Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları

 
6.4. Sahibkarlığın idarə edilməsinin çevik strukturları 
 
 
Sahibkarlıq  fəaliyyətinin  təşkilati  formalarından  biri  müxtəlif  mülkiyyət 
formah  müəssisə  və  firmaların  birliyidir.  Bu  cür  birliklərə  assosiasiyalar, 
konsernlər,  konsorsiumlar,  sahələrarası  və  regional  ittifaqlar  aiddir.  Birliyə  daxil 
ohnuş  firmalar  özünün  təsərrüfat  müstəqilliyini  və  hüquqi  şəxs  hüququnu 
saxlayırlar.  Birhyin  rəhbər  orqanları  öz  funksiyalarını  müəssisələrlə  müqavilələr 
əsasında yerinə yetirirlər. 
Qarşıya  qoyulmuş  vəzifəni  yerinə  yetirdikdən  sonra  konsorsium  öz 
fəaliyyətini dayandıra bilər və ya iştirakçıların razılığı ilə digər fəaliyyət növü üçün 
yenidən  təşkil  edilə  bilər.  Dünya  təcrübəsində  konsorsium  böyük  miqyaslı  iri 
kommersiya və ya maliyyə əməliyyatlarının müştərək aparılması, iri sənaye və ya 

---

  
digər tipli işlərin həyata keçirilməsi, məhsul buraxılışının artırılması üçün yaradılır. 
Məsələn, iri sənaye-iqtisadi layihələrin reallaşdırılması üçün riskin mə
n
fi nəticələri 
haqqında  hər  bir  ayrıca  iştirakçı  üçün  minimum  itkiləri  məhdudlaşdırmaq 
məqsədilə  hər  bir  iştirakçının  birləşmiş  maliyyə  resursları  ilə  iri  kredit 
əməliyyatları  aparan  maliyyə-texniki  konsorsiumlar  yaradılır.  Bu  konsorsiumlar 
həm  də  vasitəçilikdən  mənfəətin  əldə  edilməsi  üçün,  eləcə  də  iri  sifarişlərin  əldə 
edilməsi  və  tenderlərdə  tikinti-layihə  işlərinə  podratın,  avadanlıqların  təc
hi
zat 
hüququnun  əldə  edilməsinə  görə  uğurlu  rəqabət  məqsədilə  də  yaradıla  bilər. 
Konsorsiumun iştirakçıları özlərinin təsərrüfat müstəqilhklərini saxlayırlar və digər 
assosiasiyaların, konsorsiumların, müştərək müəssisələrinin fəaliyyətində də iştirak 
edə  bilər.  Müvafiq  məqsədh  proqramların  həyata  keçirilməsi  üçün  konsorsium 
təsisatların  onu  tə
min 
(təchiz)  edən  ə
ml
ak  və  vəsaitlərdən,  eləcə  də  bu  proqrarmn 
yerinə yetirilməsi üçün digər mənbələrdən daxil edilən vəsaitlərdən istifadə edir və 
onlara  sərəncam  verir.  Konsorsiumun  fəahyyətinə  rəhbər
li
k  etməkdən  ötru 
rəhbəredici  orqan  yaranır.  Bunun  tərkibinə,  adətən  təsisçi  müəssisələrin 
nümayəndələri daxil edi
li
r. 
Konsern  -
  investisiya,  maliyyə,  təbiəti  mühafizə,  xarici  iqtisadi  və  digər  müştərək 
fəaliyyətin 
elmi-tex
n
iki 
və 
istehsalı
n
 
