Müəllim: N. H. Cavadov Fakültə: mq və Robototexnika İxtisas: Maşınqayırma texnologiyası Qrup: M560am kurs: I

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Texniki Universiteti

  

Sərbəst iş №:1

Magistrant: Şamil Tağıyev

 

Müəllim: N.H.Cavadov

Fakültə: MQ və Robototexnika

İxtisas: Maşınqayırma texnologiyası

Qrup: M560aM

Kurs: I

 

Fənn: Maşın mühəndisliyinin müasir problemləri 

Sərbəst işin adı: Azərbaycan maşınqayırma sənayesinin yenidən qurulması 

Azərbaycan maşınqayırma sənayesinin yenidən qurulması.

Maşınqayırma sənayesi hələ köhnə sovet dövründə respublika iqtisadiyyatının qabaqcıl sahələrindən idi. Müstəqil Azərbaycan iqtisadiyyatında da bu sahənin özünə xas yeri var. Beləki, əvvəllər ümumiyyətlə neft maşınqayırma üstünlük təşkil edirsə, hazırda ölkəmizdə maşınqayırma ayrılıqda ağır sənayenin əsas istiqamətlərdən biri kimi inkişaf edir. Azərbaycan qədim tarixə malik bir neft ölkəsi olduğundan burada neft maşınının iştirak tapması da öz növbəsində qanunauyğun vəziyyətdir. Neft-qaz maşınqayırma sənayesi birliyinin tarixi 1935-ci ildən başlayır. Eyni dövrdə neft avadanlığının və alətlərinin istehsalı və təmiri təşkilatlarının birləşdirilməsi əsasında "Azneftmaş" yaradıldı və sonralar SSRİ Sənaye Birliyi - "Soyuzneftmaşa ", daha sonra isə "Azneftkimyamaş" Dövlət Şirkətinə çevrildi. Azərbaycanın erkən istehsal mərkəzi olaraq inkişafı nəticəsində ölkənin maşınqayırma sənayesi köhnə Sovetlər Birliyinin ağır sənayesinin əsası olaraq bilinirdi. Köhnə SSRİ-nin bütün neftçıxarma torpaqlarında neft və qazın çıxarılması, quyuların cari və təmiri xidməti üçün avadanlıq yüzdə 70%a qədər Azərbaycanda istehsal olunurdu. Neft maşın sənayesinin məhsulları dünyanın 35 ölkəsinə göndərilirdi. Respublikamızın maşınqayırma sənayesi bu tipdən olan sənaye müəssisələrinin ən çox inkişaf etmiş sektoru kimi tanınırdı. Neft-maşınqayırması kimi formalaşmış maşınqayırma sənayesinin XX əsrin 7080-ci illərində radikal inkişaf dövrünə qədəm qoyması nəticəsində Azərbaycan aqrarsənaye respublikasından sənaye-aqrar respublikasına çevrilmişdir. 1970-1980-ci illərdə ölkəmizdə maşınqayırma sənayesi öz inkişafının yeni mərhələsinə daxil oldu. Bu sahənin quruluşunda ciddi dəyişikliklər yaşandı, strateji obyektlər yenidən quruldu, yeni istehsal sahələri istismara alındı. Bakıda Leytenant Schmidt adına (sonralar Səttar Xan adına), B.Sərdarov adına, "Bakı işçisi", Keşlə və zəngin ənənələri ilə bilinən necə digər nəhəng maşınqayırma müəssisələri fəaliyyət göstərirdi. Maşınqayırma sənayesi dünyada sürətlə inkişaf edən, bazar payı artan və rəqabət şərtləri ağırlaşan bir sektordur. Bu səbəbdən sektorun davamlı inkişafnın, yenidənqurulmasının təmin olunması iqtisadi miqyasda vacib faktordur. Cihazqayırma, elektrotexnika, energetikaŞ radioelektronika, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı və digər sahələrlə maşınqayırma sənayesi bir-biri ilə qarşılıqlıqlı əlaqəda olmaqla ağır sənayesinin mühim vəhdətini təşkil edirlər.Maşınqayırma öz növbəsində dəzgahqayırma, istehlak predmetləri və müdafiə təyinatlı məhsulların istehsalı edən ağır sənaye kompleksidir. Həmçinin iqtisadiyyatın texniki təminat bazası kimi istehsalatda əmək məhsuldarlığını yüksəltməklə insanların maddi rifahının yaxşılaşmasına xidmət edən bir sahədir. Respubldikanın xalq təsərrüfatının inkişafının mühüm istiqamətlərindən biri istehsal potensialının səmərəli istifadəsidir. Qabaqcıl texnikanın tətbiqi əsasında istehsal potensialının sürətlə təzələnməsi birinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir. Bu, yeni məhsulların buraxılışına və yüksək iqtisadi, sosial səmərə əldə etməyə şərait yradır. Sadalanan məsələlər maşınqayırmanın texniki silahlanması əsasında istehsalınsürətlə inkişafına da imkan verir ki, bu da respublika iqtisadiyyatının ümumi gedişinə müsbət təsir göstərir. Azərbaycan maşinqayirma kompleksinin inkişafının məhz bu cəhətləri respublika Elmlər Akademiyasi İqtisadiyyat İnstitunun baş elmi işçisi, iqtisad elmləri namizədi R.P.Sultanovanın diqqətini cəlb etmişdir. Uzun illərin gərgin əməyi nəticəsində “Azərbaycan maşinqayirma kompleksində istehsal potensialının səmərəli istifadəsi haqqında” adlı monoqrafik əsər yaranmışdır. Bu, böyük faktiki material əsasında yazılmış və Azərbaycan Respublikası maşinqayirma kompleksinin müəssisələrində istehsalın yüksəldilməsinin səmərəliliyinin əsas istiqamətlərini yeni yaranmış təsərrüfat şəraitində göstərən birinci kitabdır. Monoqrafiya istehsal potensialının metodoloji məsələlərini, iqtisadi analizi, Azərbaycan maşinqayirma kompleksinin istehsal potensialından istifadənin qiymətini, onun yüksəldilməsinin əsas istiqamətlərini və idarəetmənin təşkilati formalarını əks etdirir, Kitabda sənayenin texniki bazasının keyfiyyətcə təkmilləşdirilməsi istehsalın fasiləsiz inkişafının təmin olunması da öz ifadəsini tapmışdır.Respublika maşinqayirma kompleksinin inkişaf perspektivləri burada dəqiq müəyyənləşdirilmişdir. Hazırda ölkəmizdə maşınqayırma sənaye müəssisələri milli gəlir mənbəyi kimi sənayesinin əhəmiyyətli bir sahə olaraq ümumi iqtisadi miqyasında xüsusi çəkiyə malikdir. Belə ki, müəssisələrin özəlləşdirilməsi, sənayesinə yönəldilən investisiyaların qoyulması, mühim əhəmiyyətə malik müəssisələrin maddi-texniki bazasının yaradılması, yeni istehsal sahələrinin sektorun yenilənməsini, bazara uyğun fəaliyyət göstərməsinə səbəb olmuşdur. Azərbaycanda sənayenin bütün sahələrinin inkişafı bazar iqtisadiyyatının ehtiyaclarına uyğun olaraq maşınqayırmada daxil olmaqla inkişaf üçün xüsusi proqram həyata keçirdi. Son illərdə, bu sahə üçün dövlət dəstəyi artmaqdadır. Maşınqayırma sənayesinin inkişaf etdirilməsi əsasında daxili bazardakı tələblərin qarşılanması naminə rəqabətə davamlı məhsullarının istehsalının təmin edilməsi, eyni zamanda digər istehsal və xidmət sahələrinin inkişafı üçün əlverişli şəraitin yaradılması istiqamətində ardıcıl tədbirlər görülür.

