Muhandislik Tehnologiyalari Fakulteti” 146-21 Korporativ Boshqaruv guruh talabasi Mamatmo’minova Zaxro va Isroilova Sevaraning

Islom Karimov nomidagi
Toshkent Davlat Texnika Universtiteti
“Muhandislik Tehnologiyalari Fakulteti”
146-21 Korporativ Boshqaruv guruh talabasi
Mamatmo’minova Zaxro va Isroilova Sevaraning
“Kompaniyani tashkil etilishi va tadbirkorlik”
fanidan bajargan
Mustaqil ishi

Mavzu: Ishlab chiqarish jarayonlarini sanoat korxonalarida tashkil qilish

Tekshirdi:Samanov A
Ishlab chiqarish jarayonlarini sanoat korxonalarida tashkil qilish
Reja:

1. 
   Korxonalarda ishlab chiqarish;
   
2. 
   Mamlakatimiz iqtisodiyotida investitsiyalarning o’rni;
   
3. 
   Ishlab chiqarishni tashkil etish;
   
4. 
   Ishlab chiqarish tarkibi;
   

1.Korxonalarda ishlab chiqarish – bu, jamiyat a’zolarining yashashi, mamlakatning rivoji, taraqqiyoti uchun zarur bo’lgan moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratish jarayonidir. Kishilik jamiyati taraqqiyotining hamma bosqichlarida korxonalarda ishlab chiqarish bo’lgan va kelgusida ham bo’ladi. Jamiyat iste’mol qilmasdan tura olmaganidek, ishlab chiqarmasdan ham tura olmaydi. Korxonalarda ishlab chiqarish jamiyat miqyosida ro’y beradi. Nazariyotchi olim va mutaxassislar jamiyat bilan bog’lanmagan korxonalarda ishlab chiqarishbo’lishi mumkin emasligini, korxonalarda ishlab chiqarish doimo muayyan tarixiy va ijtimoiy ekanligini ilmiy ravishda isbotlab berganlar. Korxonalarda ishlab chiqarish jamiyat miqyosida ro’y bergani tufayli uni ijtimoiy korxonalarda ishlab chiqarish deb ataydilar. Ijtimoiy korxonalarda ishlab chiqarish o’zining bir-birini taqozo qiluvchi ikki tomoni – ishlab chiqaruvchi kuchlar va korxonalarda ishlab chiqarish munosabatlari bilan ifodalanadi. Ularning birligi korxonalarda ishlab chiqarish tashkil etadi. Ijtimoiy korxonalarda ishlab chiqarish jarayon sifatida rivojlanadi va takomillashib boradi. Korxonalarda ishlab chiqarish jamiyatning taraqqiyotini, ijtimoiy tuzilishini, g’oyaviy qarashlarini, siyosiy tashkilotlarini belgilab beradi. Ijtimoiy korxonalarda ishlab chiqarishning harakteri, tavsifi asosida jamiyat ustqurmasi tashkil topadi. Ijtimoiy korxonalarda ishlab chiqarishning harakteri ish kuchi bilan korxonalarda ishlab chiqarish vositalarining qo’shilish harakteriga qarab belgilanadi. Korxonalarda ishlab chiqarishning ijtimoiy shakllari qanday bo’lsa ham, xodimlar va korxonalarda ishlab chiqarish vositalari hamisha shu korxonalarda ishlab chiqarishning omillari bo’lib qolaveradi. Umuman, korxonalarda ishlab chiqarish uchun ular qo’shilishi kerak. Ijtimoiy tuzumning ayrim iqtisodiy davrlari ana shu qo’shilishning alohida xususiyatiga va qanday usul bilan amalga oshirilishiga qarab bir-biridan farq qiladi. Korxonalarda ishlab chiqarish muayyan korxonalarda ishlab chiqarish usuliga xos ob’ektiv iqtisodiy qonunlarga muvofiq taraqqiy etadi. Korxonalarda ishlab chiqarishning rivojlanishi, avvalo, mehnat qurollarining o’zgarishi va mukamallashishi bilan kishilarning korxonalarda ishlab chiqarish munosabatlarida ham o’zgarish sodir bo’ladi. Bu jarayonda insonlar o’rtasidagi munosabatlar kengayadi va chuqurlashadi. Korxonalarda ishlab chiqarishni bo‘limlarga (sex, uchastka, xizmat ko‘rsatuvchi bo‘limlar) ajratish, ularni joylashtirish va o‘zaro aloqa prinsiplari o‘rtasidagi mehnat taqsimotini