MÜhazirə mikroorqanizmləRİn genetikasi
Yüklə 327,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hidrostatik Hidrostatik ttə əzyiq zyiq..
- Bioloji amillərin mikroorqanizmlərə təsiri Bioloji amillərin mikroorqanizmlərə təsiri
- Mikroorqanizmlərin doğurduğu mühüm biokimyəvi reaksiyalar Mikroorqanizmlərin doğurduğu mühüm biokimyəvi reaksiyalar
|
Holofill Holofillə ərr ö özl zlə əri
ri d də ə m mü ülayim layim v və ə ifrat ifrat holofill holofillə ər r
olmaq ü üzr
zrə ə 2
2 qrupa qrupa
b bö öllü ün nü ür. r. M Mü ülayim layim holofill holofillə ər
r m mü ühitd hitdə
ə NaCl NaCl duzunun duzunun qat qatııllığı ığı 2 2--5%
5% olduqda olduqda, , normal
normal inki inkiş
şaf af edirlər edirlər..Ç Çox y
ox yü üks
ksə ək
k duzlu duzlu m
mü ühit
hitə əuy
uyğ ğunla
unlaş şan
an mikroorqanizml mikroorqanizmlə ərrə
ə rast rast g
gə əlinir
linir ki ki,
, bunlara bunlara da da
deyilir
deyilir. . Bel
Belə ə mikroorqanizml mikroorqanizmlə ərrəş
əşoran oran torpaqlarda torpaqlarda, , Öl
Ölü ü d
də ənizin
nizin suyunda suyunda rast rast g gə
lmə ək
k olur.Qeyd olur.Qeyd etm etmə
ək k laz
lazıımd mdıır
r ki ki, m
, mü ühitd
hitdə ə 15
15--20% 20% NaCl
NaCl olduqda olduqda mikrob mikrob h
üceyr ceyrə
əsinin sinin daxilind daxilində ə osmotik osmotik ttə əzyiq
zyiq 90 90--100 atm. b 100 atm. bə ərab
rabə ər
r olur.Bel olur.Belə ə v
əzif zifə
əd də ə yaln yalnıız z holofill holofillə ər
r ya yaş
şaya aya bil
bilə ər.
r. Hidrostatik Hidrostatik ttə əzyiq zyiq.. Zülallar
Zülallar çox çox yüksək yüksək hidrostatik hidrostatik təzyiqdə təzyiqdə (10000 (10000
atm.) atm.)parçalanırlar parçalanırlar. . Lakin
Lakin bunlarla bunlarla yana yanaşı şı,
, mikroorqanizml mikroorqanizmlə ər r aras
arasıında nda
y yü üks ksə ək
k atmosfer atmosfer ttə əzyiqin zyiqinə
ə uy uyğ
ğunla unlaş
şm mış
ış n nö övl vlə ər d
r də ə m
mə əlumdur.Bel lumdur.Belə ə
Kimy Kimyə əvi vi amill amillə ərin rin mikroorqanizml mikroorqanizmlə ərrə ə ttə əsiri siri Bunlara
Bunlara m mü ühitin hitin ttə ərkibi
rkibi v və ə reaksiyas reaksiyasıı, , oksidl
oksidləş əşm
mə ə--
reduksiya reduksiya reaksiyas reaksiyasıı aiddir aiddir..
1) M 1) Mü
ühit hit reaksiyas reaksiyasıı mikroorqanizml mikroorqanizmlə ərin rin h
hə əyat
yat ffə
əaliyy aliyyə
ətin tinə
ə ttə əsir
sir ed edə
ən m n mü
üh hü üm m kimy kimyə
əvi vi amil
amil hesab hesab
olunur olunur. M . Mü ühitin
hitin tur turş
şulu uluğ
ğu pH u pH iiş
şar arə
əsi si ililə
ə ifad ifadə
ə edilir edilir..
pH pH
k kə əmiyy miyyə əti
ti neytral neytral m mü üh
üt t üçü
üçün 7,0; n 7,0; tur turş ş mühit
mühit üçü üçün 0
n 0-- 6,0 v
6,0 və ə q
qə əllə
əvi vi mühit
mühit üçü üçün 8,0
n 8,0--14,0 b 14,0 bə
ərab rabə
ərdir rdir.
