MühaziRƏ 9 Obyektlərin identifikatlaşdırılması və təsnifatlaşdırılması

Unikal adlar metodu ən qədim metoddur. Planetlərin, çayların, dağların və s. adları unikaldır və “obyekt-ad” və ya “ad-obyekt” söz birləşməsi kimi ifadə edilir. Məsələn, Yer planeti, Xəzər dənizi, Kür çayı, Baykal gölü və s. Obyektlərə verilən unikal adlar identifikatorlardır. Onlar identifikatlaşdırılan obyektlər haqqında informasiyanın işlənməsi (emalı) sistemlərində geniş tətbiq olunurlar, məsələn: Mingəçevir hidroelektrik stansiyası, “Mir” kosmik stansiyası, “Texkor” mühafizə örtüyü. “Obyekt-ad” söz birləşməsinin istifadəsi identifikatlaşdırmanın məcburi şərtidir, belə ki, eyni ad bir neçə obyektə verilə bilər: Məsələn Kür çayı, “Kür” restoranı, “Kür” kinoteatrı və s.
Rəqəmli işarələr metodu ən geniş yayılmış metodlardan biridir. Obyektin adı ilə birlikdə onun nömrəsi obyekti birmənalı identifikatlaşdırmağa imkan verir. Hazırda praktikada nömrəli identifikatlaşdırmanın iki əsas üsulu tətbiq olunur: sıra və seriyalı-sıra üsulları.
Obyektə sıra nömrəsi tərtib olunmuş sıra əsasında verilir. Bu sıranı nömrələnməni həyata keçirən orqan müəyyən edir. Məsələn, qatarların nömrələnməsini dəmir yol nəqliyyatını idarə edən orqan, avtobusların nömrələnməsini avtobus hərəkətini idarə edən orqan, küçədə evlərin nömrələnməsini kommunal xidməti müəyyən edir. Böyük şəhərlərdə evlərin nömrələri şəhərin mərkəzindən uzaqlaşdıqca artır. Burada cüt nömrələr küçənin sağ tərəfində (mərkəzdən baxdıqda) yerləşən evlərə verilir. Çox hallarda obyektlərə nömrələr onların meydana çıxdığı, uçotu, qeydiyyatı zamanı verilir: növbədə adamın nömrəsi, konkret müəssisədə işləyən şəxsin tabel nömrəsi, sənədi qeydiyyatdan keçirən zaman ona verilən nömrə və s.
Bu üsulun müsbət cəhəti ondan ibarətdir ki, o, obyektin sadə və qısa (işarələrin miqdarına görə) identifıkatlaşdırılmasını təmin edir. Onun çatışmayan cəhəti isə qeyri-informativlikdir, yəni sıra nömrəsi və ya adın verildiyi obyekti xarakterizə edən bir neçə əlamətlərin olmamasıdır. Bu çatışmamazlıq obyekti identifikatlaşdıran seriyalı sıra nömrəsinin istifadəsi ilə bir qədər azalır. Məsələn, əgər otağın mərtəbə ilə əlaqələndirilməsi 4.18 kimi göstərilibsə, bu 18 nömrəli otağın 4-cü mərtəbədə yerləşdiyini göstərir.
Seriyalı-sıra üsuluna tipik misal kimi tarixin identifikatlaşdırılmasını göstərmək olar. Məsələn 16.04.96 tarixi 1996 –cı ilin aprel ayının 16-nı identifikatlaşdırır. Vətəndaşlara şəxsiyyat vəsiqəsinin verilməsi sistemində vəsiqənin seriyalı-sıra nömrəli identifikatlaşdırılması geniş tətbiq olunur. Hər vəsiqə müəyyən seriya daxilində unikal 8 rəqəmli nömrəyə malikdir, məsələn seriya AZE №00398239.
Şərti işarələr metodu məhsulların və sənədlərin identifikatlaşdırılması zamanı geniş tətbiq edilir. Şərti işarələrin ən çox istifadə olunan üç üsulu mövcuddur: mnemonik (hafizəni möhkəmlətmə üsulu), təsnifat və mnemotəsnifat üsulları.
Şərti işarələrin qurulmasının mnemonik üsulu məhsul və ya sənəd haqqında lazımi məlumatların başa düşülməsini və yadda saxlanılmasını asanlaşdırır. Məsələn, şərti işarə “Traktor DT-75” obyektin adı ilə yanaşı, aşağıdakı mnemonik işarəni özündə birləşdirir: D-dizel, T-traktor, 75-mühərrikin gücü 75a.q.
Şərti işarələrin qurulmasının təsnifat üsulu o hallarda istifadə olunur ki, informasiya kompüter sistemlərində işlənilir (emal edilir). Bunun əsasında məmulatların və konstruktor sənədlərinin vahid təsnifat sistemi qurulmuşdur.
Şərti işarələrin qurulmasının mnemotəsnifat üsulu yuxarıda göstərilən hər iki üsulların müsbət cəhətlərini özündə birləşdirir və informasiyanın yadda saxlanılmasını yaxşılaşdırır, onun kompüter emalının mümkünlüyünü təmin edir.
Təsnifat metodu o hallarda istifadə edilir ki, həll olunmalı məsələ üçün həmcins obyektlər qruplarının identifikatlaşdırılması zərurəti yaranır. Bu metodun üstünlüyü onun böyük informasiya tutumuna malik olmasıdır. Burada böyük obyektlər qrupundan müəyyən əlamətlərə malik olan lazımi obyektləri seçmək mümkündür. Bu metod obyektlərin sistemləşdirilməsini təmin etdiyi üçün bir çox fəaliyyət sahələrində geniş istifadə olunur. Bu metod xüsusilə idarəetmə sistemlərində informasiyanın emalı zamanı daha səmərəlidir. Məsələn, uşaq baxçaları və ya yük avtomobilləri, fəaliyyət növləri və ya zərərli istehsalat və s. haqqında informasiyanın toplanması zamanı bu metoddan istifadə edilir.
Təsnifat qruplaşmasına verilən kod konkret təsnifçi çərçivəsində həmin qruplaşmanın tam identifikatlaşdırılmasını təmin edir. Bu metod özünün sistemliliyinə və informativliliyinə görə bir çox hallarda digər metodlarla birgə tətbiq olunur.