aniqlaydi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonani ishga tushirishga tayyorlash korxonaning ishlab chiqarish strukturasini takomillashtirish: birinchidan, tez moslashuvchan, ya’ni korxona maqsadlariga mos holda amalga oshiriladigan o‘zgarishlarga doimiy ravishda moslashuvchan (masalan, korxonada katta o‘zgarishlar sodir qilmagan holda uning faoliyatini kengaytirish imkoniyatini yaratish); ikkinchidan, tashqi muhitda sodir bo‘lgan kutilmagan o‘zgarishlarga tezda moslashish, (masalan, bozor kon’yunkturasini o‘zgarishi); uchinchidan, korxona oldida turgan vazifalarni o‘zgarishiga qarab ishlab chiqarish bo‘limlarini o‘zini-o‘zi samarali boshqarish qobiliyatiga ega bo‘lishni albatta o‘z ichiga olishi kerak.
Har bir yirik korxona katta bo‘limlar (sex, xizmat ko‘rsatish xo‘jaligi)ga va kichik hajmdagi (uchastka, bo‘lim, ishchi o‘rinlari)ga ajratiladi.
Korxonaning katta bo‘limlari - sexlar: asosiy, yordamchi, xizmat ko‘rsatuvchi va boshqalarga ajratiladi.
2.Investitsiya — asosan, ishlab chiqarishga uzoq muddatli qoʻyilmalar sarfi, yaʼni xarajatlar yigʻindisi deb talqin etilgan. Investitsiya — foyda (daromad) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish maqsadida, davlat, xuquqiy va jismoniy shaxslar (investorlar) tomonidan cheklangan imkoniyatlardan samarali foydalanib, cheklanmagan extiyojni qondirish uchun iqtisodiyotning turli soxalariga maʼlum muddatga sarflangan barcha turdagi boyliklardir. Ko‘pchilik iqtisodiyotni tushunmaydiganlar Investitsiyani qarz deb tushunadi. Davlat qarzi hisoblab chiqilganda Investitsiyalar hisobga olinmaydi. Investitsiya (lot. investio — oʻrash) — iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida oʻz mamlakatida yoki chet ellarda turli tarmoklarga, ijtimoiy iqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzok, muddatli kapital kiritish (qoʻyish). Pulning vaqt (zamon)ga bogʻliq qiymati nazariyasiga koʻra, Investitsiya kelajakda naf olish maqsadida mablagʻlar qoʻyishdir. Investitsiya kapitalni muayyan muddatga bogʻlashni yoki band qilishni bildiradi. Bundan asosiy maqsad kapital qiymatini saklab qolish yoki boʻlmasa kapital qiymatini vaqtda oʻstirib borishdir. Iqtisodiy mazmuni jihatdan Investitsiya turli faoliyatlarga safarbar etilgan moddiy, nomoddiy boyliklar va ularga boʻlgan huquqlarni aks ettiradi. Investitsiya sifatida pul, qimmatli qogʻozlar (aksiya, obligatsiya, sertifikat, veksel), yer, bino, inshoot kabi boyliklar, intellektual mulk boʻlgan ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar va b. ishlatiladi. Investitsion loyihalariga mablagʻ qoʻyuvchilar — investorlar davlat, kompaniya, korxona, chet ellik fuqarolar, aholi va boshqalar boʻlishi mumkin. Mamlakatimiz iqtisodiyotida investitsiyalarning alohida o’rni bor, ular davlat va jamiyatimiz rivojida alohida o’rin egallaydi. O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 14-dekabrdagi – “Investitsiyalar va Investitsiya faoliyati to‘g’risida1”gi qonunida investitsiyaga quyidagicha ta‘rif berilgan: “investitsiyalar — investor tomonidan foyda olish maqsadida ijtimoiy soha, tadbirkorlik, ilmiy va boshqa faoliyat turlari obyektlariga tavakkalchiliklar asosida kiritiladigan moddiy va nomoddiy boyliklar hamda ularga bo‘lgan huquqlar, shu jumladan intellektual mulk obyektlariga bo‘lgan huquqlar, shuningdek reinvestitsiyalar” sifatida ta‘riflanadi.
