Mövzu TƏLƏB, TƏKLİf və bazar tarazliğI 1

Forces That Drive the Market to Equilibrium- Bazarı tarazlığa aparan qüvvələr

Bazar tarazlığı yalnız mücərrəd bir konsepsiya və ya nəzəri bir ehtimal deyil. İqtisadi qüvvələr bazarların tarazlığa uyğunlaşmasına səbəb olur. Tarazlıqda qiymət və kəmiyyət bazarda tələb və ya təklif əyrisini dəyişən yeni bir hadisədən təsirlənənə qədər sabit qalır. Diqqətəlayiq bir tarazlıq istehlakçılar və firmalar arasında açıq bir koordinasiya olmadan meydana gəlir. Əksər kənd təsərrüfatı məhsulları üçün olduğu kimi rəqabətli bir bazarda milyonlarla istehlakçı və minlərlə firma alqı-satqı qərarlarını müstəqil olaraq verir. Yenə də hər firma istədiyi kəmiyyəti bazar qiymətinə sata bilər və hər istehlakçı istədiyi kəmiyyəti bu qiymətə ala bilər. Sanki görünməyən bir əl kimi görünməmiş bir bazar gücü (Adam Smit tərəfindən 1776-cı ildə yaradılan bir ifadə) insanları tarazlığa nail olmaq üçün fəaliyyətlərini əlaqələndirməyə yönəldir. Bazarın tarazlığa keçməsinə hansı qüvvələr səbəb olur? Qiymət tarazlıq səviyyəsində deyilsə, istehlakçılar və ya firmalar davranışlarını indi göstərdiyimiz kimi qiyməti tarazlıq səviyyəsinə çatdıracaq şəkildə dəyişdirmək üçün bir təşviqə sahibdirlər. Qiymət əvvəlcə tarazlıq qiymətindən aşağı olsaydı, istehlakçılar istehsalçıların satmaq istədiklərindən daha çox şey almaq istəyərdilər. Şəkil 2.5-də avokadonun qiyməti 1.60 dollardırsa, firmalar ayda 74 milyon funt-sterlinqlik məhsul təklif etmək istəyir, lakin istehlakçılar 96 milyon funt- sterlinqlik məhsul tələb edir. Bu qiymətə görə bazar tarazlıqda deyil: tələb olunan miqdar təklif olunan miqdarla bərabər deyil. Artıq tələb var - tələb olunan kəmiyyətin müəyyən bir qiymətə verilən miqdarı aşdığı məbləğ. Qiymət lb başına 1.60 dollar olarsa, ayda 22 (= 96 - 74) milyon lbs artıq tələb var. Bəzi istehlakçılar avokadoları lb başına 1.60 dollardan almaq şanslıdırlar. Digər istehlakçılar bu qiymətə avokado satmaq istəyən tapa bilməzlər. Nə edə bilərlər? Bəzi məyus istehlakçılar tədarükçülərə lb başına 1,60 dollardan çox ödəməyi təklif edə bilərlər. Alternativ olaraq, bu məyus istehlakçıları görən tədarükçülər qiymətlərini artıra bilər. İstehlakçıların və istehsalçıların bu cür hərəkətləri bazar qiymətinin artmasına səbəb olur. Qiymət artdıqca firmaların tədarük etmək istədiyi miqdar artır və istehlakçıların almaq istədikləri azalır. Qiymətdəki bu yuxarı təzyiq, artıq tələbin olmadığı tarazlıq qiymətinə, 2 dollara çatana qədər davam edir.

Bunun əvəzinə qiymət əvvəlcə tarazlıq səviyyəsindən yuxarı olarsa, istehsalçılar istehlakçıların almaq istədiklərindən daha çox şey satmaq istəyirlər. Məsələn, 2.40 dollar qiymətinə tədarükçülər ayda 86 milyon funt-sterlinq satmaq istəyirlər, lakin istehlakçılar şəkil 2.5-də göstərildiyi kimi yalnız 64 milyon funt-sterlinq almaq istəyirlər. Artıq bir təklif mövcuddur - təklif olunan miqdarın müəyyən bir qiymətə tələb olunan miqdardan daha çox olduğu - 2.40 dollar qiymətində 22 (= 86 - 64) milyon lbs. Bütün firmalar istədikləri qədər sata bilməzlər. Firmalar satılmamış avokadolarının xarab olmasına icazə vermək əvəzinə əlavə müştəri cəlb etmək üçün qiyməti endirirlər. Qiymət tarazlıq qiymətinin üstündə qaldıqca, bəzi firmalar satılmamış avokado var və qiyməti daha da aşağı salmaq istəyirlər. Qiymət, tarazlıq səviyyəsinə, yəni 2 dollara çatana qədər azalır, burada artıq təklif yoxdur və bu səbəbdən qiyməti daha da aşağı salmaq üçün heç bir təzyiq yoxdur.

Bütün bazarlar bir çox alıcının və ya satıcının müstəqil hərəkətləri ilə tarazlığa çatmır. Kənd təsərrüfatı mallarının, maliyyə alətlərinin, enerjinin və metalların satıldığı Chicago Ticarət Birjası kimi institusional və ya rəsmi bazarlarda alıcılar və satıcılar tək bir yerdə (və ya tək bir veb saytda) görüşürlər. Tez-tez bu bazarlarda bəzən marketmeykerlər adlandırılan bəzi şəxslər və ya firmalar qiyməti tənzimləmək və bazarı çox sürətli tarazlığa gətirmək üçün hərəkət edirlər. Xülasə olaraq, tarazlıq qiymətindən başqa hər hansı bir qiymətə ya istehlakçılar, ya da təchizatçılar istədikləri qədər ticarət edə bilmirlər. Bu məyus bazar iştirakçıları qiyməti tarazlıq səviyyəsinə gətirərək qiyməti dəyişdirmək üçün hərəkət edirlər. Tarazlıq qiymətinə bazar klirinq qiyməti deyilir, çünki bu qiymətə məyus olan alıcı və satıcı yoxdur - bazar artıq tələbi və ya artıq təklifi aradan qaldırır və ya təmizləyir.

1.4.Shocks to the Equilibrium- Bazar tarazlığında dəyişiliklər

Tarazlıq əldə edildikdə, sonsuza qədər davam edə bilər, çünki heç kim qiyməti dəyişdirmək üçün təzyiq göstərmir. Tarazlıq yalnız tələb əyrisini və ya təklif əyrisini dəyişən bir şok meydana gəldiyi təqdirdə dəyişir. Bu əyrilər dəyişkənlərdən biri daimi dəyişsə dəyişir. Zövqlər, gəlirlər, dövlət siyasətləri və ya istehsal xərcləri dəyişərsə, tələb əyrisi və ya təklif əyrisi və ya hər ikisi dəyişə bilər və tarazlıq dəyişir.