MÖvzu giriş. Materiya. Kimya, yaranması, inkişaf tarixi, əsas kimya qanunları



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/14
tarix04.12.2016
ölçüsü5,01 Kb.
#760
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14

+
 /   /  Б
-
  / 
                                   К      =       ------------------ 
                                                          /  АБ / 
          
         Таразлыг  сабити олан  К – бу  щалда  диссосиасийа  сабити  адланыр. 
          Диссосиасийа  сабити  електролитлярин  ионлара  длиссосиасийа  етмясини 
характеризя едир. Онун   гиймяти  бюйцк  олдугъа,  електролит бир о гядяр йахшы  
диссосиасийа  едир.  Диссосиасийа    сабити    гатылыгдан  асылы  олмайыб,  електролитин,  
щялледиъинин тябиятиндян  вя температурдан асылыдыр. 
 
             
Електролитлярин  диссосиасийасы

 
             Айры  –  айры  електролитлярин  диссосиасийа  дяряъясини  юлчмякля  мцяййян 
едилмишдир ки,  онларын ионлара айрылма габилиййяти, щятта мящлулун гатылыьы ейни 
олдугда беля, мцхтялифдир. Мяс. гатылыьы  0,1 н    олан мящлулда ЩЪл вя ЩН0
3
  

 
56
туршулары тамамиля ионлара парчландыьы щалда , Щ
2
Ъ0
3
  вя  ЩЪН  туршулары зяиф 
диссосиасийа  едирляр.  Гялявилярин  вя  дузларын  яксярййяти      йахшы  диссосиасийа 
едир. 
           
            Електролитик диссоси 
асийа  нязяриййясиня  эюря    туршулар  –  мящлулда  
Щ
+  
  вя туршу галыьы ионлары ямяля эятирян  електролитляря  дейилир. 
 
                                   ЩЪл               Щ
+
   +    Ъл
-
  
          
           Чохясаслы  туршулар  пилляли  диссосиасийа едирляр 
 
                                 Щ
2
Ъ0
3
             Щ
+
    +    ЩЪ0
3
-
 
               
                                 ЩЪ0
3
-                     
Щ
+       
+     Ъ0
3
2-
 
 
             Електролитик    диссосиасийа  нязяриййясиня  эюря      ясаслар    -  мящлулда 
метал    вя  щидрокисид  ионларына  диссосиасийа  едян  електролитляря  дейилир. 
Чохтуршулу  ясаслар  пилляли диссосиасийа едирляр 
 
                             На 0Щ              На
+
       +    0Щ
-
  
 
                       Ъу ( 0Щ )
2  
             Ъу 0Щ
+  
+    0Щ

 
                    
          Ъу 0Щ 
+
                  Ъу
 2+
     +     0Щ
-
   
 
              Електролитик диссосиасийа нязяриййясиня  эюря  дузлар  метал  вя  туршу 
галыьы    ионларына  диссосиасийа  едян  електролитлярдир.  Дузлар    бир    мярщялядя 
диссосиасийа  едирляр .  
 
                                  К Ъл               К
+
    +    Ъл
 –
 
 
                               НЩ
4
Ъл               НЩ
4
+
    +     Ъл
-
 
 
                      Ал
2
 ( С0
4
 ) 
3
                2Ал 
3+
    +      3С0
4
2- 
 
 
             Ион  -  молекулйар  тянликляр

 
              Електролитик    диссосиасийа    нязяриййясиня  эюря  електрoлитляр  суда    щялл 
олдугда, онларын молекуллары дейил, щидратлашмыш ионлары иштирак едир.  Одур ки,  
мящлулда  апарылан  реаkсийалар    айры-  айры  ионлар  арасында  эедир  вя  
маддялярин тябиятиндян асылы олараг реаксийалар  дюнян  вя дюнмяйян олурлар. 
              