Həmçinin, nəqliyyat vasitələrinin istehsalı zavodu 2012-ci ilin yekununda 6 nəfərlik mikroavtobus və 800 kiloqram yükgötürən avtomobillərin hissələrinin istehsalını sınaq məqsədi ilə müəssisədə həyata keçirmişdir. Hazırda milli brendlərin yerli və birgə müəssisələr tərəfindən planlaşdırılmış xarici istehsal məhsullarının ölkəmizdə, yaxın illərdə hasilatın artması ilə daxili bazarda xüsusi yer tutur. Müştərək müəssisələrin istehsal fəaliyyətinin güclənməsi də öz növbəsində bu prosesi sürətləndirmişdir. Dünyanın ən nəhəng maşınqayırma müəssisələrinin Azərbaycanda öz istehsal sahələrini yaratmaq niyyətlərinin gerçəkləşməsi isə bu sahənin yüksək inkişafını təmin edəcəkdir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, maşınqayırma sənayesinin davamlı şəkildə inkişafı minlərlə yeni iş yerlərinin açılması deməkdir. Bu isə insanların məşğulluğunun təmin olunması, sosial vəziyyətlərinin yaxşılaşması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Müasir mərhələdə maşınqayırma sektou üzrə rəqabət qabiliyyətinin artırılması milli sənayenin inkişafının sürətləndirilməsindən asılıdır. Ona görə də iqtisadi dövlət milli sənayesinin rəqabət qabiliyyətinin artırılması, o cümlədən sənaye siyasət strategiyası xəttinin mərkəzində olmalıdır. Sənaye siyasəti - təsərrüfat subyektlərinə (korporasiyaların, müəssisələrin və s.) fəaliyyətinə, habelə həmin fəaliyyətdə istehsal amillərinin alınması, istehsalın təşkili, mal və xidmətlərin bölgüsü və satışı sahəsində bütün həyattsikllərinə (məhsullarının həyat tsiklləri də daxil edilməklə) dövlətin təsir göstərməsi üzrə bütün proseslərin məcmusudur. Mal və xidmətlərin agentləri və istehsalçıları, dövlətin sənaye siyasətinin obyekti var. Belə çıxır ki, konkret istehsalçı dövlət vasitəsilə onları aləti mümkün edir. Mülkiyyətçi;  İstehsal amillərinin satıcılar;  İstehlak mallarının istehsalı;  İstehsal və əmtəə bazarlarının tənzimləyicilərinin amilləri;  Vergi daxilolmalarının alıcıları;  İstehsalçıların fəaliyyətini tənzimləyən;  İqtisadi mübahisələrin hakimləri;

