MÖvzu giriş. Materiya. Kimya, yaranması, inkişaf tarixi, əsas kimya qanunları

Kompleks birləşmələrdə izomerlik. 
 
 
İzomerlik latınca izo- eyni, mer- ölçü sözlərindən düzəldilmişdir ki, kimyada eyni 
tərkib mənasını verir. 

 
78
Cr 
│ 
 
Kompleks  birləşmələrdə  izomerlik  hadisəsi  də  xarakterikdir.  Bunlardan 
aşağıdakıları göstərmək olar. 
 
1.  Hidrat  izomerliyi.  Adından  göründüyü  kimi  tərkibində  su  molekulları  olan 
kompleks  birləşmələrdə  hidrat  izomerliyi  meydana  çıxır.  Bu  zaman  tərkibində  olan  su 
molekulları  kompleks  birləşmənin  daxili  və  xarici  sferasında  müxtəlif  cür  paylanır. 
Məsələn,  
 
           I. 


3
6
2
)
(
CI
O
H
Cr
              üç izomer əmələ gətirir. 
                                     II. 


2
5
2
)
(
CI
CI
O
H
Cr
·
O
H
2
 
                                     III. 


CI
CI
O
H
Cr
2
4
2
)
(
· 
O
H
2
2
  
 
 
2.  Həndəsi  izomerlik.  Kompleks  birləşmələrdə  mərkəzi  atoma  nəzərən 
liqandların fəzada tutduqları vəziyyət müxtəlif olduqda həndəsi izomerlik yaranır. 
 
Məsələn, 


2
4
3
)
(
CI
NH
Cr
 kompleksində iki izomer ola bilər. 
                                  

C
                                                           

C
 
 
 
   │                                                             │      
                       H
3
N 
NH
3
                                    
H
3
N
            
CI 
                       


3
  
3

 
                       H
3
N    │     NH
3                                                                            
3

 
 
                                 

C
                                                            
 
                           trans izomer                                                  sis izomer 
 
           3. İon izomerliyi. Bu izomerlik zamanı kompleksin daxili və xarici sferasında 
yerləşən ionlar müxtəlif cür paylana bilər. Məsələn: 
                                          


2
2
4
3
)
(
Cl
Br
NH
Pt
; 


2
2
4
3
)
(
Br
Cl
NH
Pt
 
 
Kompleks birləşmələrin adlanma qaydası. 
 
   
Nəzəri  və  tətbiqi  kimyaya  dair  Beynəlxalq  nomenklatura  komissiyasının  qəbul 
etdiyi qərara əsasən kompleks birləşmələr aşağıdakı ardıcıllıqla oxunur: 
 
   
1. İlk növbədə kation, sonra isə anion adlandırılır. 
   
2. Liqandların əvvəlcə mənfi, sonra neytral (yəni su, ammonyak, ammin və s.) və 
daha sonra müsbət yüklü hissəciklər adlandırılır. 
   
3. Elektromənfi liqandları adlandırmaq üçün onların latınca adlarının axırına “O” 
hərfi əlavə edilir.  
   
4.  Kompleks  birləşmələrdə  eyni  liqand  bir  neçə  molekul  olarsa  onların  miqdarı 
yunanca  ədədlərin  adından  istifadə  olunur.  Məsələn,  1-mono,  2-biş,  3-tris,  4-tetra,  5-
penta, 6-heksa, 7-hepta, 8-okta və s. 
   
5.  Anion  kompleks  birləşmələrdə  kompleks  ionu  adlandırmaq  üçün  kompleks 
əmələgətirici  metalın  axırına  “at”  şəkilçisi  əlavə  edilir  və  mötərizədə  onun  oksidləşmə 
dərəcəsi göstərilir. Məsələn, Ferrat, platinat, merkurat, kuprat və s. 
 
