Bağırsaq infeksiyaları və onların profilaktikası
Kəskin bağırsaq infeksiyalarına qarın yatalağı, paratif A və B, qanlı ishal,
vəba, salmonellalar, infeksion hepatit və s. daxildir. Bu infeksiyalar üçün
xarakterik cəhət törədicilərin birtipli lokalizasiyasıdır (yerləşməsidir), eyni
yoluxma mexanizmi (fenol-oral, əlaqə-mənşət), xəstəliyin oxşar klinik əlamətlərin
(mədə-bağırsaq pozğunluqları) və eyni tipli profilaktikanın olmasıdır. İnfeksiya
mənbəyi xəstə insan və bakteriya daşıyıcılarıdır. Lakin paratif B və salmonellanın
mənbəyi insanla bərabər bəzi heyvanlar vasitəsi ilə də ola bilər (iribuynuzlu
malqara, donuz, quşlar).
Bağırsaq infeksiyalarının yayılmasında qida və su ilə keçməsi amili başlıca
rol oynayır. Bu da törədicilərin suda və yemdə uzun müddət qalması ilə
əlaqədardır. Məlumdur ki, qida məhsullarına bağırsaq infeksiyasının düşməsi xəstə
adamların əli ilə və bakteriyadaşıyıcılarıdır.
Qidanın yoluxması qida məhsullarını, yeməkxana və mətbəx qab-qacaqlarını
çirkli su ilə yumaqla baş verə bilər. Qida məhsullarının bağırsaq infeksiyası ilə
yoluxma törədiciləri ilə yoluxması, həmçinin milçək və gəmiricilərdə ola bilər.
İnfeksiyaya yoluxmanın ən qorxulusu istifadədən əvvəl isti emal keçməmiş qida
məhsulları ilə (meyvə, tərəvəz, vineqret – həftəbecər, salat) və yaxud isti emaldan
sonra (süd, süd məhsulları, başayaq, döyülmüş ət).
88
Qarın yatalağı və A və B paratiflər – bakteriya təbiətli kəskin infeksion
xəstəlikdir. Qarın yatalağı, A və B paratifin törədiciləri bağırsaq bakteriyası
fəsiləsinin salmonella cinsinə aiddir. Morfologiyasına görə çöp şəkilli olub, bir-
birindəniaz fərqlənir, hərəkətli, sporsuz, kapsulasız olub, qram-mənfidir. Bunlar
fakultativ anaerob olub, 37°C temperaturda yaxşı inkişaf edir. Bu bakteriyalar 60-
65°C temperaturda 30-45 dəqiqə müddətində qızdırılmaqla və müxtəlif
dezinfeksiyaedici maddələrin – karbol turşusu, xlorlu əhəng, xloramin və s.
təsirindən bir neçə dəqiqə müddətinə tələf olur. Xarici mühitdə uzun müddət bu
bakteriyalar qala bilər. Xəstəliyin inkubasiya dövrü 10-15 gündür. İnsan
orqanizminə bu çöplər ağızdan daxil olub, nazik bağırsaqlardan limfa yolları
müsariqə vəzifələrinə keçib çoxalırlar.
Bağırsaq infeksiyalarının yayılmasında qida və su ilə keçməsi amili başlıca
rol oynayır. Bu da, törədicilərin suda və yemdə uzun müddət qalması ilə
əlaqədardır. Məlumdur ki, qida məhsullarına bağırsaq infeksiyalarının düşməsi
xəstə adamların əli ilə və bakteriya daşıyıcılarıdır.
Qidanın yoluxması qida məhsullarını yeməkxana və mətbəx qab-qacaqlarını
çirkli su ilə yumaqla baş verə bilər. Qida məhsullarının bağırsaq infeksiyası ilə
yoluxma törədiciləri ilə yoluxması və həmçinin milçək və gəmiricilər də ola bilər.
İnfeksiyaya yoluxmanın qorxulusu istifadədən əvvəl isti emal keçmiş qida məhsulları
ilə (meyvə-tərəvəz, vineqred, həftəbecər, salat) və yaxud isti emaldan sonra (süd və
süd məhsulları, başayaq, döyülmüş ət).