. Mikroorqanizml Mikroorqanizmlə ərin
rin m mü ühit hit reaksiyas reaksiyasıına na m mü
nasibə əti
ti ç çox
ox m mü üxt xtə
əlifdir lifdir.. Bir Bir ç çox
ox kif kif v
və əmaya
maya g gö öb bə əllə
əkl klə
əri ri üçü
üçün pH n pH
3,0 3,0--6,0, 6,0, ə əks
ksə ər
r bakteriyalar bakteriyalar üçü üçün is n isə
ə pH7,0 pH7,0--7,5 7,5 ə
lveriş şlidir
lidir.. Özl Özlə
əri ri tur
turş şu
u yaradan yaradan bakteriyalar bakteriyalar ((sirk sirkə
ə tur
turş şusu
usu, s , sü
üd d tur
turş şusu
usu, , limon
limon tur turş
şusu usu v
və ə ya
yağ ğ tur turş şusu
usu))istisna istisna ttəş əşkil kil edir
edir. K . Kə
əskin skin tur
turş ş m
mü ühit
hit bakteriyalara bakteriyalara m mə əhvedici hvedici ttə əsir g
sir gö öst
stə ərir
rir.. Mikroorqanizml Mikroorqanizmlə ər r
oksigenə ə olan
olan m mü ünasib nasibə ətin
tinə ə g gö örrə
ə bir bir--birind birində ən
n ffə
ərql rqlə
ənirlər.Molekulyar nirlər.Molekulyar oksigenli oksigenli m mü ühitd hitdə ə inki
inkiş şaf
af ed edə
ən n mikroorqanizml mikroorqanizmlə ərrə
ə aeroblar aeroblar, , molekulyar molekulyar oksigensiz oksigensiz m mü ühiti
hiti sev sevə
ənl nlə
ər is r isə
ə anaeroblar anaeroblar adını
adını daşıyırlar daşıyırlar. . Lakin Lakin mikroorqanizml mikroorqanizmlə ərin
rin oksigen oksigenə
ə olan olan
m mü ünasib nasibə ətl
tlə əri
ri daha daha d
də ərind
rində ən t
n tə ədqiq
dqiq olunduqdan olunduqdan sonra sonra m mə
lum olmuşdur
olmuşdur ki ki,
, bunlar bunlarıın n aras arasıında nda ç çox v
ox və ə ya
ya az az miqdarda miqdarda oksigen oksigenə
ə ttə
əllə əbkar
bkar olanlar olanlar da da vard vardıır. r. Ona Ona g
gö örrə
ə də də haz
hazıırda rda oksigen oksigenə ə olan
olan m mü ünasib nasibə
ətl tlə
ərin rinə
ə g gö örrə ə mikroorqanizml mikroorqanizmlə əri ri 4
4 qrupa qrupa b
bö öllü
ürl rlə
ər: r:
1. 1.obliqat obliqat v və ə ya ya ciddi ciddi aeroblar aeroblar ,, 2. 2. obliqat obliqat anaeroblar anaeroblar,, 3. 3. fak
fakü ültativ
ltativ v və ə ya ya şə şərti rti anaeroblar anaeroblar 4. 4. mikroaerofill mikroaerofillə ərr Mikroorqanizmlər Mikroorqanizmlər öz öz həyat
həyat fəaliyyətində fəaliyyətində inkişaf inkişaf etdikləri etdikləri qidalı qidalı mühitlə mühitlə
sıx sıx əlaqədar əlaqədar olur.Ona olur.Ona görə görə də də ilk
ilk növbədə növbədə qidalı qidalı mühitin mühitin tərkibinin tərkibinin təsiri
