MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002

1
 Ə.S.Bavramov. Ə.Ə.Əlizadə. Psixologiva. Ali məktəblər üçün 
dərslik. Bakı. "Maarif'. 1989. səh. 324-328. 
73 
downloaded from KitabYurdu.org

---

dırmaq üçün onu məhz şəxsiyyət baxımından nəzərdən keçirmək 
lazımdır. 
Psixologiyada yaradıcılıq bir proses kimi uzun müddət əsasən 
iki yolla öyrənilmişdir. Birinci yol yazıçıların, rəssamların, 
bəstəkarların, alimlərin və b. ayrı-ayrı əsərlərinin və ya su-
rətlərinin yaradılmasına aid fıkir və mülahizələrini öyrənməkdən 
ibarətdir. Onların sənətkarlıq məsələləri, xüsusilə əsər üzərində işi, 
yaratdıqları surətlər və s. haqqında məktubları, xatirələri və ya 
məqalələrində bu baxımdan zəngin materiallar vardır. Bundan 
başqa, hər bir yazıçı, rəssam, bəstəkar və ya aktyor müəyyən bir 
əsər və ya surət üzərində işləyərkən müxtəlif istiqamətlərdə 
yaradıcılıq işi aparır. Bu materialların təhlili hər hansı bir surətin 
və ya əsərin yaradılması prosesini aydınlaşdırmaq, yazıçı, rəssam, 
bəstəkar 
və 
aktyorun 
təxəyyülünün 
xüsusiyyətlərini 
müəyyənləşdirmək 
baxımından 
maraqlıdır. 
Yaradıcılıq 
proseslərinin öyrənilməsinin ikinci yolu bundan ibarətdir. 
Beləliklə, psixologiyada yaradıcılıq prosesləri müxtəlif isti-
qamətlərdə öyrənilir. Həmin tədqiqatlar təxəyyülün xüsusiy-
yətlərini aydınlaşdırmaq üçün xüsusi əhəmiyyətə malik olan 
mühüm nəticələr çıxarmaq imkanı verir. Onlardan bəzilərini qeyd 
edək: 
a)
yaradıcılıq mürəkkəb prosesdir. Hər hansı bir surətin 
yaradılmasında müxtəlif psixi proseslər (qavrayış, hafizə, tə-
fəkkür, təxəyyül, nitq və s. iştirak edir. Lakin təxəyyül həmişə 
digər psixi proseslərlə qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərsə də, yeni 
surətlərin yaradılması bilavasitə onun funksiyasına daxildir. 
b)
təxəyyül fəaliyyət prosesində formalaşır. O, özünün qu-
ruluşuna görə fəaliyyətin struktur xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bu o 
deməkdir ki, fəaliyytəin hər bir sahəsinin öz xüsusiyyətəlri vardır. 
Ədəbi, musiqi, təsviri fəaliyyət sahələrini müqayisə etsək fikrimiz 
aydın olar. Həmin fəaliyyət sahələrindən hər birinin özünəməxsus 
xüsusiyyətləri, ifadə vasitələri vardır. Bundan asıiı olaraq ədəbi 
fəaliyyətdə təxəyyül bir xüsusiyyət, təsviri fəaliyyətdə isə başqa 
xüsusiyyət kəsb edir. 
74 
downloaded from KitabYurdu.org

---

c) yaradıcılıq prosesində insanda özünü aktuallaşdırma tə-
ləbatı formalaşır. Görkəmli yazıçılar, alimlər və b. bu cəhətə 
həmişə diqqət yetirmiş, əməksevərliyin yaradıcı fəaliyyət sa-
həsində də böyük əhəmiyyətə malik olduğunu xüsusilə qeyd 
etmişlər. 
ç) bütün psixi proseslər şəxsiyyət xarakteri daşıyır. Bu ümumi 
psixoloji qanunauyğunluq təxəyyüldə xüsusilə aydın nəzərə 
çarpır. Çünki, insanın öz şəxsiyyətini yaratdıbı surətlər vasitəsilə 
ifadə etməsi üçün ən optimal şərait məhz yaradıcılıq prosesində 
əmələ gəlir. 
Yeni surətlərin yaradılması prosesində mənlik şüurunun 
funksiyaları çoxcəhətlidir. Onların hamısı şəxsiyyətin yaradıcılıq 
prosesində özünü ifadə etməsi, özünü aktuallaşdırması, öz 
yaradıcılıq meyllərini həyata keçirmək üçün ideal və model-lərin 
seçilməsi ilə bağlıdır. Bu o deməkdir ki, şəxsiyyət amilini nəzərə 
almadan təxəyyül surətlərini psixoloji baxımdan ətraflı təhlil 
etmək olmaz.