Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər

MÜHAZİRƏ 8 

Elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsi 

. 

 

Elektrik cərəyanı keçirən məhlullar elektrolit məhlullar adlanır, müxtəlif 

həlledicilərdə həll olaraq məhlullara elektrik cəryanını keçirmək xassəsi verən 

birləşmələrə isə elektrolitlər deyilir. Elektrolitlərə xörək duzunu, sirkə turşusunu, 

xlorid turşusunu, sulfat, nitrat və fosfat turşularını və onların müvafiq duzlarını 

misal göstərmək olar. 

Elektrolitlər həlledicilərdə, məsələn, suda həll olduqda elektrik yükləri daşıya 

bilən ionlara parçalanırlar yəni, dissosiasiyaya uğrayırlar. Elektrik sahəsinin təsiri 

nəticəsində ionlar müəyyən istiqamətdə hərəkət edərək məhlula elektrik 

keçiricilik xassəsi verirlər. 

Elektrolit məhlullar başqa xassələrinə görə də adi həlledicilərdən fərqlənirlər. 

Onlar öz qaynama və donma dərəcələrinə görə fərqlənir, daha yüksək osmotik 

təzyiqə malik olurlar.  

Elektrolit məhlullar müəyyən qanunauyğunluqlara tabedir və öz əksini 

Arreniusun elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsində tapmışdır.  

Arrenius nəzəriyyəsi 1883-1887-ci illərdə yaranmış və üç postulatdan 

ibarətdir. 

1. Elektrolit məhlullarda elektrolitlər əks yüklü hissəciklərə parçalanır. 

Həllolma zamanı elektrolitlərin parçalanması elektrolitik dissosiasiya adlanır.  

Aşağıdakı növ elektrolitlər vardır: 

a) Binar elektrolitlər, dissosiasiya zamanı iki əks yüklü ion verir. Məs., NaCl, 

ZnSO

4

  parçalanarkən bir müsbət, bir mənfi yüklü ion alınır.  

b) Ternar elektrolitlər, dissosiasiya zamanı üç ion verir. Məs., Na

2

SO

4

, CaCl

2

 

parçalanarkən 2Na

+ 

və 1SO

4

2-

 və ya 1Ca

2+

, 2Cl

-

alınır. 

v) Kvarternar  elektrolitlər,dissosiasiya zamanı 4 ion verən birləşmələrdir. 

Məs., K

3

 PO

4

, Al(NO

3

)

3

, 3K

+

 + 1PO

4

;  1Al

3+

 +3NO

3

-

. 

2. Elektrolitlər həllolma zamanı tamamilə ionlara ayrılmırlar, çünki ionlara 

parçalanma maddənin təbiətindən, onun qatılığından və temperaturdan asılıdır. 

Elektrolitik dissosiasiya dərəcəsi 



, həlledicidə dissosiasiyaya uğramış ionların 

sayının (n), həllolmuş molekulların sayına (N) olan nisbəti ilə ölçülür. 



 = 

N

п

 

   3. Dissosiasiyaya uğramış ionlar arasında qarşılıqlı təsir qüvvəsi olmur və 

elektrolit məhlullar özlərini ideal qazlar kimi aparır.  

Arrenius nəzəriyyəsinə görə elektrolitlərin  qeyri elektrolitlərdən fərqi odur 

ki, elektrolit məhlullarda qatılıqları eyni olan qeyri-elektrolitə nisbətən çoxlu 

kiçik hissəciklər olur. Belə ki, turşu suda həll olduqda müsbət yüklü hidrogen 

ionuna və mənfi yüklü turşu qalığına parçalanır. Qələvilər suda həll olduqda  

müsbət yüklü metala və mənfi yüklü  hidroksil qalığına parçalanır. Müsbət yüklü 

hissəciklər isə anionlar adlanır. 

---

Eyni miqdarda həmin birləşmələr qeyri həlledicilərdə həll olduqda isə 

dissosiasiyaya uğramış molekulların sayı az olduğundan aşağı elektrik 

keçiriciliyinə malik olacaqdır. Əgər dissosiasiya dərəcəsi 



=0 olarsa,onda maddə 

həllolmuş məhlul elektrolit olmur. 



=1 olduqda isə həllolmuş maddə bütünlüklə 

dissosiasiyaya uğramışdır. Dissosiasiya dərəcəsi həllolan maddənin təbiətindən, 

məhluldan, məhlulun qatılığından və temperaturdan asılıdır.  

Dissosiasiya üçün bütün kimyəvi birləşmələrdə olduğu kimi bərabərlik sabiti 

mövcuddur ki, buna dissosiasiya sabiti də deyilir. Məs., hidrogen xlorid üçün  

HCl        H

+

 + Cl

-

 

Burada K

g

=

HCl

ck

H

C

C

С