təsiri nəzərə nəzərə alınmalıdır.Müəyyən alınmalıdır.Müəyyən olunmuşdur olunmuşdur ki ki, , qidalı
qidalı mühiti mühiti mikrob mikrob hüceyrəsini hüceyrəsini qıcıqlandırır qıcıqlandırır və və bu bun
nu un n nəticəsində nəticəsində hüceyrədə hüceyrədə mühitə mühitə qarşı qarşı
müəyyən müəyyən hərəkət hərəkət – –
xemotaksis əmələ
əmələ gəlir.Bəzən gəlir.Bəzən hüceyrələr hüceyrələr bir bir
qidaya qidaya meyilli meyilli olduğu olduğu halda halda digərindən digərindən uzaqlaşır uzaqlaşır.. Mikroorqanizmlərin Mikroorqanizmlərin qidalı qidalı mühit mühit tərəfindən tərəfindən cəlb cəlb olunmasına olunmasına müsbət müsbət xemotaksis xemotaksis, , mühitdən mühitdən uzaqlaşmasına uzaqlaşmasına
deyilir
deyilir.. Müxtəlif Müxtəlif təbiətli təbiətli kimyəvi kimyəvi maddələr maddələr mikroorqanizmlərə mikroorqanizmlərə təsir təsir etdikdə etdikdə
3 3 effekt
effekt nəzərə nəzərə çarpır çarpır: : stimuləedici stimuləedici, , bakteriostatik bakteriostatik və və bakteriosid bakteriosid. .
Kimy Kimyə
əvi vi birl
birləş əşm
mə əllə
ər r ola
ola bilsin bilsin ki ki, , mikroorqanizml mikroorqanizmlə ər
r üçü üçün
n faydal faydalıı
olub olub,
, qida qida madd maddə əsi
si kimi kimi istifad istifadə ə olunsun olunsun bu bu stimuləedici stimuləedici effekt effekt
verir verir.
. Həmin Həmin orqanizm orqanizm böyüyüb böyüyüb çoxalır çoxalır.. Bakteriyaları Bakteriyaları tələf tələf edən edən hər hər hansı hansı birləşmə birləşmə ə əlveri lveriş
şsiz siz –
– antimikrob antimikrob xass xassə
əlili-- bakteriosid bakteriosid təsirli təsirli
olur olur,
, onlara onlara m
mə əhvedici
hvedici v vəö
əöld ldü
ürrü üc cü ü ttə əsir
sir edir
edir.. Bəzi
Bəzi maddələr maddələr isə isə mikroorqanizmlər mikroorqanizmlər bakteriostatik bakteriostatik ttəsir əsir göstərir.Müəyyən göstərir.Müəyyən müddət müddət ərzində ərzində onların onların çoxlamasının çoxlamasının və və inkişafının inkişafının qarşısını qarşısını alır alır.. Mikroorqanizmlərlə Mikroorqanizmlərlə mübarizədə mübarizədə tətbiq tətbiq
olunana olunana maddələr maddələr
adlanırlar adlanırlar.. Antimikrob Antimikrob madd maddə
əllə ər
r ö özl
zlə ərinin
rinin kimy kimyə
əvi vi qurulu quruluş şlar
larıına na g
gö örrə
ə bir bir
ne neçə
çə qrupa qrupa b
bö öllü
ün nürlər.
