərdən əmələ gəlməsi ideyasını qəbul etmisdir. Lomonosova görə hissəciklər iki növə ayrılır: "korpuskullar" (molekullar) və "elementlər" (atomlar). Lomonosovun atom —molekul təlimi aşağıdakı müddəalardan ibarətdir: 1) Bütün maddələr molekullardan ibarətdir; molekullar daha kiçik hissəciklərdən — atomlardan təşkil olunmuşdur. 2) Atom va molekullar daim hərəkətdədir; onlar müəyyən kütlə və ölçüləri ilə bir-birindən fərqlənirlər. 3) Bəsit maddələrin molekulları eyni, mürəkkəb maddlərin molekulları müxtəlif atomlardan təşkil olunmuşdur. Atom —molekul haqqındakı təlim, atom , molekul və digər məfhumlarm ətraflı tərifi 1860-ci ildə Almaniyanın Karlsruye şəhərində kecirilmiş kimyaçıların beynəlxalq qurultayında qəbul edilmişdir. Canh orqanizmin əsas tərkibi H, C, N, va 0 elementlərindən təşkil olunub. Bu elementlər orqanogen ( orqanizmi təşkil edən ) elementler deyilir. Kosmosda ən çox yayılmış elementlər isə H və He-dur. 5 Maddələr bəsit va mürəkkəb olmaqla iki yerə bölünür. .Bəsit maddə molekulları - eyni, mürəkkəb maddə molekulları isə - müxtəlif element atomlarından əmələ gəlir. Mürəkkəb maddələrə həmçinin kimyəvi birləşmələr də deyilir. Bəsit maddəni kimyəvi element əmələ gətirir. Lakin, buna baxmayaraq bu iki məvhumları qarışdırmaq olmaz. Bele ki , element - atom və molekulu, bəsit maddə isə konkret olaraq maddəni xarakterizə edir. Bəsit maddə elementin təbiətdə sərbəst halda yaşayan formasıdır. Bəsit maddə - sıxlığı, həllolma qabiliyyəti, ərimə və qaynama temperaturları və s. , kimyəvi element isə nüvəsinin müsbət yüklü, sıra nömrəsi, oksidləşmə dərəcəsi, izotop tərkibi və s. ilə səciyyələnir. Eyni bir element bir neçe bəsit maddə əmələ gətirə bilər. Bu hadisə allotropiya (modifikasiya, səkildəyişmə), alınan maddələr isə allotropik səkildəyişmə adlanır. Məs. oksigen və ozon. Allotropiya 2 səbəbdən baş verə bilər: 1. Molekulda atomların sayının müxtəlifliyindən ( məs. Cb və O 3 ) 2. Maddələrin kristall quruluşunun müxtəlifliyindən ( məs. almaz, qrafit, karbin və polikumulen). Atomların kütlələri olduqca kiçikdir. Məs. hidrogenin mütləq kütləsi 1,674 10 27 kq-dır. Bu səbəbdən kimyəvi hesablamalarda bunlardan istifadə etmək əlverişli deyil və çox çətinliklər törədir. Buna görə elementin nisbi atom kütləsi kəmiyyətindən istifadə edilir. Nisbi atom kütləsi ( A r ) elementin atom kütləsinin 12 C izotopunun kütləsinin 1/12 hissəsinə nisbətidir. I2 C izotopunun kütləsinin 1/12 hissəsi atom kütlə vahidi (a.k.v. ) adlanır. Nəzərə alsaq ki, 12 C izotopunun bir atomunun kütləsi 20 ∙10 24 kq-dır, onda onun 1/12 hissəsinin kütləsi olacaq : 1,66 10- 27 kq. Məhz bu miqdar a.k.v. adlanır. Elementin nisbi atom kütləsi dedikdə, onun bir atomunun l2 C izotopunun kütləsinin 1/12-dən, yəni 1,66 10 -27 kq-dan neçə dəfə ağır olduğunu göstərir. Məs. A r ( Cu) = 64 a.k.v.. Bu, o deməkdir ki, misin bir atomunun kütləsi 1,66 10 -27 kq-dan 64 dəfə ağırdır. Molekulun qramlarla ifadə olunan kütləsi də çox kiçik kəmiyyətdir. Məs. bir su molekulunun