Təfəkkür prosesləri və ya fikri əməliyyatlar.
Təfəkkürün növləri
İnsan özünün mürəkkəb və hamar olmayan həyatında bir
sıra məsələləri həll etməli olur, yəni fikri əməliyyatlar icra edir.
Bu halda təfəkkür bir proses kimi insanın idrak fəaliyyətində
iştirak edir. Bu cəhət fiziki fəaliyyət adlanır. Bu cür fəaliyyət
prosesi
fikri əməliyyatlar
və ya
təfəkkür prosesləri
adlanır. Bu
proseslərə təhlil və tərkib;
müqayisə, ümumiləşdirmə
,
konkretləşdirmə və təsnifat
daxildir.
1
Təhlil cismi, hadisəni fıkrən hissələrə ayırmağa, yəni tamın
ayrı-ayrı əlamətlərinin, cəhətlərinin müəyyənləşdirilməsinə
deyilir Tərkib həmin hissələri fikrən birləşdirməkdən ibarətdir.
Təhlil və tərkib vəhdət təşkil edir. İnsan ikinci siqnal sistemi
səviyyəsində, mücərrəd, təfəkkürə yiyələndikcə, cisim və
hadisələrin fikrən təhlilinə keçir, tərkibini müəyyən edrilər.
Məsələn, müəllim meyvə ağacını öyrədərkən, onun kökü, yar-
paqları, gövdəsi, meyvəsi ayrılıqda öyrənilir, təhlil edir, həm-
çinin tərkib hissələri, oksigen, hidrogen və s. qarşılıqlı şəkildə
izah edilir.
Beləliklə, təhlil və tərkib fikri faəliyyət prosesində qarşılıqlı
vəhdətdə cərəyan edir, varlığın ümumiləşmiş inikasını yaradır.
Cisim və hadisələr arasında oxşar və fərqli cəhətləri fikrən
müəyənləşdirməkdən ibarət olan əməliyyata-
müqayisə
deyilir.
Müqayisənin böyük idrak əhəmiyyəti vardır. Təsadüfi deyildir
ki, K.D.Uşinski müqayisəyə ciddi əhəmiyyət verirdi. 0,
göstərirdi ki, əgər siz xarici təbiət hadisələrindən hər hansı
birinin aydın başa düşülməsini istəyirsinizsə, onu ən oxşar ci-
simlərdən fərqləndirin, bu zaman siz cismin bütün əlamətlərini
aydınlaşdıra bilərsiniz. Bu isə cismi anlamaq deməkdir.
Müqayisə nəticəsində birinci-cisim və hadisələr tutuşduru-
lur, onların arasındakı oxşar-ikinci halda isə fərqli cəhətlər ta-
Dostları ilə paylaş: 