ürlər. B Bə əzi zi madd maddə
əllə ər
r bir bir qrup
qrup mikroorqanizml mikroorqanizmlə ər r
üçün z n zə
əh hə ərli rli ttə əsir
sir etdiyi etdiyi halda halda, , ba
baş şqas
qasıüçü ıüçün z
n zə əh hə ərsiz rsiz hesab hesab olunur
olunur.. Bioloji amillərin mikroorqanizmlərə təsiri Bioloji amillərin mikroorqanizmlərə təsiri Bioloji amillərə əsas etibarı ilə bakteriofaq, antibiotiklər, fitonsidlər və Bioloji amillərə əsas etibarı ilə bakteriofaq, antibiotiklər, fitonsidlər və s. aiddir. s. aiddir. Bakteriofaq Bakteriofaq bakteriyanı keçirməyən süzgəclərdən keçən və mikrobu bakteriyanı keçirməyən süzgəclərdən keçən və mikrobu əritmək xassəsinə malik canlı amildir. Hər mikrobun faqı ancaq onun əritmək xassəsinə malik canlı amildir. Hər mikrobun faqı ancaq onun özünü əridə (parçalaya) bilir. Bakteriofaqlar xarici mühitdə geniş özünü əridə (parçalaya) bilir. Bakteriofaqlar xarici mühitdə geniş yayılmışdır (suda, torpaqda). Mikroblar təbiətdə bir yayılmışdır (suda, torpaqda). Mikroblar təbiətdə bir--birinə müxtəlif birinə müxtəlif təsirlər göstərirlər. Əgər bir mikrob növü başqa mikrobun inkişafını təsirlər göstərirlər. Əgər bir mikrob növü başqa mikrobun inkişafını dayandırır və ya ona mənfi təsir göstərirsə, bu dayandırır və ya ona mənfi təsir göstərirsə, bu antaqonizm, antaqonizm, əgər bir əgər bir-- birinə müsbət təsir göstərirsə, birinə müsbət təsir göstərirsə, bu simbioz bu simbioz adlanır. adlanır. Adətən bitkilər elə maddələr hazırlayırlar ki, onlar bakteriyalar və Adətən bitkilər elə maddələr hazırlayırlar ki, onlar bakteriyalar və göbələklər üçün zəhərli olur. Bu xassə də göbələklər üçün zəhərli olur. Bu xassə də fitonsid fitonsid təsir adlanır. Bir təsir adlanır. Bir çox bitkilərin fitonsidləri bakterisid xassəyə malik olurlar və çox bitkilərin fitonsidləri bakterisid xassəyə malik olurlar və bakteriyaları öldürə bilirlər. Digər bitkilərin fitonsidləri isə bakteriyaları öldürə bilirlər. Digər bitkilərin fitonsidləri isə bakteriostatik xassəyə malikdirlər. Onlar ancaq mikrobların bakteriostatik xassəyə malikdirlər. Onlar ancaq mikrobların çoxalmasını və inkişafını dayandırırlar. Soğan, sarımsaq, palıd, şam, çoxalmasını və inkişafını dayandırırlar. Soğan, sarımsaq, palıd, şam, istiot kimi bitkilərin fitonsidləri daha güclü bakteriosid xüsusiyyətinə istiot kimi bitkilərin fitonsidləri daha güclü bakteriosid xüsusiyyətinə malikdirlər. malikdirlər. Mikroorqanizmlərin doğurduğu mühüm biokimyəvi reaksiyalar Mikroorqanizmlərin doğurduğu mühüm biokimyəvi reaksiyalar Mikroorqanizmlər maddələr mübadiləsi zamanı müxtəlif kimyəvi reaksiyalar həyata keçirirlər ki, nəticədə spirtlər, turşular, efirlər, vitaminlər kimi dəyərli üzvi maddələr əmələ gəlir. Mikrobların həyat fəaliyyəti nəticəsində əmələ gələn bu məhsullar tibbdə, sənayedə, məişətdə geniş istifadə olunurlar. Karbohidratlar təbiətdə ən çox yayılmış azotsuz üzvi birləşmələrdir. Onlar bütün canlılar üçün mühüm enerji mənbəyidir. Onların mikroorqanizmlər tərəfindən parçalanması həm anaerob, həm də aerob şəraitdə gedir. Karbohidratlı maddələrn əsas çevrilmə tiplərindən biri qıcqıırmadır. Bu fermentativ parçalanma prosesi olub, anaerob şəraitdə enerji ayrılması ilə qlikoliz yolu ilə gedir və qıcqırmanın növü piroüzüm turşusu əmələ gələndən sonra müəyyənləşir. Anaerob şəraitdə mikroorqanizmlər tərəfindən karbohidratların parçalanması prosesinə • spirt, • süd turşusu, • yağ turşusu qıcqırmaları aiddir. Spirtə qıcqırma. Şəkərin anaerob şəraitdə mikroorqanizmlər tərəfindən etil spirtinə və karbon qazına çevrilmə prosesinə spirt qıcqırması deyilir. Prosesin biokimyəvi təbiəti 1851-ci ildə Paster tərəfindən öyrənilmişdir. Ondan 20 il sonra C.Lister qatıqdan həmin bakteriyaların təmiz kulturasını ayırmış, onları Str. lactis adlandırmışdır. Spirtə qıcqırması turş mühitdə (pH-4,0- 4,5) aşağıdakı tənlik üzrə gedir: C 6 H 12 O 6 = 2C
2 H 5 OH + 2CO 2 + 25 kkal ist. Spirtə qıcqırmasının əsas törədicisi Saccharomyces cinsinə mənsub olan maya göbələkləridir. Spirtə qıcqırmanı Mucor cinsindən olan kif göbələkləri və
bakteriyalar da apara bilir, lakin bu zaman az spirt əmələ gəlir (5-7%).
