Muhammad al – Xorazmiy nomidagi Toshkent davlat axborot texnologiyari Universiteti Farg’ona filiali Kompyuterning tashkil etilishi fanidan Mustaqil ish Bajardi: Mahmudov Hojiakbar Guruh: 713-20

Muhammad al – Xorazmiy nomidagi Toshkent davlat axborot texnologiyari Universiteti Farg’ona filiali


Kompyuterning tashkil etilishi fanidan


Mustaqil ish


Bajardi: Mahmudov Hojiakbar
Guruh: 713-20

Mavzu: Tizim interfeyslari, shinalarning tashkil etilishi va turlari, kompyuterda ma’lumotlarni uzatilishi, qurilmalarning o‘zaro ma’lumot almashinish standartlari va protokollari.

Reja:
Tizim interfeyslari, shinalarning tashkil etilishi va turlari.
Kompyuterda ma’lumotlarni uzatilishi.
Qurilmalarning o’zaro ma’lumot almashinish standartlari va protokollari.
Interfeys – texnik va programmalash vositasi majmui; hisoblash, boshqarish yoki o’lchash tizimlaridagi turli funksional qurilmalarning o’zaro tasirini taminlaydi. ompyuter ishlashi uchun apparatli (Hardware) ta’minotdan tashqari dasturiy (Software) ta’minot ham muhim ahamiyatga egadir. Kompyuter tizimini tashkil etuvchi bu ikki vositaning oʻzaro aloqasi interfeys deyiladi.
Interfeys asosan 3 turga bo’linadi.

Interfeys

apparatli
dasturiy
apparatli-dasturiy
Apparatli interfeys
Kompyuterda apparatli interfeysni uning qurilmalarini ishlab chiqaruvchilar ta’minlaydi. Ular qurilmalarning bir-biri bilan bog’lanishi(ulanishi)ning mosligi va bir xil kuchlanish bilan ishlashni kuzatib boradilar. Lekin dasturlar va qurilmalarning o’zaro munosabati(apparatli-dasturiy) yoki dasturlarning aloqasi hech kim tomonidan kuzatilmaydi
Dasturiy interfeys
Dasturiy interfeys bu kompyuterda ma’lum turdagi vazifani bajarish uchun ishlab chiqilgan vositadir. Aynan shu dasturiy ta’minotsiz kompyuter “quruq temir” degan atamani yo’qqa chiqargan. Dasturiy vositalar kompyuter tomonidan qo’llaniladigan barcha dasturlar to’plamidir. Bularni barchasini ingliz tilidagi “Software” so’zi bilan ataymiz.
Apparatli-dasturiy interfeys
Dasturiy interfeys bilan apparatli interfeys o’rtasidagi mutanosiblikni operatsion sistema boshqaradi. Kompyuter tizim samarali ishlashi uchun apparatli va dasturiy ta’minotdan tashqari foydalanuvchi ham qatnashadi. Foydalanuvchi kompyuterda ishlashi jarayonida uning apparatli interfeysi bilan ham, dasturiy interfeysi bilan ham aloqada bo’ladi.

Kompyuter shinasi – kompyuter quyi tizimi, kompyuter funktsional birliklari o’rtasida ma’lumotlarni uzatish uchun xizmat qiladi. Har bir shina, bir aloqa, kara va kabel uchun ulagichga ulanadi, uning majmuini belgilaydi.