Tarixga nazar tashlaydigan bo’lsak investitsiyalarning jalb etilishi faqat va faqat davlat foydasiga ishlagan (albatta u to’g’ri yo’naltirilgan bo’lsa). Oddiy misol qilib Saudiya Arabistoni, BAA, Qatar, Quvayt kabi arab davlatlarini aytsak boladi. Neft va gazga boy bo’lgan bu davlatlarga kiritilgan investitsiyalarning natijasi butun dunyoga ma’lum.
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda olib borilayotgan keng ko’lamli ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar tobora chuqurlashib, milliy iqtisodiyotning turli soha hamda tarmoqlarida tub o’zgarishlar sodir bo’ldi va bo’lmoqda. Bu makroiqtisodiy barqarorlik, barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlari va aholi turmush darajasining oshishida yaqqol nomoyon bo’lmoqda. Oʻzbekiston Respublikasida bozor iqtisodiyotiga oʻtish davrida respublika iqtisodiyotida tuzilmaviy oʻzgarishlarni amalga oshirishda Investitsiyalardan samarali foydalanildi. Oʻzbekiston Respublikasida 1996 yildan boshlab respublika hukumati har yili davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondlar mablagʻlari hisobidan kapital qoʻyilmalar limitlari, chet el investitsiyalari va hukumat kafolati bilan olingan kreditlar hisobiga aniq qurilishlar dasturi, shuningdek, bevosita chet el investitsiyasi va kreditlari hisobiga qurilishlar dasturidan iborat boʻlgan Davlat investitsiya dasturini qabul qiladi. Respublika iqtisodiyotiga investitsiya kiritishda davlat byudjeti mablagʻlari, chet el investitsiyalari, korxonalarning oʻz mablagʻlari va aholi jamgʻarmalari qatnashmoqda. Respublikada aholining qimmatli qogʻozlarga jamoaviy investitsiyani amalga oshiradigan xususiylashtirish investitsiya fondlari (XIF) va kompaniyalari tarmogʻi rivoj topdi. Bugungi kunda biz sanoatni rivojlantirmasdan turib iqtisodiyotimizning kelajagini ta’minlay olmaymiz. Sanoat korxonalarda ishlab chiqarishi sohasi ichki bozorimizni raqobatdosh va sifatli mahsulotlar bilan to’ldirishda, aholini ish bilan ta’minlash va shu asnoda ularning munosib daromad topishi, farovonligining oshib borishiga erishishda eng asosiy omillardan biri hisoblanadi hamda jamiyatimizning ijtimoiy-siyosiy tayanchi va poydevori bo’lgan mulkdorlar sinfining, ya’ni o’rta sinfning shakllanishi va mustahkamlanishini ta’minlaydi. Buning uchun esa xorijiy investitsiyalarni keng jal qilishni amalga oshirishimiz kerak. Ushbu maqsadda mamlakatimizning investitsiya salohiyatini to’la namoyon etish chora – tadbirlar, “Yo’l haritalari” ishlab chiqilishi kerak. O’zbekiston iqtisodiyotiga sarmoya kiritishga intiladigan investorlar uchun hududlar va tarmoqlar bo’yicha investitsiya loyihalarini puxta shakllantira olsak, bu masalada ijobiy natijaga erishish mumkin. Bu borada erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarida biznes sub’ektlarini joylashtirish, ularga imtiyoz va preferentsiyalar berishni tashkiliy va huquqiy jihatdan tartibga solish lozim. Birinchi navbatda, eksportga mahsulot chiqarayotgan, innovatsion va yuqori texnologik ishlab chiqarishni yo’lga qo’ygan tadbirkorlarga va chet ellik investorlarga shunday imkoniyat yaratish kerak. SHuning uchun ham mamlakatimiz Prezidenti SHavkat Mirziyoyev tomonidan 2019 yil «Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanishi yili» deb nomlandi. Sanoat korxonalarda ishlab chiqarishining milliy iqtisodiyotdagi ahamiyati uning iqtisodiyotda raqobat muhitini ta’minlash, iste’molchilar uchun mahsulot va xizmatlar yetkazib berish, yangi ish o’rinlarini yaratish va bandlikni ta’minlash, bozor tizimining moslashuvchanligini oshirish, ilmiy-texnikaviy inqilobni jadallashtirish, resurslarni korxonalarda ishlab chiqarishga safarbar etish, soliq tushumlari hajmining o’sishini ta’minlash, aholi daromadlari darajasini barqarorlashtirish kabi omillar bilan belgilanadi. Korxonalarda ishlab chiqarishning rivojlanishini ta’minlash uchun uni tashkil etish va boshqarish, uning kelajagini bashorat qilish, hozirgi ahvolini tahlil etish va natijalarini hisob-kitob qilish kerak bo’ladi.