 Cr 

 
79
Bəzi kompleks birləşmələrin adları. 
 
Kompleks birləşmələrin kimyəvi 
formulu 
Kompleks birləşmənin adı 


3
6
3
)
(
CI
NH
Co
 


4
4
3
)
(
SO
NH
Cu
 


4
6
2
)
(
SO
O
H
Fe
 


6
4
)
(CN
Fe
K
 


6
3
)
(CN
Fe
K
 


4
2
HgJ
K
 


4
2
3
)
(
CI
NH
Pt
 
Heksaamin kobalt (III) xlorid 
Tetraamin kuprum (II) sulfat 
Heksaakva ferrium (II) sulfat 
Kalium heksasiano ferrat (II) 
Kalium heksasiano ferrat (III) 
Kalium tetrayodo merkurat (II) 
Diamin platin (IV) xlorid 
 
Kompleks birləşmələrin əhəmiyyəti və  
tətbiq sahələri 
 
 
Kompleks  birləşmələr  canlı  orqanizmdə  müxtəlif  funksiyalar  daşıyır.  Maddələr 
mübadiləsində əsas rol oynayan fermentlər mikroelementlərin kompleks birləşmələridir.  
 
Orqanizmdə  mühüm  rol  oynayan  hemoqlobin  iki  valentli  dəmirin  kompleks 
birləşməsidir. O, oksigeni toxumalara daşıyır.  
 
Planetimizdə  həyatın  varlığını  təmin  edən  əsas  kimyəvi  proseslərdən  biri 
fotosintez  prosesidir  ki,  bu  proses  xlorofil  tərəfindən  həyata  keçirilir.  Xlorofil  Mg
2+
 
kationunun kompleks birləşməsidir.  
 
Mədəaltı  vəzin  hazırladığı  insulin  hormonu  karbohidratların  mübadiləsində 
mühüm rol oynayır. O qanda şəkərin  miqdarını tənzimləyir. İnsulin Zn  (II) kationunun 
kompleks birləşməsidir.  
 
Müəyyən  edilmişdir  ki,  siankobalamin  adlanan  və  hazırda  B
12
  vitamini  kimi 
tətbiq  olunan  birləşmə  Co  (II)  kationunun  kompleks  birləşməsidir.  O,  orqanizmdə 
hemoqlobinin sintezində böyük rol oynayır.  
 
Aşağıda  xlorofilin,  hemoqlobinin  və  B
12
  vitamininin  quruluşları  verilmişdir. 
Göründüyü kimi onların hər üçünün mərkəz hissəsində oxşarlıq vardır.  
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
6.  Ş. Musayev və başq. Ümumi kimya. I hissə. “Maarif” nəşr, Bakı. 1989. 
7.  Ə.  Əliyev  və  başq.  Ümumi  və  qeyri-üzvi  kimya.  “Maarif”  nəşr,  Bakı. 
1987.  
8.  Z. Qarayev. Qeyri-üzvi kimya. “Maarif”, nəşr, Bakı. 1983. 
9.  Kimya vəsaiti. Bakı. 1983. 
10. R.  Mustafayev,  L.  Quliyeva.  Qeyri-üzvi  birləşmələrin  kimyəvi 
xassələri. Bakı.  2005.   
 
 

 
80
     
Mövzu: 11 
Metallar. 
P l a n. 
 
 
1. Metallar. Ümumi xarakterizəsi 
2. Metalların fiziki xassələri. 
3. Metalların təbiətlə yayılması 
4. Metalların ümumi alınma üsulları. 
5. Metalların kimyəvi xassələri. 
 
 
 
Hal-hazırda  məlum  olan  kimyəvi  elementlərdən  85-i  metaldır.  I,  II,  III  qrupların 
həm əsas və həm də əlavə yarımqruplarının hamısı (H və B müstəsna olmaqla) metaldır. 
IV, V, VI, VII və VIII qrupların isə əlavə yarımqrupları metallardan ibarətdir. 
 