Har bir shina, bir aloqa, karta va kabel uchun ulagichga ulanadi, uning majmuini belgilaydi. Kompyuter shinalari ilk kompyuterlarda (kabellarining toʻplamlar — signal va kuch-quvvat, Ixcham va birga bogʻlangan texnik qulaylik uchun) bir necha ulanishlar bilan parallel elektr tokini oʻtkazish qurilmasi edi.. Zamonaviy kompyuter tizimlarida, bir muddat parallel shinalar kompyuter bir xil mantiq funksiyalarini taʼminlash va har qanday mexanizmlari uchun ishlatiladi.Zamonaviy kompyuterda shina parallel yoki ketma-ket ulanish sifatida ishlatiladi va parallel (Eng. Multidrop) va zanjir (Eng. Daisy zanjir) topologiyasiga boʻlish mumkin.
Har bir shina, bir aloqa, karta va kabel uchun ulagichga ulanadi, uning majmuini belgilaydi. Kompyuter shinalari ilk kompyuterlarda (kabellarining toʻplamlar — signal va kuch-quvvat, Ixcham va birga bogʻlangan texnik qulaylik uchun) bir necha ulanishlar bilan parallel elektr tokini oʻtkazish qurilmasi edi.. Zamonaviy kompyuter tizimlarida, bir muddat parallel shinalar kompyuter bir xil mantiq funksiyalarini taʼminlash va har qanday mexanizmlari uchun ishlatiladi.Zamonaviy kompyuterda shina parallel yoki ketma-ket ulanish sifatida ishlatiladi va parallel (Eng. Multidrop) va zanjir (Eng. Daisy zanjir) topologiyasiga boʻlish mumkin.
USB va boshqa shinalarda konsentratorlar (xablardan) foydalanish mumkin.Uzatish signallari uchun tezyurar
USB va boshqa shinalarda konsentratorlar (xablardan) foydalanish mumkin.Uzatish signallari uchun tezyurar
shinalari ayrim turlarida (Fibrin Channel, InfiniBand, tezyurar Ethernet, SDH) elektr ulanishlardan foydalanilmaydi, optik ulanishlar ishlatiladi. Transmission nazorat shina signali orqali (Multipleksorler, demultiplexers, tamponlar, registrlar, shina haydovchisi) amalga oshiriladi va operatsion tizimining yadrosi tomonidan maxsus drayver kerak boʻladi

Parallel shinalar(Multidrop)

• Proprietar ASUS Media shina, Socket 7 bilan baʼzi ASUS diskdan ishlatiladigan
va ulagichi shina PCI line joylashtirilgan, muayyan Iso shina ulagichi vakili. •
Tizimlar uchun CAMAC • Iso yoki EISA • Standard Arxitektura yoki Iso • Kam
Pin Count yoki LPC • mikrokanal yoki MCA • MBusSanoat tizimlar uchun •
Multibus • NuBus yoki IEEE 1196Intel 80486 • Optik mahalliy shina, • Periferik
Component Interconnect yoki PCI. • S-100 yoki IEEE 696 shina, Altair va shunga
oʻxshash mikrokompyuterda ishlatiladi • SBus yoki 1496 IEEE • 80486, protsessor
uchun asosan diskda ishlatiladi va terminallari bilan toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻliq.
VLB(Vesa Local Bus)
VESA Local Bus (odatda VL-Bus yoki VLB deb chiqariladi) x86 IBM-mos keluvchi shaxsiy kompyuterlarning i486 avlodida joriy qilingan qisqa muddatli avlod avtobusidir . VESA tomonidan ishlab chiqarilgan avtobusi asosan video (grafika) ishlab chiqarishni tezlashtirish uchun mo'ljallangan standart yuqori tezlikdagi o'tkazgichni ta'minlash uchun o'sha paytdagi dominant ISA avtobusi bilan birga ishlagan. VLB standartlashtirilgan tezkor yo'lni taqdim etadi, bu qo'shimcha (video) karta ishlab chiqarish tezlashtirilganxotira saqlashli I/U va DMA uchun tegishi mumkin., uzilish va portli ishga tushirish-chiqishlar kabi asosiy qurilmalarini ishlab chiqarish uchun hali ham tanish ISA avtobusidan ishlayotganda . Ba'zi yuqori darajadagi 386dx anakartlarida VL-Bus uyasi ham mavjud edi
VLB
• VMEbus, VERSAmodule Eurocard shina8- va 16-bit mikrosxema tizimlari uchun • STD shina • Unibus • Q-shinaSerial • 1-Wire• HyperTransport • I²C• PCI Express yoki PCIe • Serial Periferik Interface shina yoki SPI shina • USB, Universal Serial Bus • FireWire, i.Link, IEEE 1394 koʻproq tashqi shina sifatida ishlatiladi • Direct Media interfeysi (DMI) • Intel QuickPath Interconnect yoki faqat QuickPath (QPI) • SATA / SAStashqi kompyuter shinalar misollar • Advanced Technology Attachment yoki (shuningdek PATA, edi, Eyd ATAPI sifatida tanilgan) ATA — disk va lenta ulash uchun. • SATA, Serial ATA • USB, Universal Serial Bus, tashqi qurilmalar uchun ishlatiladi, • IEEE-488, GPIB (General-maqsadi Asbobsozlik shina), HPIB, (Hewlett-Packard • Futurebus • InfiniBand • QuickRing