3. Ishlab chiqarishni tashkil etish — mehnat jarayonida ishlab chiqarish re-surslari va mehnat qurollaridan oqilona foydalanib, belgilangan vazifani bajarish va yuqori samaradorlikka erishishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui. Ishlab chiqarishni tashkil etish eng maʼqul usullarni, zarur asbob-uskunalarni tanlash, turli ishlab chiqarish sohalarining mutanosib va uzluksiz ishlashini taʼminlash, ishlab chikarish grafiginit bu-zilishiga yoʻl qoʻymaslik, korxona va sexlarda ishlab chiqarish estetikasi, sanitariyasi, mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi talablariga mos keladigan sharoitlarni yaratish. Ishlab chiqarishni tashkil etish dan maqsad korxona uchun aj-ratilgan moddiy, moliyaviy va mehnat imkoniyatlaridan mumkin qadar yaxshiroq foydalanish, eng yuqori moliyaviy natijalarga erishishdir.
Ishlab chiqarishni tashkil etish xalq xoʻjaligi uchun zarur boʻlgan turdagi, sifatdagi, modeldagi mahsulot, buyumlarni yetkazib berishi, ishlab chiqarishning oʻsishi harajatlarning kamaytirishi, mehnat sharoitining yaxshilanishi va xodimlarning madaniy-tex-nik darajasini taʼminlashi zarur. Yangi va ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlarini tayyorlash ularni moder-nizatsiyalash jarayoni, ishlab chiqarish boʻgʻinlarini boshqarish va nazorat ishlari ham ishlab hiqarishni tashkil etishga kiradi. U mahsulot ishlab chiqarishning barcha bosqichlarini qamraydi va barcha xususiy vazifalarni umumlashtirib, umumiy tizim harakterini oladi, pirovardida jamiyat isteʼmolining maksimal qoniqishlarini, yaʼni yetarli ishlab chiqarishni xreil qiladi. Ishlab chiqarishni tashkil etish ning asosiy talabi jarayonlarining uzluksizligi, ishlab chiqarish boʻgʻinlarining mutanosibligi va mahsulot ishlab chiqarishning takroriyligidan iborat. Uzluksizlik mehnat vositalaridan foydalanib vaqtni minimal sarflash hisobiga ishlab chiqarishning barcha bosqichlaridan mehnat predmetlarining toʻxtovsiz oʻtishida aks etadi. Mutanosiblik ishlab chiqarish kuv-vatlaridan toʻliq foydalanish imko-niyatni beruvchi uchastkalarning oʻzaro moslashuv xususiyati. Takroriylik muayyan vaqt birligi ichida bir xil ish hajmini bajarish va bir xil mahsulot ishlab chiqarishni uzluksiz tashkil etishdir. Ishlab chiqarishni tashkil etish ning muhim kurinishlari ixtisoslashtirish, konsentratsiyalash va kombinatsiyalashdir.