             Реаксийа  цчцн  эютцрцлян  маддяляр  гцввятли  електролитляр  олдугда, 
мящлулда  онлар  йалныз  ион  шяклиндя  мювъуд  олур.  Бу  сябябдян  дя  мящлулда 
щеч бир дяйишиклик олмур. 

 
57
 
                   На Ъл     +    Щ
2
0
              
     На 0Щ    +     ЩЪл 
 
       На
+
    +    Ъл
-
     +    Щ
2
0
                      
На
+
    +   0Щ
-
    +     Щ
+
   +    Ъл

 
             Реаксийа  нятиъясиндя  ямяля  эялян  маддялярдян  бири  чюкцнтц,  газ, 
зяиф  диссосиасийа  едян  маддя,  йахуд    комплекс  бирляшмя  олдугда  ,  реaксийа 
ахыра гядяр эедяр ( Бертолле  гайдасы ). 
 
                                    
 
         ДУЗЛАРЫН   ЩИДРОЛИЗИ 
 
            Щидролиз  -   Маддялярин су  иля мцбадиля реаксийасыдыр. Бу заман зяиф 
електролитляр  ямяля эялир.  
             Дузларын    щидролизи    заманы    туршу    вя    ясас    алыныр.  Буна        эюря 
дузлара  туршу вя ясасларын гаршылыглы тясир мящсулу кими бахылыр. 
              
            Туршу    вя    ясасларын  тябиятиндян  асылы  олараг  дузлары    4    типя  бюлмяк  
олар: 
 
          1.  Гцввятли  ясас вя  гцввятли  туршудан ямяля эялян дузлар. Беля дузлар  
щидролизя  уьрамыр.  Буна    сябяб  реаксийа  заманы    зяиф  електролитлярин 
алынмамасыдыр.  Мис.    КЪл,    На
2
  С0
4
,    Ъа  (  Н0
3
  )
2   
  вя    с.    Мящлул    нейтрал  
реаксийа эюстярир.              пЩ  =  7   олур. 
 
                          К Ъл    +    Щ0Щ              К 0Щ    +     ЩЪл 
 
             К 
+
    +     Ъл 
-
   +   Щ0Щ              К
 +
   +    0Щ
 -
    +    Щ
+
   +   Ъл
-
      
           
                                             Щ
2
 0               Щ
+
     +    0Щ
-
 
 
           
          2.   Гцввятли  туршу  вя  зяиф ясасдан ямяля эялян   дузлар. Беля дузлар  
катиона    эюря  щидролизя  уьрайырлар  .    Мящлул    турш    мцщит  эюстярир.    пЩ            7   
олур. 
 
             
              а .     НЩ
4
 Ъл    +    Щ0Щ                НЩ
4
 0Щ    +    ЩЪл   
 
            НЩ
4
+
    +    Ъл
-
   +   Щ0Щ                 НЩ
4
 0Щ    +    Щ
+
   +   Ъл
-
  
 
                            НЩ
4
+
   +   Щ0Щ    
 
            НЩ
4
 0Щ    +    Щ
+
    
 
 
             б .      Ъу Ъл
2
      +   Щ0Щ                 Ъу 0Щ Ъл   +   ЩЪл 

 
58
 
            Ъу
2 +
    +    2Ъл
-
    +   Щ0Щ                 Ъу 0Щ
+
    +   Ъл
-
   +   Щ
+   
 +   Ъл
-
  
 
                             Ъу
2+
    +   Щ0Щ                 Ъу 0Щ
+
    +   Щ
+
  
 
 
                      Ъу 0Щ Ъл    +   Щ0Щ                Ъу ( 0Щ ) 
2
   +    Щ Ъл 
 
              Ъу 0Щ
+
   +   Ъл
-
  +   Щ0Щ                Ъу ( 0Щ ) 
2
   +  Щ
+
  +   Ъл
-
 
 
                          Ъу 0Щ
+
    +   Щ0Щ                Ъу ( 0Щ ) 
2
   +  Щ
+
     
 
 
         3.   Зяиф  туршу  вя  гцввятли  ясасдан ямяля эялян  дузлар.  Беля дузлар  
аниона  эюря щидролизя уьрайыр.  Мящлул  гяляви  реаксийа  эюстярир.  пЩ       7   
олур. 
 