kütləsi 28,348 ∙ 10 -24 kq-dır. Bu səbəbdən hesablamalarda nisbi molekul kütləsindən istifadə edilir. Nisbi molekul kütləsi (Mr ) maddənin molekul kütləsinin 12 C izotopunun kütləsinin l/12 hissəsinə nisbətidir. Maddənin nisbi molekul kütləsi dedikdə, maddənin bir molekulunun kütləsinin 12 C izotopunun kütləsinin 1/12-dən (1,66 ∙ 10' 27 ) neçə -dəfə ağır olduğunu göstərir. Məs. M r ( H 2 SO 4 ) = 98 a.k.v. Bu, o deməkdir ki, sulfat turşusunun bir molekulunun kütləsi 1,66 10 -27 kq-dan 98 dəfə ağırdır. MOL ( v - nü ) – maddənin miqdar vahididir. Bu miqdar 0,012 kq (12q) 12 C izotopundakı atomların sayı qədər hissəcikləri (molekul, atom, ion, elektron və s.) olan maddə miqdarıdır. Məlum olmuşdur ki, bu miqdar 6,02 ∙ 10 23 - dür. Müəyyən edilmişdir ki, bütün maddələrin l molunda məhz bu sayda hissəciklər vardır. Bu ədəd Avoqadro ədədi adlanır. Deməli, mol dedikdə, 6,02∙10 23 sayda hissəcikləri olan maddə miqdarı nəzərdə tutulmalıdır. Mol bütün hissəciklərə şamil edilir. Məs. 1 mol H atomu = 6,02 ∙ 10 23 sayda atom 1 mol CI-ionu = 6,02∙10 23 sayda ion 1 mol O 2 molekulu = 6,02 ∙ 10 23 sayda molekul 6 MOLYAR KÜTLƏ ( M ). Maddənin bir molunun kütləsidir. Qramlarala ifadə edilir. Qiymətcə elementin nisbi atom kütləsinə, yaxud maddənin nisbi molekul kütləsinə bərabərdir. Molyar kütlə ilə maddənin mol miqdarı arasında aşağıdakı asılılıq vardır: m M = —- V m - maddənin kütləsi, q və ya kq , v – maddə miqdarı, mol. Deməli, molyar kütlə q/mol, yaxud kq/mol ilə ifadə olunur. _ KİMYƏVİ İŞARƏLƏR. Elementlərin adlarının göstəricisidir. Elementlərin latınca adlarından istifadə edilir ; ilk, yaxud ilk iki hərfdən istifadə edilir. Kimyəvi işarə göstərir : 1. Elementin adını 2. onun bir atomunu 3 nisbi atom kütləsini 4. bir molunu 5. molyar kütləsini KİMYƏVİ FORMULLAR. Maddələrin tərkibinin göstəricisidir. Maddənin miqdarı və vəsfi tərkibinin kimyəvi isarələrlə göstərilməsidir. Buna empirik formul da deyilir. Kimyəvi formul göstərir : 1. Maddənin adını 2. onun bir molekulunu 3. nisbi molekul kütləsini 4. bir molunu 5. molyar kütləsini 6. hansı elementlərdən təşkil olunduğunu 7.tərkibində olan element atomlarının sayını KİMYƏVİ TƏNLİKLƏR. Kimyəvi reaksiyaların kimyəvi işarə və kimyəvi formullarla göstərilməsidir. KİMYANIN ƏSAS QANUNLARI aşağıdakılardır : 1. Maddə kütləsinin saxlanması qanunu 2. Tərkibin sabitliyi qanunu 3. Həndəsi nisbətlər qanunu 4. Ekvivalentlər qanunu 5. Həcm nisbətlər qanunu 6. Avoqadro qanunu Bu qanunlar stexiometrik qanunlar adlanır. Stexiometriya - kimyanın bir bölməsi olub, reaksiyaya daxil olan maddələr arasındakı kütlə və həcm nisbətlərini öyrənir. 7 1. MADDƏ KÜTLƏSİNİN SAXLANMASI qanunu 1748-ci ildə M. Lomonosov tərəfindən kəşf edilmişdir. 1756-ci ildən tətbiq edilir. Qanunun tərifi : Reaksiyaya daxil olan maddələrin kütləsi, reaksiya nəticəsində alınan maddələrin kütləsinə barabərdir. Bir faktı xatırlatmaq maraqlıdir : Hələ 1673-cü ildə böyük ing. alimi R.Boyl belə bir təcrübə aparmışdır. O, müxtəlif metalları açıq qabda qızdırarkən müşahidə etmişdir ki, metalın sonrakı kütləsi, qızdırmadan əvvəlki kütləsindən ağır gəlir. Alim havanın rolunu nəzərə almadığından düzgün nəticə çıxarmamışdır. O, hesab edir ki, metalın kütləsinin artmasına səbəb hansısa bir «od materiyası» dır ki, qızdırma zamanı metalla birləşərək kütləsini artırır. Bu hadisədən 75 il sonra həmin təcrübəni Lomonosov Boyldan fərqli olaraq qapalı qabda aparır . Qabın ağzını açan zaman alim müşahidə edir ki, hava güclü axınla qabın içərisinə daxil olur. O, bu nəticəyə gəlir ki, metalın kütləsinin artmasına səbəb havanın müəyyən hissəsinin metalla birləşməsidir. Bununla maddə kütləsinin saxlanmasi qanunu kəşf edilir. Bir qədər sonra Lavuaze həmin hava hissəsinin məhz oksigen olduğunu bəyan edir. 2. TƏRKİBİN SABİTLİYİ QANUNU 1799-1801-ci illərdə fr.alimi Prust tərəfindən kəşf edilmişdir : Istənilən saf maddə alınma üsulundan asılı olma- yaraq sabit vəsfi və miqdari tərkibə malikdir. Məs. su müxtəlif üsullarla alınır : 1. Elementlərdən 2. Turşuların parçalanmasından 3. Əsasların parçalanmasından 4. .Neytrallaşma reaksiyalarından 5. Bütün üzvi maddələrin yanmasından və s. Lakin bütün bunlara baxmayaraq suyun keyfiyyət və kəmiyyət tərkibi sabit olaraq qalır : 2 hissə hidrogen və 1 hissə oksigen. 3. HƏNDƏSİ NİSBƏTLƏR QANUNU 1803-cü ildə ing. alimi C. Dalton tərəfindən kəşf edilib : Əgər iki element bir-birilə bir neçə birləşmə əmələ gətirərsə, elementlərdən birinin eyni kütləsilə birləşmiş digər elementin kütlələri arsındakı nisbət kiçik tam ədədlərin nisbəti, kimidir. Məs. azot oksidləri misalında bunu nəzərdən keçirək. N 2 O 2 14 : 16 NO 14 : 16 N 2 O 3 2 14 : 16 3 NO 2 14 : 16 2 N 2 O 5 2 14 : 16 5 Azotun 14 qramına düşən oksigenin kütlə nisbətləri olacaqdır : 8 : 16 : 24 : 32 : 40. Hər tərəfi 8-ə bölsək alarıq : 1:2:3:4:5. 4. EKVİVALENTLƏR QANUNU 1803-cü ildə alman alimi Rixter tərəfindən kəşf edilmişdir. Alim turşu və əsaslar arasmda apardığı çoxsaylı təcrübələr nəticəsində 8 müəyyən etdi ki, kimyəvi proseslərdə maddələrin ancaq müəyyən kütlə nisbətləri iştirak edir. Beləliklə ektivalentlər qanunu kəşf edilir: Maddələr bir-birilə ektivalentlərinə mütənasib kütlə nisbətlərində qarşılıqlı təsirdə olurlar. Qanunun riyazi ifadəsi belədir : m 1 E 1 1. Bərk maddələr üçün: ----- = ----- m 2 E 2 V 1 V E1 2. Qaz maddələr üçün : — = — V 2 V E 2 m E 3. Bərk və qaz maddələr üçün: ----- = ------ V V E Kimyəvi elementin və ya maddənin ekvivalenti, onun elə miqdarna deyilir ki, bu miqdar hidrogenin 1 molu ilə birləşsin, yaxud birləşmələrdə əvəz etsin. Ekvivalent vahidi - mol, ekvivalent kütlə vahidi isə q/mol - dur. HBr ; H 2 0 ; NH 3 1:1 1:1/2 1:1/3 Deməli, bu birləşmələrdə Br, O və N - un ekvivalenti müvafiq olaraq 1, 1/2 və 1/3 - dür. Ekvivalent kütlə (m E ) elementin bir ekvivalentinin kütləsidir. Onda yazarıq : m E ( B r ) = 1-79, 9 q/mol = 79,9 q m E ( O ) = 1 / 2 ∙ 16 q/mol = 8q m E ( N ) = 1/3 • 14 q/mol = 4, 67 q Ekvivalent Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|