Qarın yatalağı və A və B paratiflər. Bakteriya təbiətli kəskin infeksiya
keçməsidir. Qarın yatalağı A və B paratifin törədiciləri bağırsaq bakteriyası
fəsiləsinin salmanella cinsinə aiddir. Morfologiyasına görə çop şəkilli olub, bir-
birindən az fərqlənir, hərəkətli, sporsuz, kapsulasız olub, qram-mənfidir. Bunlar
fakultətiv anaerob olub, 37°C temperaturda yaxşı inkişaf edir. Bu bakteriyalar 60-
65°C temperaturda 30-45 dəqiqə müddətində qızdırmaqla və müxtəlif
dezinfeksiyaedici maddələrin - karbon turşusu, xlorlu əhəng, xloramin və s.
təsirindən bir neçə dəqiqə müddətinə tələf olur. Xarici mühitdə uzun müddət bu
bakteriyalar qala bilər. Xəstəliyin inqubasiya dövrü 10-15 gündür. İnsan
89
orqanizminə bu çöplər ağızdan daxil olub, nazik bağırsaqlar limfa yolları müsariqə
vəzifələrinə keçib, çoxalırlar.
Gizli dövrün axırında bakteriyalar qana keçib bakterieliya dövrünün
başlanmasına səbəb olur. nazik bağırsaqların iltihabı, yaraları nəticəsində iti
bağırsaq pozğunluğu əmələ gəlməklə temperatur yüksəlir və ümumi zəiflik baş
verir. Xəstəlik 4 həftəyə qədər davam edə bilir. Çox vaxt xəstə sağaldıqdan sonra
onun ödündə uzun müddət qarın yatalağı mikrobları tapılır. Xəstəlikdən sağalan
adamların 3-5% bir neçə ay və bəzən daha çox müddət ərzində basildaşıyan ola
bilir.
Vəba. Vəba törədici mikroorqanizmlərin iki növ müxtəlifliyi – Kox vəba
vibrionu və El-Tor vibrionu mövcuddur. Əsas morfoloji xassələrinə görə bu
vibrionlar bir-birindən az fərqlənir. Lakin El-Tor vəba törədicisinin az patogen
olması ilə əlaqədar bir sıra epidemioloji xüsusiyyəti vardır. Belə ki, bu vibrionla
xəstələndikdə xəstə insan uzun müddət onun daşıyıcısı olur. Onlar xarici mühitin
təsirinə çox davamlıdır. Bunlar hamısı xəstəliyin vaxtında aşkar olunmasına və
təcridliyinə təsir edə bilər.
Vibrionlar yüngül əyilmiş çöp formasında olur; spor və kapsula əmələ
gətirmir. Tənəffüs tipinə görə mütləq anaerobdur. Vəba vibrionu 16-40°C
temperaturda çoxalmaq qabiliyyətinə malikdir. İnkişafı üçün optimal temperatura
25-38°C-dir. Yüksək temperatura və dezinfeksiya vasitələrinə davamsızdır.
Rütubətli mühitdə 80°C 5 dəqiqə müddətinə olur, 60°C qızdırıldıqda 30 dəqiqədə
və qaynatdıqda isə 1 dəqiqə olur. 2 litr suda 0,3mq fəal xlor qatışığında tez məhv
olur. Vəba vibrionu turşuların təsirinə çox həssasdır, bundan yoluxma mənbəyi
obyektlərinin dezinfeksiyasında və mühiti zərərləşdirməkdə nəzərə alırlar. Lakin
vəba törədiciləri ətraf mühitdə uzun müddət sağ qala bilər. Onlar həyat fəaliyyətini
nəcisdə 3 gündən çox, torpaqda – 8-dən 91, axar suda - 3-5, su həvəsində -7-13,
dəniz suyunda – 10-dan 60 günə qədər saxlaya bilər. Vəba vibrionları qida
məhsullarında həyat fəaliyyətlərini yaxşı saxlaya bilirlər. Məhsulun növündən və
saxlanma şəraitdən asılı olaraq bir aya qədər həyat fəaliyyətlərini saxlaya bilirlər.
90
İnkubasiya dövrü bir neçə saatdan 5 günədək uzana bilər. Xəstəlik adətən
qəflətən başlayır. Qusmaq, qarın işləməsi baş verir. Birinci gündə maye itirilməsi
10-15 və daha çoxa çata bilər. Bəzi hallarda vəbanın yalnız bağırsaq pozğunluğu
ilə müşahidə olunan yüngül formasında rast gəlinir. Belə halları forması ən çox El-
Tor vibrionu səbəb olur. vəba vibrionunun ifraz olunma müddəti xəstəlikdən
sağalmışlarda 3 həftədən artıq olmur və çox az hallarda 48-56 günə qədər davam
edir.
Salmonellalar – bu salmonellar tərəfindən törədilən infeksion xəstəlikdir.
Çoxlu miqdarda samonella tipləri ayrılıb və öyrənilib. Xəstəliyin baş verməsində
əsas rolu S.tufimurium, S.enteriditis, Scholerac suic. tutur. Toksikoinfeksiya
törədicisi ən çox S.tufimurium hesab edilir.
Dostları ilə paylaş: |