IV qrupun əsas yarımqrupunda C və Si-dan başqa bütün elementlər metallardır; V 
qrupun  əsas  yarımqrupunda  Sb  və  Bi,  VI  qrupun  əsas  yarımqrupunda  isə  yalnız 
polonium (Po ) metaldır. 
 
Dövri  sistem  cədvəlində  berilliumdan  astata  diaqonal  xətt  çəkilmiş  olarsa,  onun 
yaxınlığında (yuxarıda  və aşağıda)  yerləşən elementlərin:  Be,  Al, Ti, Ge, Nb, Sb, və s. 
ikili xassəyə malik metallar (yəni amfoter metallar) olduğunu görərik. 
 
 
         Metallar ümumi fiziki xassələrə malikdir. Bu xassələr aşağıdakılardır: 
 
1) plastiklik, 2) metal parıltısı, 3) yüksək istilik və elektrik keçiriciliyi. 
 
 
Plastiklik─  metalın  yumşaqlıq  xassəsidir.  Plastiklik  Au,  Ag, Cu, Sn,  Pb, Zn,  Fe 
sırası  üzrə  azalır.  Metal  parıltısı  metaldakı  “elektron  qazının”  işıq  şüalarını  güclü  əks 
etdirmək qabiliyyətidir. 
 
Metallarda  istilik və elektrik  keçiriciliyi  kristal qəfəsində sərbəst elektron-ların 
yerləşməsi ilə əlaqədardır. 
 
 

 
81
   
Temperatur  artdıqca  metal  ionlarının  rəqsi  hərəkəti  güclənir,  bu  isə  metaldakı 
sərbəst  elektronların  istiqamətlənmiş  hərəkətinə  mane  olur,  yəni  metalın  elektrik 
keçiriciliyi  azalır-  mütləq  sıfır  (T=  -273
0
C)  temperaturuna  yaxınlaşdıqca  bir  sıra 
metallar mütləq keçiriciliyə malik olur. Metalların digər fiziki xassələri: ərimə, qaynama 
temperaturları,  bərkliyi,  sıxlığı  onların  atomlarının  fərdi  xassələrindən,  kütləsindən, 
nüvəsinin yükündən, metal rabitəsinin davamlı olmasından aslıdır. 
 
Civə və fransiumdan başqa bütün metallar adi temperaturda bərk maddələrdir. Ən 
asan  əriyən  metal  civə  (-38
0
C)  və  ən  çətin  əriyən  metal  isə  volframdır.(3390-
3410
0
C).  1000
0
C-dən  yuxarı  temperaturda  əriyən  metallar:  Fe,  Mn,  Cr,  Cu  çətin, 
1000
0
C-dən  aşağı  temperaturda  əriyən  metallar:  Li,  Na,  Al,  Ca  və  s.  asan  əriyən 
metallar adlanır. 
 
 
Sıxlığına  görə  (xüsüsi  çəkisinə)  metallardan  ən  yüngülü  litium-Li=0,53  q/sm
3
, 
ən ağırı osmiumdur (22,6 q/sm
3
). 
 
Sıxlığı 5 q/sm
3
-dən böyük olan  metallar ağır  metallardır:  Zn,  Fe, Cu,  Hg, Ag, Pt 
və s. sixliği 5 q/sm
3
-dən kiçik olanlar isə yüngül metallar: Li, Na, Mg, Al adlanır. 
 
 
Bərkliyinə görə ən bərk metal xrom, ən yumşaq metal isə qələvi metallar: Na, 
K, Rb, Cs hesab olunur. 
 
Texnikada metallar aşağıdakı qruplara bölünür: 
 
1) Qara metallar: Fe, Mn, Cr və onların ərintiləri. 
 
2) Əlvan metallar: Al, Mg, Ca, Cu, Pb, Sn, Zn və s. 
 
3) Nadir metallar: Li, Be, V, Mo, W və s. 
 