inkişafı 
funksiyalarının 
könüllü 
mərkəzləşdirilməsi  əsasında  fəahyyəti,  eləcə  də  müəssisələrin  təsərrüfathesablı 
xidmətləri
n
i
n
  təşkilini  həyata  keçirən  müəssisələr  birliyidir.  Konsernlər  sahəh  və 
çoxsahəli  (sənaye  müəssisələrini,  nəqliyyatı,  ticarət  və  bank  sferasını  birləşdirən) 
ola  bilər.  Müştərək  fəaliyyətin  həyata  keçirilməsi  üçün  konsern  özünün  xüsusi 
idarəetmə  orqanlarını  yaradır.  Bu  orqanlara  konser
n
i
n
  nizamnaməsinə  müvafiq 
olaraq  könüllü  şəkildə  iştirakçılar,  nazirhklər  və  baş  idarələrlə,  digər  təşkilatlarla 
və təsisatlarla qarşıhqh münasibətlərdə özünün səlahiyyətlərinin bir hissəsini, eləcə 
də  sifarişçilərin  yerləşdirilməsi  mərkəzləşdirilmiş  qaydada  ayrıhmş  maddi 
resursların  əldə  edilməsi  və  kapital  qoyuluşu  ilə  bağlı  məsələləri  həlletmə 
səlahiyyəti  verihr.  Konsernin  iştirakçıları,  eyni  zamanda,  digər  konsernlərin 
tərkibinə daxil ola bi
lm
əzlər. 
Konsernlər  bütün  iqtisadiyyatın  "həyat  tə
min
atı"  üçün  baza  əhəmiyyətinə 
malik olan sahələrdə xüsusi yer tuta bilər və bəzi hallarda onlara qarşılıqlı əlaqəli 
qapah zəncirvari texnoloji proseslər və son məhsul istehsalı və reallaşdınlmasmda 
dərin daxih kooperasiya xarakterikdir. 
Assosiasiya  -
  təsərrüfat  hesabı,  özünümaliyyələşdirmə  və  özün-  idarəetmə 
əsasında müştərək fəaliyyətin həyata keçirilməsi məqsədilə müəssisə və birliklərin 
könüllü  birliyidir.  Müəssisə  və  təşkilatların  assosiasiyası  ona  müəssisə  və 
təşkilatlar  tərəfi
n
dən  könüllü  olaraq  verilən,  eləcə  də  onun  təsərrüfat  fəahyyəti 
nəticəsində  a
lın
an  və  qanunla  icazə  verilən  digər  əsaslarla  onun  tərəfindən  əldə 
edilən əmlaka mülkiyyət hüququna malikdir. Assosiasiya ona daxil olan müəssisə 
və təşkilatların əmlakına mülkiyyət hüququna ma
li
k deyildir. İsteh- sal-texniki tiph 
assosiasiya  bir  və  ya  sıx  şəkildə  qarşılıqlı  əlaqəli  olan  (bağlı  olan)  fəahyyət 
növlərinin subyektlərinin marağını birləşdirir. 
Assosiasiya  ona  daxil  olan  müstəqil  müəssisələrə  münasibətdə  ali  orqan 
deyildir.  O,  ancaq  iştirakçı  müəssisələrin  könüllü  şəkildə  ötürdükləri,  verdikləri 
funksiyalara və səlahiyyətlərə malik olur. 
Assosiasiya  yaratmaq  arzusunu  bildirən  müəssisələr  tərəfindən  təsisedici 
komissiya  yaradılır.  Onun  funksiyasına  təsisedici  sənədlərin  hazırlanması  və 
assosiasiyaya daxil olmaq arzusunda olanlardan ərazilərin qəbul edilməsi daxildir. 

---

  
Daha  sonra  təsisçilərin  yığıncağı  keçirilir  ki,  bu  da  assosiasiyanın  yaradılması 
haqqında  qərar  qəbul  edir,  assosiasiyaların  dövriyyə  vəsaitləri  ilə,  əmlak  və  digər 
maddi  dəyərlərlə  təmin  edilməsi  qaydası  və  müddəti  müəyyən  edilir.  Üzvlük 
haqları  haqqında  məsələ  həll  olunur, 
n
izam
n
amə  qəbul  edilir.  Nizamnamədə 
assosiasiyanın  adı,  rəhbər  orqanlarının  yerləşdiyi  yer  haqqında  məlumat,  onun 
vəzifələrinin,  funksiyalarının,  hüquq  və  öhdəliklərinin  siyahısı,  üzvülüyün 
prinsipləri, idarəetmə orqanları. 
assosiasiya  üzvlərinin  ümumi  yığıncağı,  şura  və  ya  idarəetmə  heyəti  və  icraedici 
müdiriyyət  təşkil  edir.  Assosiasiya  onun  nizamnaməsinin  qeydiyyata  alındığı 
gündən hüquqi şəxs hüququnu ahr. 
Assosiasiyaların  iştirakçıları 
ni
zamnaməyə  riayət  etməli,  idarəetmədə  iştirak 
etməli  və  assosiasiyamn  qərarlarını  yerinə  yetirməlidirlər.  Onlar  assosiasiyanın 
qərarlarının və nizamnamə ilə müəyyən edilmiş qaydada öz üzərlərinə götürülmüş 
öhdəliklərin  icra  edilməsinə  görə  məsuliyyət  daşıyırlar.  Müştərək  təsərrüfat 
fəaliyyətindən mənfəət payını almaq və bu assosiasiyamn tərkibinə daxil olmayan 
digər müəssisələrlə müştərək fəahyyəti həyata keçirmək hüququna malikdirlər.