Şəkil. Saxaromices cinsinə aid olan maya göbələklərinin quruluşu Maya göbələkləri şəkərləri qıcqırdarkən çoxlu miqdarda spirt əmələ gətirdiyinə görə bundan çaxırçılıqda, picə istehsalında və s. istifadə edilir. İçkilər istehsalında tətbiq edilən maya göbələklərini əmələ gətirdikləri qıcqırmanın xüsusiyyətinə görə 2 qruppa bölürlər: 1. Üst qıcqırma əmələ gətirən maya göbələkləri Sacch. serevisae, 2. alt qıcqırma əmələ gətirən maya göbələkləri Sacch. ellipsoideus. Üst qıcqırma əmələ gətirən maya göbələkləri qıcqırmanı mühitdə temperatur 20-25°C olduqda intensiv aparır. Belə qıcqırmada qıcqıran mayenin üst səthinə qaz qabarcıqlarının çıxması nəticəsində çoxlu miqdarda köpük toplanmış olur. Bu qaz qabarcıqları mayenin səthinə qalxdlqda özləri ilə bərabər maya hüceyrələrini də
mayenin üst səthinə qaldırırlar. Üst qıcqırma əmələ gətirən maya göbələklərindən etil spirti və çörəkbişirmədə geniş istifadə olunur (burada 6%-ə qədər spirt əmələ gəlir). Alt qıcqırma əmələ gətirən maya göbələklərində xüsusən çaxırçılıq və pivə istehsalında istifadə olunur (burada 10%-ə qədər spirt əmələ gəlir). Alt qıcqırma əmələ gətirən maya göbələkləri prosesin gedişində temperaturu 4-10°C-yə qədər yüksəldə bilir. Burada proses üst qıcqırmaya nisbətən sakit şəraitdə gedir və ona görə də maya hüceyrələri qidalı mühitin alt hissəsində toplanır. Bunu da xüsusi ilə çaxırçılıqda çaxırın şəffav olmasında böyük əhəmiyyəti var. Spirtə qıcqırmanın tənliyi ümumi formadadır.
Bütün qıcqırmalar, o cümlədən spirt qıcqırması çoxpilləlidir. Qıcqırmanın birinci mərhələsində piroüzümturşusu (CH 3
(CH 3 CHO). 3-cü mərhələdə isə sirkə aldehidindən etil spirti alınır (C 2 H 5 OH).
Qələvi mühitdə qıcqırma zamanı isə etil spirti əvəzinə qliserin və sirkə aldehidi əmələ gəlir. Əksər mayalar üçün mühitdə şəkərin qatılığının 10-15% olması əlverişlidir. 10%-dən az miqdar isə qıcqırma üçün əlverişli deyildir, 30-35% qatılıqdakı şəkərlə isə qıcqırma getmir. Bu proses ən tez 30°C-ə yaxın temperaturada gedir. 50°C-də isə qıcqırma dayanır. Spirt, pivə, çaxır, qliserin istehsalı spirt qıcqırmasına əsaslanır. Qıcqırma prosesi zamanı toplanan spirt mayalara zərərli təsir göstərir və çox zaman mühitdə 12- 16% spirt olduqda qıcqırma dayanır. Spirt qıcqırmasının böyük praktik əhəmiyyəti olduğundan onun kimyası, biokimyası və texnologiyası geniş öyrənilmişdir. |