4) Qiymətli metallar: Pt, Au, Ag, Zr, Os, Pd və s. 
 
            Metalların təbiətdə yayılması 
 
Metallar  yer  qabığında  müxtəlif  yataqlar  şəklində  yayılmışdır.  Yer  qabığı  dəniz 
səthindən  16  km  dərinlikdə  yerləşən  litosferdən,  dəniz  və  okeanlardan  ibarət 
hidrosferdən və atmosferdən təşkil olunmuşdur. Yer qabığının əsas kütləsini (95%- 
ni) litosfer təşkil edir. Odur ki, yer qabığı dedikdə əsasən litosfer nəzərdə tutulur. 

 
82
 
Elementlərin yer qabığında yayılmasını öyrənən ilk tədqiqatçı amerika alimi F. U. 
Klark, rus alimlərindən isə A. Y. Fersman, V. İ. Vernadski və Vinoqradov olmuşdur. 
 
Akademik  Fersmanın  təklifi  ilə  Yer  qabığında  elementlərin  miqdari  olaraq 
yayılmasını  ifadə  etmək  üçün  “klark”  kəmiyyəti  qəbul  edilmişdir  ki,  bu  da  çəki  faizi 
(çəki klarkı) və ya atom faizi (atom klarkı) ilə ifadə olunmuşdur. 
 
Metalları  təsnif  edən  zaman  əsasən  “səpələnmiş”  və  “nadir”  terminləri  işlənir. 
Səpələnmiş  metalların  öz  mineralları  olmur  və  onlara  başqa  filizlərlə  birlikdə  rast 
gəlinir. Bunlara misal qalliumu, indiumu, talliumu, reniumu, hafniumu göstərmək olar.  
          Təbiətdə  az  tapılan,  ətraflı  öyrənilməyən  və  bu  səbəbə  görə  texnikada  az  tətbiq 
edilən  metallara  nadir  metallar  deyilir.  Bunlara  misal  olaraq  rubidiumu,  seziumu, 
lantan və lantanoidləri göstərmək olar. Lakin nadir metal anlayışı şərti anlayışdır, çünki 
bu  metalların  istehsalı  və  tətbiq  sahəsi  genişləndikcə  onlar  adi  metallar  sırasına  daxil 
edilirlər. 
 
Metalların  gərginlik  sırasında  qalaya  qədər  yerləşən  metallara  təbiətdə  əsasən 
birləşmələr şəklində rast gəlinir. Qalay, mis, gümüş və civəyə həm birləşmə  və həm də 
sərbəst halda, qızıla və platinə sərbəst halda (külçə şəklində) rast gəlinir. 
 
 
          Metallar  əsasən  sənayedə  filizlərdən  alınır.  Filizlərə  müxtəlif  oksidləri, 
sulfidləri, halogenidləri, karbonatları, fosfatları misal göstərmək olar. 
 
Tərkibində  oksigen  olan  filizlərdən  ən  çox  rast  gələni  Fe
2
O
3
  (hematit),  Al
2
O
3
 
(boksit), TiO
2
 (rutil), MnO
2
 (pirolüzit), SnO
2
 (kassiterit) və başqalarıdır. 
 
Kükürdlü  filizlərə  təbiətdə  əsasən  mono  və  ya  polisulfidlər  şəklində  rast  gəlinir. 
Bunlardan  ən  çox  yayılanı  FeS
2
  (dəmir  kolçedanı),  Cu
2
S  ·  FeS
2
  (mis  kolçedanı),  ZnS 
(sfalerit), HgS (kinovar) və s.-dir. 
 
Halogenidlərə  əsasən  xloridli  birləşmələr  şəklində  rast  gəlinir:  NaCl  (qalit),  KCl 
(şilvin), NaCl · KCl (silvinit) və s. 
 