Razyomlar

Bu razyomni hozirda koʻplab smartfonlarning zaryad qismida koʻrish mumkin. Ular deyarli bir xil. Bu razyom ma’lumot almashish uchun moʻljallangan. Bunda ma’lumot almashish tezligi 10 Gb/s ga yetishi mumkin. Ma’lumot uchun, lokal kabel orqali ma’lumot almashganda ershish mumkin boʻlgan tezlik 100 Mb/s dan 1 Gb/s gacha. Bundan tashqari, bu razyom orqali siz noutbukingizga monitorni, boshqa qurilmalarni ulashingiz (agarda ularda ham shunday port bolsa) va yuqori tezlikda ma'lumot almashishingiz va hattoki noutbukingizni quvvatlantirishingiz mumkin, lekin oldin noutbukda bunday funksiya bor-yoʻqligini aniqlash kerak. Chunki, razyom faqat ma’lumot almashish uchun moʻljallangan boʻlishi mumkin.
USB Type-C XXI asrning universal narsalaridan biriga aylanmoqda. Endi uni nafaqat noutbuk va smartfonlarda balki monitor, qoʻl soatlari, shaxsiy kompyuterning ona platalarida koʻrishingiz mumkin.
Kompyuterda ma’lumotlarni uzatilishi.
Intеrnеt orqali ma'lumot jonatganingizda, u kozlangan manzilga osongina еtib borgandеk tuyuladi. Aslida bu juda murakkab jarayon. Intеrnеt orqali ma'lumot uzatganingizda kompyutеrlar intеrnеt boylab ma'lumot uzatishda foydalanadigan TCP (Transmission Control Protocol – uzatishni boshqarish protokoli) protokoli ma'lumotni avval kichikroq bolaklar – pakеtlarga bolib chiqadi. Bu pakеtlarda boshqa foydali ma'lumotlar ham boladi-ki, ular pakеtlarni intеrnеt boylab togri yonaltirishga yordam bеradi.
Sizning kompyutеringiz bu pakеtlarni sizning mahalliy kompyutеr tarmogingizga, Intеrnеt xizmatlari provaydеriga yoki on layn xizmatini korsatuvchi boshqa tashkilot kompyutеriga jonatadi. Pakеtlar oxirgi manzilga еtib borguncha, turli tarmoqlardan, kompyutеrlardan va aloqa liniyalaridan otadi. Bir qator apparat qurilmalari pakеtlarni qayta ishlaydi va togri yonalishda yonaltirib turadi. Bu qurilmalar tarmoqlar orasida ma'lumot uzatishga xizmat qiladi va intеrnеtning yagona tarmoq sifatida faoliyat korsatishiga olib kеladi. Bеshta eng asosiy qurilma: hub (tugun), bridge (koprik), gateway (darboza yoki shlyuz), repeater (tiklagich), router (marshrutizator - yonaltirgich) lardir.
Sizning kompyutеringiz bu pakеtlarni sizning mahalliy kompyutеr tarmogingizga, Intеrnеt xizmatlari provaydеriga yoki on layn xizmatini korsatuvchi boshqa tashkilot kompyutеriga jonatadi. Pakеtlar oxirgi manzilga еtib borguncha, turli tarmoqlardan, kompyutеrlardan va aloqa liniyalaridan otadi. Bir qator apparat qurilmalari pakеtlarni qayta ishlaydi va togri yonalishda yonaltirib turadi. Bu qurilmalar tarmoqlar orasida ma'lumot uzatishga xizmat qiladi va intеrnеtning yagona tarmoq sifatida faoliyat korsatishiga olib kеladi. Bеshta eng asosiy qurilma: hub (tugun), bridge (koprik), gateway (darboza yoki shlyuz), repeater (tiklagich), router (marshrutizator - yonaltirgich) lardir.
Savol:
“Hub”(hab deb o’qiladi) nima?

Ular bir guruh kompyutеrlarni bir-biri bilan boglab, kompyutеrlarning mahalliy tarmogini (local area network yoki qisqacha LAN) yaratishga va kompyutеrlarni bir-biriga ulana olishiga xizmat qiladi. Kopriklar mahalliy tarmoqlarni bir-biri bilan boglaydi. Ular mahalliy tarmoqqa jonatiladigan ma'lumotlarni tarmoq ichida olib qoladi va boshqa mahalliy tarmoqdagi kompyutеrga jonatilishi kеrak bolgan ma'lumotlarni tarmoqdan tashqariga chiqarib yuboradi.