               
            а .      К ЪН       +     Щ0Щ            К 0Щ    +     ЩЪН 
 
                К
+
   +   ЪН
-
   +    Щ0Щ             К
+
   +   0Щ
-
   +   ЩЪН 
                       
                         ЪН
-
     +      Щ0Щ            ЩЪН    +     0Щ
-
   
 
 
         б .   На
2
 Ъ0
3
     +       Щ0Щ             На ЩЪ0
3
     +      На 0Щ 
 
            2На
+
   +   Ъ0
3
2- 
 +  Щ0Щ             На
+
   +   ЩЪ0
3
-   
+   На
+
   +   0Щ
-
   
 
                           Ъ0
3
2-
    +  Щ0Щ             ЩЪ0
3
-
  +   0Щ
-
 
 
 
                 На ЩЪ0
3
         +  Щ0Щ           На 0Щ    +    Щ
2
 Ъ0
3
 
 
              На
+
   +   ЩЪ0
3
-
  +  Щ0Щ           На
+
  +   0Щ
-
   +   Щ
2
 Ъ0
3
   
 
                             Щ Ъ0
3
-
  +  Щ0Щ           Щ
2
 Ъ0
3
    +   0Щ
-
   
 
 
         4.      Зяиф    ясас    вя    зяиф    туршудан    ямяля    эялян    дузлар.    Беля    дузлар  
катиона    вя  аниона      эюря    щидролизя  уьрайырлар.    пЩ      =      7  олур.    Щидролиз 
заманы зяиф  туршу  вя  зяиф  ясас алыныр. 
 
 
               а .    НЩ
4
 ЪЩ
3
Ъ00      +      Щ0Щ           НЩ
4
0Щ    +    ЪЩ
3
Ъ00Щ 
 

 
59
                 НЩ
4
+
   +    ЪЩ
3
Ъ00
-
  +     Щ0Щ           НЩ
4
 0Щ    +    ЪЩ
3
 Ъ00Щ 
 
 
             б .   ( НЩ
4
 )
2
 С
   
     +   Щ0Щ              НЩ
4
 ЩС    +    НЩ
4
 0Щ 
 
                   2 НЩ
4
+
   +   С
2-
  +   Щ0Щ              НЩ
4
+
    +   ЩС
-
    +    НЩ
4
 0Щ 
 
 
                    НЩ
4
 ЩС           +   Щ0Щ              НЩ
4
 0Щ    +     Щ
2
 С 
 
                 НЩ
4
+
    +    ЩС
-
  +    Щ0Щ             НЩ
4
 0Щ     +    Щ
2
 С    
 
 
         Мярщяляли  щидролиз  заманы ахырынъы  мярщяляляр  зяиф  эедир. 
  
         Ал
3+
 ,  Ър
3+
 ,   Фе
3+
   ионларынын   сулфид  вя  карбонат  дузларынын щидролизи 
дюнмяйян    просесдир.  Бу    щалда    сулфид    вя  карбонат    дузларынын  явязиня  
щямин металларын щидрокисид  чюкцнтцляри  алыныр.  
 
     2 Ал Ъл
3
   +   3 На
2
 С    +   6 Щ
2
0            2 Ал ( 0Щ )
3
  +   3Щ
2
С   +   6 НаЪл         
 
     2 Ал Ъл
3
    +   3 На
2
Ъ0
3
  +  3 Щ
2
0           2 Ал ( 0Щ )
3      
+  3Ъ0
2
   +  6 НаЪл
 
   
             
         Дузларын    щидролизинин  мигдари    характеризяси    щидролиз    дяряъяси    (

щ   
)   
вя щидролиз сабити   -    К
щ
   иля мцяййян  олунур. 
 