          Metalların alınma üsulları 

 
83
 
Təbiətdə  metallar  sərbəst  (Au,  Ag,  Hg,  Pt)  və  birləşmələr  halında  yayılmışdır. 
Metallar  sənayedə  əsasən  filizlərdən  alınır.  Sənayedə  metalları  almaq  üçün  lazım  olan 
təbii birləşmələrə filiz deyilir. Ən çox istifadə edilən filizlər aşağıdakılardır: 
 
 
1) Oksidlər: Al
2
O
3
· n H
2
O  ─boksid, Fe
3
O
4
 ─maqnetit (dəmir yanığı) 
 
2) Sulfidlər: FeS
2 
─ pirit, HgS ─ kinovar və s. 
 
3) Karbonatlar: CaCO
3
─ əhəng daşı, FeCO
3
─siderid və s. 
 
4) Xloridlər: NaCl─ qalit, KCl─ silvin, NaCl · KCl ─silvinit 
 
5) Sulfatlar: CaSO
4
 · 2H
2
O ─ gips, BaSO
4
 ─ ağır şpat və s. 
 
 
Filizlərdən metallar əsasən 3 üsulla alınır: 
 
1)  Pirometallurgiya.  Bu  üsulla  metallar  filizlərdən  yüksək  temperaturda 
reduksiyaedicilər  vasitəsilə  (C,  CO,  H
2
  və  aktiv  metallar)  alınır.  (Yadda  saxlamaq 
lazımdır ki, sulfidlər, karbonatlar reduksiyadan əvvəl oksidlərə çevrilir). 
 
 
1) Cu
2
O + C 
t

2Cu + CO 
 
 
2) Fe
2
O
3
 + 3CO 
t

2Fe + 3 CO
2
 
 
 
3) 2ZnS + 3O
2
 
t

2ZnO + 2SO
2
 
 
 
4) ZnO +C 
t

Zn + CO 
 
 
5) FeCO
3
t

FeO + CO
2
 
 
 
6) FeO +CO 
t

Fe + CO
2
 
 
 
7) Cr
2
O
3
 + 2Al 
t

2Cr + Al
2
O
3 
  (alüminotermiya) 
 
 
8) MoO
3
 + 3H
2 
t

Mo + 3 H
2
O 
 
 
    WO
3
 + 3H
2 
t

W + 3 H
2
O   (hidrogenotermiya) 
 
 
2)Hidrometallurgiya. 
 
Metal  birləşmələrinin  məhlula  keçirilməsi  və  onun  nisbətən  aktiv  metalla 
reduksiyası prosesidir. Bu yolla Au, Ag, Zn, Cu və s. metalları almaq olur: 
 
 
CuO + H
2
SO
4
 = CuSO
4
 + H
2
O 

 
84
 
 
CuSO
4
 + Fe = Cu + Fe SO
4
  
 
 
4Au + 8 KCN + O
2
 +2H
2
O = 4 K[Au(CN)
2
] + 4KOH 
 
 
2 K[Au(CN)
2
] + Zn = K
2
[Zn(CN)
4
] + 2Au 
 
 
3)  Elektrometallurgiya  ─  metal  birləşmələrinin  ərintilərindən  metalların 
elektroliz yolu ilə alınması prosesi: 
2
NaCl

 

 z
ele
 2
K
Na
+ 
2
A
Cl
 
 ərinti 
2
2Al
3
O

 

 z
ele
 
K
Al
4
 + 
2
3
A
O
 
 
            Metalların kimyəvi xassələri. 
 
Metallar elektromənfiliyi yüksək  olan  halogenlərlə, oksigenlə və kükürdlə daha asan 
reaksiyaya girir. Qızıl və gümüş oksigenlə reaksiyaya girmir. 
 