Ishlab chiqarishni tashkil etish ning tarkibiy tuzilishiga koʻra, funksional (konsentratsiya, ixtisoslashtirish, kooperatsiyalash va ishlab chiqarish ni kombinatsiyalash orqali yangi ishlab chiqarish tizimlarni yaratish yoki eskilarni takomillashtirish), makon (sexlar, ishlab chiqarish uchastkalari, korxona, birlashma, hududiy ishlab chiqarish majmualari darajasida ishlab chiqarishni tashkil etish)va vaqtga koʻra (xom ashyodan tayyor mahsulotgacha boʻlgan texnologik jarayonlarini oʻz ichiga olgan) koʻrinishlari bor.
Ishlab chiqarishni tashkil etish ning xususiyatiga koʻra, potok l i (ishlab chiqarish ning har bir uchastkasida muayyan ish nomenklaturasi, ish urni mahsulot tayyorlashga qarab belgilanadi, bunda, odatda, bir turdagi mahsulot kuplab tayyorlanadi), yakka tartibda (alohida uchastkalarni texnologik ixtisoslashda namoyon boʻladi) va partiyalab, toʻp-toʻp qilib ishlab chiqarish (po-tokli va yakka tartibda mahsulot ishlab chiqarishni ham oʻzida mujassam etadi) koʻrinishlari bor. Ishlab chiqarishni tashkil etish da ishlab chiqarish sikli davomiyligini vaqt jiqatidan rejalashtirish muhim ahamiyatga ega. Hoz. vaqtda texnikadan unumli foydalanish va ularni oʻz vaqtida sifatli qilib taʼmirlash Ishlab chiqarishni tashkil etishning muhim vazifasiga aylangan. <
4.Korxonaning ishlab chiqarish tarkibi ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishning fazoviy shakli bo'lib, unda korxona ishlab chiqarish bo'linmalarining tarkibi va hajmini, ular o'rtasidagi o'zaro munosabatlar shaklida, ular o'rtasidagi aloqa vositalarining (dasturiy ta'minot uchun mo'ljallangan asbob-uskunalar) munosabati, Xodimlar soni, shuningdek korxonadagi bo'linmalarni joylashtirish. Korxonaning ishlab chiqarish tarkibi individual birliklarning mehnat taqsimotining, shuningdek mahsulotlar tashkil etish uchun yagona ishlab chiqarish jarayonida ularning kooperativ munosabatlarining xususiyatini aks ettiradi. Bu korxonaning samaradorligi va raqobatdoshligini sezilarli darajada ta'sir qiladi. Korxonaning ishlab chiqarish tarkibida seminarlar tarkibi, korxona xizmatlarining tarkibi va ular o'rtasidagi aloqalarning xususiyatini tushunadi. Respublika Prezidentining bir qator farmonlarida, turli yig’inlardagi ma’ruzalarida, Vazirlar Mahkamasining qarorlarida korxonalarda ishlab chiqarishni tashkil etishni yaxshilashga, u yerda faoliyat ko’rsatayotgan rahbarlarning malakasi va bilimlarini oshirishga qaratilgan tadbirlar mukammal ko’rsatilgan. Korxonaning ishlab chiqarish tarkibi ostida korxonalar o'z saytlari, mahorat darslari va xizmatlarining tarkibiy qismlarini, ularning ishlab chiqarish jarayonida o'zaro munosabatlarining shakllari tarkibini anglatadi. Ishlab chiqarish tarkibi korxona bo'linmalari va ularning hamkorligi o'rtasidagi mehnat bo'limini tavsiflaydi. Texnikga jiddiy ta'sir ko'rsatadi iqtisodiy ko'rsatkichlar Korxona menejmenti tarkibida, operatsion va buxgalteriya hisobi tashkil etilishi. Korxonaning ishlab chiqarish tarkibi jadal hisoblanadi. Ishlab chiqarish, menejment, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish texnikasi va texnologiyasini takomillashtirishga ko'ra, ishlab chiqarish tarkibi yaxshilandi. Mukammallik ishlab chiqarish tarkibi ishlab chiqarishni kuchaytirish, mehnatdan samarali foydalanish, materiallardan samarali foydalanish uchun sharoit yaratadi