                                                 Ъ
щ 
                                   

щ
  =  ------- 
                                                  Ъ 
 
     Бурада   Ъ
щ
  -   щидролизя уьрайан молекулларын  сайы,  Ъ  -  щялл олан маддя 
молекулларынын  цмуми  сайы 
 
                                  К А    +    Щ0Щ            К 0Щ    +    Щ А 
 
     тянлийи  цчцн  щидролиз  сабитини  йазаг : 
 
                                                            /К 0Щ/  /  Щ А / 
                                            К
щ
   =    ----------------------- 
                                                                   /  К А / 
 
     Щидролиз    ъанлы  организмлярин  щяйат  фяалиййятиндя    бюйцк    рол  ойнайыр, 
сянайедя ися  гиймятли  мящсулларын   алынмасында  истифадя едилир. 
 
 
 

 
60
                                                    ЯДЯБИЙЙАТ 
 
 
1.  Ш. Я. Мусайев  вя б.  Цмуми  кимйа, Ы щисся,  « Маариф»  няшр.  
     Бакы, 1989 
2.  И.У. Лятифов вя б.   «Кимйа»,  Бакы,  1993 
3.  В.  М.  Аббасов    вя    б.    «    Цмуми    кимйанын    ясаслары»,    Бакы, 
2000 
4.  Я. Б. Ялийев  вя  б.  «Цмуми вя гейри-цзви кимйа», Бакы,  1987 
                              
 
 
 
 
    
 
 
 
 
 
Mövzu 8 
 
Oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları  
 
                                                 Plan 
 
1. Oksidləşmə dərəcəsi. 
 
2. Oksidləşmə dərəcəsinə görə reaksiyaların tipləri 
 
3. Oksidləşmə-reduksiya  nəzəriyyəsi və onun müddəaları 
 
4. Müxtəlif birləşmələrdə elementin oksidləşmə və reduksiya qabiliyyəti 
 
5. Elementlərin dövrlər və qruplar üzrə oksidləşmə və reduksiya xassələrinin                              
    dəyişməsi. 
 
6. Oksidləşmə-reduksiya reaksiyası tənliklərinin tərtibi ardıcıllığı. 
 
7. Elektron balansı üsulu. 
 
8. Oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarının  tipləri. 
 
 
        Oksidləşmə dərəcəsi 
 
 
           Molekulda  atomun  vəziyyətini  xarakterizə  etmək  üçün  “oksidləşmə  dərəcəsi” 
anlayışından istifadə edilir. Bu anlayış kimyanın əsas anlayışlarından biridir. 
 
Oksidləşmə  dərəcəsi    dedikdə  element  atomunun  birləşmədəki  yükü  nəzərdə 
tutulur. Bu zaman şərti olaraq  molekulun  yalnız ionlardan təşkil olunduğu qəbul edilir. 

 
61
Deməli,  oksidləşmə  dərəcəsi  anlayışı  şərtidir.  Çünki  bildiyimiz  kimi  əksər  birləşmələr 
ion xarakterli deyildir. 
 
Oksidləşmə  dərəcəsinin  sinonimi  olaraq  oksidləşmə  ədədi,  elektrokimyəvi 
valentlik, oksidləşmə halı və s. işlədilir. 
 
Birləşmədə  elementin  oksidləşmə  dərəcəsi  elektromüsbət  atomlar  üçün  verdiyi 
elektronların sayı qədər  müsbət, elektromənfi atomlar üçün isə aldığı elektronların sayı 
qədər  mənfi olur. Neytral atom  və qeyri-polyar bəsit  molekullarda oksidləşmə dərəcəsi  
sıfır qəbul edilir. Beləliklə, oksidləşmə dərəcəsi müsbət, mənfi və sıfır qiymət ala bilər. 
Molekulda atomların oksidləşmə dərəcəsi aşağıdakı kimi  göstərilir. 
 