 
 
Ca + Cl
2
 
t

CaCl
2
 
 
 
           2Na + S 
t

Na
2
S 
 
 
 
2Mg + O
2
 
t

2MgO 
 
 
 
4Al + 3O
2
 
t

2Al
2
O
3
 
 
 
 
Na + 2H
2
O = 2NaOH + H
2
O 
 
 
 
Ca + 2H
2
O =Ca(OH)
2
 + H
2 
 
 
 
Ag + H
2
O  =  getmir 
 
 
 
Zn + 2HCl = ZnCl
2
 + H
2
 
 
 
 
Ca + H
2
SO
4
 = CaSO
4
 + H
2
 
                               Au + HCl  =  getmir 
 
 
 
Cu + 2H
2
SO
4 
t

 CuSO
4 
+SO
2 
+ 2H
2
O 
 
 
 
 
       Qatı 
 
 
 
Cu + 8HNO
3
 = Cu(NO
3
)
2
 +2NO + 4H
2
O 
 
 
 
 
Duru 
 
 
 
Cu + 4HNO
3
 = Cu(NO
3
)
2
 + 2NO
2
 + 2H
2
O 
 
 
 
 
Qatı 

 
85
Zn +  CuSO
4
 = ZnSO
4
 + Cu 
2Na + H
2
 = 2NaH; Ca + H
2
 = CaH
2
 və s. 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.  V. M. Abbasov v. b.”Ümumi kimyanın əsasları”, Bakı, 2000. 
2.  İ. U. Lətifov və b. “Kimya”, Bakı, 1993. 
3.  Z. Ş. Qarayev. “Qeyri-üzvi kimya”,Bakı, 1983. 
4.  Ş. Ə. Musayev və b. “Ümumi kimya”, I hissə, Bakı, 1989.  
 
Mövzu 12. 
 
Dövrü sistemin I A, II A və III A yarımqrup 
elementləri. Hidrogen. 
 
P l a n. 
 
1.  I A yarımqrup elementlərin ümumi xarakterizəsi. 
 
2.  Na və K-un alınması. 
 
3.   Na və K-un fiziki-kimyəvi xassələri. 
 
4.  NaOH və KOH, xassələri, alınması. 
 
5.  K- gübrəsinin bitkilərdə rolu. 
 
6.  Hidrogen, ümumi xarakterizəsi. 
 
7.  Hidrogenin təbiətdə yayılması. 
 
8.  Hidrogenin laboratoriyada və sənayedə alınması. 
 
9.  Hidrogenin xassələri. 
10. II A yarımqrup elementlərinin ümumi xarakterizəsi. 
11. Mq və Ca. Ümumi xarakterizəsi, birləşmələri, tətbiqi sahələri. 
  
 
I  qrupun  əsas  yarımqrupuna  litium,  natrium,  kalium,  rubidium,  sezium  və 
fransium elementləri daxildir. Bunlara qələvi metallar deyilir.  

 
86
 
Bu elementlərin atomlarının xarici kvant təbəqəsində 1 elektron s əlavə səviyyədə 
yerləşir,  axırıncıdan  əvvəlki  təbəqə  isə  müvafiq  təsirsiz  qaz  atomlarında  xarici  kvant 
təbəqəsinin  davamlı  elektron  konfiqurasiyasından  ─s
2
p
6
  ibarətdir.  Qələvi  metalların 
atomları  xarici  kvant  təbəqəsindən  valentlik  elektronunu  çox  asanlıqla  verirlər, 
bunlardan  ionlaşma  enerjisinin  qiyməti  bütün  qalan  metallarınkından  azdır.  Litiumdan  
seziuma keçdikdə elektron təbəqələrinin sayı və atomun radiusu artır, buna görə həmin 
istiqamətdə  ionlaşma  enerjisi  də  azalır.  Beləliklə,  yuxarıdan  aşağıya  doğru  istiqamətdə 
litiumdan  seziuma doğru metalların valentlik elektronunu vermək qabiliyyəti artır, yəni 
onların  reduksiyaedicilik  aktivliyi  çoxalır.  Təbiətdə  qələvi  metallar  ancaq  birləşmələr 
şəklində  tapılır.  Na  və  K  ən  çox  yayılmış  elementlər  olub,  müxtəlif  mineral  və 
süxurların  tərkibinə  daxildir.  NaCl  böyük  daş  duz  yataqları  əmələ  gətirir.  Na-un  geniş 
yayılan  duzlarından  biri  də  Na
2
SO
4
  ·  10H
2
O  (qlauber  duzu)  şəklində  Xəzər  dənizində 
çıxarılır.  K  birləşmələri  böyük  yataqlar  halında  az  tapılır.  Litium,    Rubidium  və 
seziumun  miqdarı  təbiətdə  Na  vəK-un  miqdarından  xeyli  azdır.  Bu  yarımqrupun 
sonuncu  elementi  olan  fransiun  təbiətdə  aktiniumun  radioaktiv  dağılması  nəticəsində 
alınır.  
 