moliyaviy manbalar, mahsulot sifatini yaxshilang. Ishlab chiqarish tarkibidan farqli o'laroq, korxonaning umumiy tarkibi turli xil davlat xizmatlari va uy xo'jaliklari, shu jumladan korxona xodimlari (uy-joy kommunal xo'jaligi, shifoxona, klinikalar, klinikalar, bolalar bog'chalari va boshqalar). Ishlab chiqarish tarkibi elementlari. Korxonaning ishlab chiqarish tarkibining asosiy elementlari ish joylari, saytlar va yadrolardir. Ishlab chiqarishni fazoviy tashkiliy tashkil etishning birlamchi aloqasi - bu ish joyidir. Ish joyida tashkiliy aloqada (ushbu aniq shartlarda) bir yoki bir nechta ishchilar tomonidan ishlab chiqarilgan, ular tegishli uskunalar va tashkiliy va tashkiliy va tashkiliy va texnik xizmat ko'rsatadigan ishlab chiqarish jarayoni havolasi deb nomlanadi. Texnik vositalar. Ish joyida sodda va murakkab bo'lishi mumkin. Oddiy ish joyi faqat bitta xodim aniq uskunalar yordamida band bo'lgan diskret turini ishlab chiqarish uchun xosdir. Oddiy ish joyida bitta va ko'p bo'lishi mumkin. Murakkab uskunalar va tarmoqlarda apparat jarayoni yordamida ish joylari murakkablashadi, masalan, bir guruh odamlar (brigada) jarayonni bajarish paytida ba'zi funktsiyalar bilan bog'liq bo'lgan vazifalarni bajarishda xizmat qiladi. Kombinar ish o'rinlarining qiymati ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish darajasining o'sishi bilan ortadi. Ish joyida harakatchan va harakatlanadigan bo'lishi mumkin. Statsionar ish joyi tegishli uskunalar bilan jihozlangan sobit sanoat maydonida joylashgan va mehnat mahsulotlari ish joyiga taqdim etiladi. Ishlayotgan ish joyi tegishli uskunalar bilan harakatlanadi, chunki mehnat ob'ektlari ishlov beriladi. Bajarilgan ishning xususiyatlariga qarab ish o'rinlari ixtisoslashgan va universal ravishda bo'linadi. Ishlarning tashkil etilish darajasidan, ularning miqdorini va ixtisosligini aniqlash, o'z faoliyatini muvofiqlashtirish, ishlab chiqarish zonasi joylashgan joyning asosiy natijalariga asoslanadi. Ish joyida ishlab chiqarishning moddiy, texnologik va mehnat omillarining bevosita hamkorligi amalga oshirilmoqda. Ish stantsiya darajasida hosildorlikning asosiy o'sish omillari qo'llaniladi. Uchish - bu ishlab chiqarish jarayonini ishlab chiqarish yoki ishlab chiqarish jarayonini ta'minlash uchun umumiy ishlab chiqarish jarayonining bir qismini bajaradigan ishlab chiqarish jarayonini o'tkazadigan ishlab chiqarish birligi ishlab chiqarish birligi. Asosiy va yordamchi ishchilarga qo'shimcha ravishda, ishlab chiqarish maydonchasida uchastka etakchisi bor. Ishlab chiqarish joylari teng va texnologik jihatdan ixtisoslashgan. Birinchi holda, ish o'rinlari tayyor mahsulotning o'ziga xos qismini ishlab chiqarish uchun qisman ishlab chiqarish jarayoni bilan bog'liq; Ikkinchisida - bir xil operatsiyalarni bajarish.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Avroshtov L.Ya. AdamChuk V.V., Antonova O.V. va boshqalar. Korxonaning iqtisodiyoti. - M., Uniti, 2016 yil.
Uilyam J. Stivenson ishlab chiqarishni boshqarish. - M., "Nashriyot", 2018 yil.
Gruzins V.P., Muushoqov V.D. Korxona iqtisodiyoti. Darslik. - M.: IEP, 2014 yil.
Kalacheva A.P. Korxonaning ishini tashkil etish. - M.: 2019 yilgacha (431c.)
Sergeev I.V. Korxonaning iqtisodiyoti: tadqiqotlar. Foyda. - 2d., Pererab. va qo'shing. - m.: Moliya va statistika, 2018. - 304C.