İstehsalçılar və ya siyasi subyektlərin çərçivəsində beynəlxalq münasibətlərin öz iştiraklarını bazarlara təsir göstərir. Dövlət tənzimləyiciləri və vəkillər vasitəsilə vergi daxilolmaları etmək üçün vəsait nəzərdə tutulub və onun hakimiyyəti orqanı müştəriləri istifadə edə bilər. Son illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatı davamlı artım və onun əsas istehsalat sahələrindən dövrünə qədəm qoydu. Belə bir şəraitdə, bu və digər sahələrdə olmaq istiqamətində sənaye siyasəti antiböhran xilas aləti idi. Bu siyasət uzunmüddətli strateji xarakter daşıyır. Sənaye siyasəti, ölkədə iqtisadi artım baza potensialının dünya iqtisadiyyatı rəqabətə davamlı bir quruma ölkə iqtisadiyyatının səmərəli inteqrasiyası, inkişafı və formalaşdırılması üçün ölkə iqtisadiyyatının dünya təsərrüfatına səmərəli inteqrasiya olunan rəqabətqabiliyyətli strukturun formalaşdırılması məqsədilə ölkənin resurs potensialının iqtisadiyyatın sahələri arasında və sahələr daxilində bölgüsünə istiqamətlənmiş kompleks tədbirlər sistemini əhatə etməsi məqsədəuyğundur. Rəqabət qabiliyyətli və ixrac yönümlü malların istehsalı təşkil olunması dövlətin sənaye siyasətinin əsas predmetinin göstəricisidir. Dünya iqtisadiyyatının qloballaşması fonunda Azərbaycan iqtisadiyyatı müxtəlif problemləri ilə üzləşir. Əsas problem inteqrasiyanın olmamasıdır, dünya iqtisadiyyatı, sənaye istehsal və sosial infrastrukturun inkişafı, texnoloji gerilik, Azərbaycanın qeyrineft sektorunun inkişafında neft asılılığının şirkətlər, müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən müəssisələrin vəsaitləri, elmi tədqiqat və inkişaf fəaliyyətinin göstərməməsindən, klasterləşmənin yox dərəcəsində olması, istehsal və sosial infrastrukturun inkişafdan ləngiməsi, müəssisələrin texnoloji cəhətdən ləngiməsi, elmitədqiqat və təcrübə-konstruktor işlərinə vəsaitlərin istiqamətləndirilməməsi, müəssisələrin menecment tələblərinə uyğun fəaliyyətin tənzimlənməməsi və sairədən ibarətdir. Müasir dövrün tələblərnə müvafiq olaraq, maşınqayırma sənayesinin sürətli inkişafı üçün hərtəfli şərait yaradılmalı, mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmadan müəssisə və təşkilatlara bərabər rəqabət mühiti formalaşdırılmalı, yerli istehsalın inkişafı üçün əlverişli şərait və maddi-texniki bazanın təmin olunmalıdır.Dövlət sənaye siyasəti, hər şeydən əvvəl milli sənayenin rəqabət strategiyası var. Bu strategiyanın təməl dayağı olaraq Azərbaycan sənayesinin qlobal bazar iqtisadiyyatında rəqabət mövqeyinin artırılması və onun gələcəkdə qorunub saxlanılmasına yönəldik tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədə uyğun hesab edilir. Dünyada sənaye məhsulları üzrə milli strategiyanın tənzimlənməsində əsasən üç prinsip: innovasiya, investisiya və inteqrasiyaya əsaslanaraq qurulma mühüm rola malikdir. Bu strategiyanın mahiyyəti dünya bazarlarında rəqabət apara biləcək sahənin inkişafının təmin olunmasıdır. Elə şərait yaradılmalıdır ki, özlərini inkişaf etdirməyə və onlar da bu sahə ilə bağlı sahənin inkişafına təkan verməlidir. Hazırda ölkəmizdə ağır sənaye məhsullarının istehsalı ilə "Azneftkimyamaş" ŞİRKƏTİ maraqlanır.