 
 
Alınması 
 
Natriumu  əridilmiş    NaCl-in  elektrolizindən  alırlar.  Burada  elektrodlarda 
aşağıdakı proseslər gedir: 
                                            Katod   
 
 
 
 
Anod 
 
 
2Na
+
 + 2ē → 2Na   
 
 
2Cl
-
 - 2ē → Cl
2
  
 
 
 
 
 
      
       elek-z 
Ümumi şəkildə       2 NaCl            2Na
0
 +Cl
0
2
 
   
 
NaOH   ərintisinin elektrolizi zamanı katodda Na, anodda isə su və oksigen alınır. 
 
 
Katod: 4Na
+
 + 4ē → 4Na
0
               Anod:  4 OH
-
 - 4ē → O
2
 + 2H
2
O  
 
 
 
 
 
   
elek-z 
Ümumi şəkildə:  4NaOH             4Na + O
2
 + 2H
2
O 
 
Kalium  xlorid  və  kalium-hidroksidin  elektrolizi  də  NaCl  və  NaOH  olduğu 
kimidir. 
 
Na və K-un fiziki xassələri. 
Na və K sərbəst halda gümüşü ağ rəngli yumşaq və yüngül  metaldır. Havada tez 
oksidləşdiyi üçün kerosində saxlanılır. Na-un kütlə ədədi 23 olan bir, kaliumun isə kütlə 
ədədi 39 və 41 olan 2 sabit izotopu və kütlə ədədi 40 olan bir radioaktiv izotopu vardır. 
 
Kimyəvi xassələri 
Na, K elementləri qüvvətli reduksiyaedicidir. Onlar asanlıqla halogenlərlə, 
O
2
, S, P və başqa qeyri-metallarla birləşir. 
 
 
 
2Na + Cl
2
 = 2NaCl  

 
87
 
 
2Na + S = Na
2
S  
 
 
2Na + H
2
 = 2NaH 
 Na və K adi şəraitdə suyu parçalayır, nəticədə hidrogeni çıxarır: 
 
 
2Na + H
2
O = 2NaOH + H
2
↑ 
Na
2
O +H
2
O = 2NaOH 
 
2K + H
2
O = 2KOH + H
2
↑ 
K
2
O +H
2
O = 2KOH 
Qələvi metallar yandıqda müvafiq peroksidlər əmələ gəlir: 
 
2Na + O
2
 = Na
2
O
2
;             2K + O
2
 = K
2
O
2
;           K + O
2
 = KO
2 
 
Natrium- peroksid müxtəlif materialları ağartmaq üçün işlədilir. Bu onunla 
əlaqədardır ki, Na
2
O
2
-in hidrolizindən H
2
O
2
 əmələ gəlir: 
Na
2
O
2 
+2H
2
O = NaOH + 2NaOH + H
2
O
2
 
Na
2
O
2
 sualtı qayıqlarda  işlədilir, çünki onun  havadakı CO
2
  udub, oksigeni 
buraxmaq qabiliyyəti vardır: 
Na
2
O
2
 + 2CO
2
 = 2Na
2
CO
3
 + O
2