 
 
 
 
Mg
+2
O,   
 Al
+3
Cl
1
3

,    H
0
2
 
 
Burada  maqneziumun  oksidləşmə  dərəcəsi  +2,  oksigeninki    -2,  hidrogeninki  0-
dır. 
 
Molekulda  atomların  oksidləşmə  dərəcələrinin  cəbri  cəmi  sıfra  bərabərdir.  Bunu 
nəzərə  alaraq  mürəkkəb  birləşmədə  atomlardan  birinin  oksidləşmə  dərəcəsi  məlum 
olmazsa, onu  X  ilə işarə edib aşağıdakı misallarda olduğu kimi tapmaq olar. 
 
 
 
 
H
1
3

P

O
2
4

 (+1) 3+x+(-2)4=0           X=+5 
 
 
 
 
 
 
 
Ca
+2
(H
1
2

P O
2
4

)
2
   2+[ (+1)2+x+(-2) 4 ]2= 0 
 
 
 
2+4 + 2X ─ 16 = 0 
 
 
 
2x = 10    x=+5 
 
 
 
 
 
 
 
Al
3
2

(SO
2
4

)
3
        (+3) 2 [x+(-2)4]3=0 
 
 
 
6 +3x -24 = 0 
 
 
 
x=+6 
 
Bir  çox  halda  eyni  element  atomunun  oksidləşmə  dərəcəsi  həmin  atomun 
valentliyindən fərqlənir. Bunu üzvi və bəzi qeyri-üzvi birləşmələrdə daha aydın görmək 
olur.  Üzvi  birləşmələrdə  karbon  həmişə  dördvalentli  olduğu  halda  onun  oksidləşmə 
dərəcəsi müxtəlif olur. Məsələn; 
 
 
 
 
 
 
 
Oksidləşmə dərəcəsi 
 
valentlik 
 
C
x
O
2
2

             
   x +2(-2) = 0 
 
x =+4       
 
 
   4 
 
C
x
H
1
4

 
 
   x +4(+4) = 0 
 
x =-4           
 
   4 
 
C
x
2
H
1
4

 
 
  2x+4(+1) = 0 
 
x =-2   
 
 
   4 
 
C
x
2
H
1
5

O
-2
H
+1    
     2x+6(+1)+(-2)=0  
 x=-2   
 
 
   4 
 
H
+
C

H
+1
O
-2 
  
  (+1) 2+x+(-2)=0   
 x =0   
 
 
   4 
 
 
Göründüyü kimi bu birləşmələrdə karbonun valenti oksidləşmə dərəcəsinə uyğun 
gəlmir. 
Atomların oksidləşmə dərəcəsi anlayışından oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarının 
əmsallaşdırılmasında geniş istifadə edilir. 
 
Oksidləşmə- reduksiya reaksiyaları. 

 
62
 
Kimyəvi  reaksiyaları  iki  qrupa  bölmək  olar.  Birinci  qrup  reaksiyalarda  iştirak 
edən atom və ya ionların oksidləşmə dərəcəsi dəyişmir. Bu qrupa mübadilə, eləcə də bir 
sıra parçalanma və birləşmə reaksiyaları daxildir. 
 
 
 
Pb(NO
3
)
2
   +    Na
2
SO

   =    PbSO
4
 + 2NaNO
3
 
 
 
HCl   +   NaOH   =     NaCl    +   H
2

 
 
MgCO
3
     =     MgO     +     CO
2
 
 
 
P
2
O
5      
+     H
2
O    =    H
3
PO

 
İkinci  qrup  reaksiyalarda  atom  və  ya  ionlar  arasında  elektron  mübadiləsi  gedir. 
Bu da onların oksidləşmə dərəcəsinin dəyişməsinə səbəb olur. 
 
 
 
 
2Na
0
    +   S
0   
 =    Na

2
S
-2
 
 
 
 
Fe
0
    +    Cu
+2
SO
4
  =   Fe
+2
SO
4   
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin