Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Epidemiologiyası
. İnvaziya mənbəyi və rezervuar insan  -  amöbiazın  kəskin  və  xroniki forması 
ilə xəstə,rekonvalessent və sistagəzdirən şəxsdir. İnvaziyalı şəxslərin sistaları ifraz etməsi bir çox  illər 
ərzində davam edə bilər. 1 sutka müddətində sistagəzdirən nəcislə 300 mln və daha çox sista xaric etməyə 
qabildir. Yoluxma mexanizmi  fekal-oraldır, yoluxma yolu - adətən, su yoludur, 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
47 
 
 
 
mümkündür.  İnsanların  təbii  həssaslığı  yüksəkdir,  kontagiozluq  əmsalı  20%  təşkil  edir.  Keçirilmiş 
xəstəlikdən sonra nisbi və qısamüddətli immunitet yaranır. 
Mübarizə və profilaktika tədbirləri
. Amöbiazlı  xəstələr  mütləq hospitalizasiya olunmalı və 
stasionar şəraitdə müalicə almalıdırlar. Xəstəliyi keçirmiş  şəxslərin evə yazılması laboratoriya nəzarəti 
altında  həyata  keçirilməlidir.  Epidemik  ocaqda  olan  şəxslər  sistagəzdirməyə  görə  müayinəyə  cəlb 
edilirlər.  Dezinfeksiya  məqsədilə  3%-li  lizol  məhlulu  işlədilir.  Amöbiazın  profilaktikasında  sudan 
səmərəli surətdə istifadə edilməyə (su mənbələrinin nəcislə çirklənmədən qorunması), ictimai qidalanma 
müəssisələrində,uşaq  müəssisələrində  və  su  kəməri  şəbəkəsinin  fəhlələri  arasında  xəstələrin  və 
törədicigəzdirənlərin aşkar edilməsinə böyük diqqət verilir.  Şəxsi  gigiyena  qaydalarının gözlənilməsi 
vacibdir,  bu  zaman  tərəvəz  və  meyvələrin  isti  su  ilə  yuyulmasına    ciddi    yanaşmaq  lazımdır.  Kiçik 
çaylardan,arxlardan və digər açıq su mənbələrindən su içmək olmaz. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
48 
 
 
 
MÖVZU  22 
Lyamblioz (Lambliosis) 
 
Qamçılılar  sinfinin  digər  mühüm  epidemioloji  əhəmiyyətə  malik  növü lyambliyalardır  (Lamblia 
intestinalis).  Lyambliyalar  həm  vegetativ  formada  mövcud  olur,  həm  də  sista  əmələ  gətirmək 
qabiliyyətinə  malikdir.  Vegetativ  forma  aktiv  hərəkətli  və armudabənzər  formadadır.  Bədənin  ön  ucu 
girdələnmiş,arxa ucu itiləşmişdir. Bədənin  ön ucunda-yarıq şəklində sorucu disk vardır. 2 nüvəsi, 4 cüt 
qamçıları vardır. 
Hərəkəti xarakterikdir,  parazit uzununa  oxu  boyu  fırlanma hərəkəti sayəsində  yanı üstə  çevrilir. 
Preparatda lyambliyalar otaq temperaturunda  qısa  müddətdə  məhv olur. Qidanı bütün  bədən  səthi  ilə 
sorurlar. Uzununa bölünmə yolu ilə çoxalırlar. 
Sistalar
-lyambliyanın hərəkətsiz formalarıdır. Uzunluğu 10-14mkm-dir. Forması  ovaldır. Qişası 
qalındır,yaxşı görünür,çox zaman ,elə bil ki, sistanın özündən ayrılmışdır. Bu əlamət  sistanı digər oxşar 
törədicilərdən  fərqləndirməyə  imkan  verir.  Lüqol  məhlulunda  sarımtıl-qəhvəyi  rəngdə  rənglənir. 
Rənglənmə sistada 4 nüvəni görməyə imkan verir. 
Lyambliyalar 
nazik  bağırsağın  yuxarı  şöbəsində  yaşayır.  Sorucu  diskin  köməyi  ilə  xovlara 
yapışırlar.  Lyambliyalar  öd  kisəsində  yaşamır,  çünki  öd  onlara  öldürücü  təsir  göstərir.  Duodenal 
zondlama  zamanı  onların  tez-tez  burada  aşkar  edilməsi  lyambliyaların  möhtəviyyata  onikibarmaq 
bağırsağın divarlarından düşməsi ilə izah olunur. Adətən,vegetativ formalar nəcislə  xaric  olunmur, lakin 
ishal  zamanı  onları  təzəcə  ifraz  olunmuş  maye  nəcisdə  tapmaq  mümkündür.  Lyambliyalar  onlar  üçün 
əlverişsiz olan bağırsağın aşağı şöbələrinə düşərək sistaya çevrilir və bu zaman nəcislə xaric olunurlar. 
Sistalar havanın rütubətindən və temperaturundan asılı olaraq 1aya qədər saxlanılır. Qurudulma onları tez 
məhv  edir.  Yoluxma  çirklənmiş  əllər,  oyuncaqlar  ,qida  və su  vasitəsilə  olur.  Bağırsağa  düşən  sistalar 
vegetativ formaya çevrilir. 1 sista 2 vegetativ forma əmələ gətirir. 
Lyambliyalar  geniş  yayılmışdır,  daha  tez-tez  uşaqlarda  rast  gəlinir.  Çoxlu  miqdarda  yoluxduqda 
bağırsağın  selikli  qişasını  mexaniki  surətdə  qıcıqlandıra  və  sorulmanı  müəyyən  dərəcədə  çətinləşdirə 
bilirlər. Bu zaman qarında küt  ağrılar, quruldamalar,  ishal, iştahanın pozulması, ürəkbulanma,  bəzən  isə 
sağ qabırğaaltı  nahiyədə  ağrılar əmələ gəlir. Bu xəstəlik lyamblioz adlanır. Bəzi hallarda lyambliyalar 
bağırsağın və öd yollarının digər xəstəliklərinin gedişini ağırlaşdırır. 
Diaqnoz
.  Yoluxmuş  şəxsdə  lyambliyaları  asanlıqla  aşkar  etmək  olur.  Belə  ki,nəcis 
formalaşmışdırsa, nativ yaxmada mikroskopiya zamanı sistalar aşkar  edilir. Paralel olaraq lüqol məhlulu 
ilə rənglənmiş yaxmalara baxırlar. Təzə ifraz olunmuş maye nəcisdə və duodenal zondlama zamanı alınmış 
materialda  hərəkətli  vegetativ  formaları  aşkar  etmək  olar.  Dəqiq  diaqnoz  üçün  nəcisdə  sistaları  aşkar 
etmək kifayətdir, bununla əlaqədar vegetativ mərhələləri aşkar etmək üçün təzə ifraz olunmuş nəcisi və 
duodenal  zondlama  zamanı alınmış  materialı  təcili  müayinə   etmək    lazım    gəlir.  Lakin, bəzi  hallarda 
koproskopiya  və duodenal zondlama metodlarının  birgə  aparılması lyambliozun  aşkar  edilmə  tezliyini 
artırır.  İnvaziya  zəif  dərəcədə  olduqda  zənginləşdirmə  metodundan  istifadə  olunur.Sistalar  qeyri-
müntəzəm ifraz olunduğundan çoxsaylı müayinələr tələb edilir. Lyambliyaların geniş şəkildə yayılması 
(parazitgəzdirənlik) bəzən müayinə edəni çaşdırır və lyambliozun hiperdiaqnostikasını törədir.Buna görə 
də  mədə-bağırsaq  traktının  və  ya  öd  yollarının  zədələnməsinin  klinik  mənzərəsi  nəzərə  çarpdıqda 
xəstəliyin digər mümkün olan səbəblərini (bakterioloji müayinə aparmaqla) istisna etmək lazımdır. 
Lyamblioz  invazion  xəstəlik  olub,  simptomsuz  parazitgəzdirmə  şəklində  keçərək  bəzən  nazik 
bağırsağın funksiyasının pozulmasına (xronik ishal,steatoreya) gətirib çıxarır. 
Törədici. 
İbtidai-lyambliya  Lamblia  intestinalis  qamçılılar  sinfinə  aiddir.  Lyambliyaların 
vegetativ formaları armudvarı olur. Parazitin uzunluğu 9-18  mkm,eni 5-10 mkm,2 nüvəsi 4 cüt qamçısı 
var. Patogenetik xüsusiyyəti az  öyrənilib. Lyambliyaların sistaları oval formadadır, ətraf mühitə ifrazatla 
xaric edilirlər. İfrazatda  onlar öz invazion xüsusiyyətlərini 16 -20
0
S-də 4 gün ərzində saxlayırlar, 2-4
0
S-
də 21 gün, suda 18-22
0
S-də 16-18 gün ərzində sağ qalırlar. Quruma öldürücü təsir 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
49 
 
 
 
göstərir (bir  neçə  dəqiqə  müddətində). Lyambliya  sistaları amöblər kimi xlor preparatlarına qarşı çox 
davamlıdır. Lyambliyaların vegetativ formalarının ətraf mühitə davamlılığı aşağıdır (2 saata qədər). 
İnvaziya mənbəyi
.  İnsan - xəstə və ya  parazitgəzdirəndir. Siçan və siçovullarda olan lyambliyalar 
insan üçün patogen deyil. 
İnvaziya mənbəyinin yoluxduruculuq dövrü
. Lyambliozla xəstə  və  ya  parazitgəzdirən uzun 
müddət ərzində (aylar) nəcislə lyambliya sistalarını xaric edir.Lyambliyanın  vegetativ formalarının insan 
orqanizmində parazitlik etməsi məhdud müddətdə (30-40 gün) davam edir. 
Yoluxma mexanizmi və  yoluxma yolları
. Lyambliyalarla yoluxma əsasən sistaların udulması 
ilə baş verir.Başlıca yoluxma amilləri çirkli əllər, çirklənmiş məhsullar və şəxsi gigiyena qaydalarına əməl 
etmədikdə  müxtəlif  qulluq  əşyaları  ola  bilər.Bu  amillər  uşaq  kollektivlərində  daha  böyük  əhəmiyyət 
daşıyırlar.Su amili də yoluxmada əhəmiyyətli rol  oynayır. 
Həssaslıq  və  immunitet
.  Lyamblioza  qarşı  həssaslıq  müəyyən  yaşlarüçün  xarakterikdir- 
uşaqlarda  o,böyüklərə nisbətən yüksəkdir. Bəziləri bunu anadangəlmə və ya  qazanılmış   immun defisitlə 
əlaqələndirirlər.  Bununla  yanaşı,  spesifik  immunitet  də  qeyd  edilir.  Belə  ki,uşaq  yaşlarında  keçirilən 
xəstəlikdən sonra təkrar yoluxma baş vermir.  Lakin  simptomsuz  parazitgəzdirmə mümkündür. 
Epidemik  prosesin  təzahürü
.  Lyamblioz  əsasən  sanitar-gigiyenik  səviyyəsi  aşağı    olan 
yerlərdə  geniş  yayılmışdır.  Bəzi  dövlətlərdə  (ABŞ)  əhalinin  yoluxması  15-20%-ə  çatır.  Bir  çox  uşaq 
kollektivlərində  (qeyri-qənaətbəxş  sanitar  şəraitdə  olan)  uşaqların  yoluxması  əhəmiyyətli  dərəcədə 
yüksək ola bilər. Böyüklər arasında isə sistagəzdirmə halı  uşaqlara nisbətən 3-4 dəfə azdır. Məktəbəqədər 
və məktəb yaşlı uşaqların yoluxması tədricən zəifləyir və 16 yaşda tam itir. 
İnkubasiya dövrü 
1-3 həftədir. 
Klinik əlamətlər
. Lyambliozun bağırsaq forması üçün daha çox  səhərlər  müşahidə  olunan ishal 
xaraktrikdir.  Nəcis  ödlə  qarışmış  olur.İshal  nəcisin  normallaşması  dövrləri  ilə  növbələşir.  Bir  çox 
hallarda öd yolları və onikibarmaq bağırsaqda  lyambliyaların  ikincili  məskunlaşması baş  verir ki,  bu da 
selikli qişanın iltihablaşması və qaraciyərin absesinə səbəb ola bilər. İştahasızlıq, ümumi əzginlik, yüksək 
həssaslıq qeyd edilir. Bağırsaq  formalarından (enterit, enterokolit) başqa qaraciyər (duodenit) və qarışıq 
forma da əmələ gəlir. 
Müalicə
. Furozolidon, trixopol, aminoxinol. Ölüm halları qeyd edilmir. 
Laborator  diaqnostikası
.  Duodenal  möhtəviyyatın  və  nativ  yaxmada  nəcisin  protozooloji 
müayinəsi (lüqolla boyanmış) zamanı həm vegetativ formalar,həm də sistalar aşkar edilə bilər. Habelə 
dəri-allergik sınaq qoyula bilər. 
Profilaktik və əksepidemik tədbirlər 
amöbiazda olduğu kimidir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
50 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 23 
 
 
Balantidiaz (Balantidiasis) 
 
Xronik invazion xəstəlik olub, yoğun  bağırsağın zədələnməsi ilə və dizenteriyayabənzər sindromla 
müşayiət olunur. 
Törədici. 
İnfuzorlar  sinfindən  olan  Balantidium  kolidir.  Parazit  vegetativ  və sista  formasında 
mövcuddur.  Balantidiyalar  qida  hissəciklərini:  bakteriyalar,  göbələklər,  eritrositlər,  leykositlər  və 
s.udmaqla  qidalanır. Balantidiyalar  həm qeyri-cinsi (eninə bölünmə), həm də  cinsi yolla (koa- qulyasiya) 
bölünür. Sistaların diametri 50 mkm-ə çatır. Parazitin vegetativ formaları otaq temperaturunda 2-3 gün 
ərzində həyat qabiliyyətini saxlayır. Qurudulma həm vegetativ formalara, həm də sistalara öldürücü təsir 
göstərir. 
İnvaziya  mənbəyi
.  Əsas  invaziya  mənbəyi  donuzlardır,onların  arasında  yüksək  yoluxma  (40- 
50%) qeyd edilir,bəzi təsərrüfatlarda isə heyvanların hamısı başdan-başa xəstələnir. Güman edilir ki, insan 
da  invaziya  mənbəyi  ola  bilər.  Bunu  donuzlarla    yoluxmanın    mümkün    olmadığı    ərazilərdə  insanlar 
arasında xəstəliyin geniş yayılması sübut edir. 
İnvaziya mənbəyinin yoluxduruculuq  dövrü
.  Heyvanlar  balantidiyaları  uzun  müddət xaric 
edirlər. İnsanlar törədicini bağırsaq əlamətlərinin bütün dövrü ərzində xaric edə bilərlər. 
Yoluxma  mexanizmi  və  yolları
.  İnsanın  yoluxma  mexanizmi  fekal-oraldır.  Bu,  balantidiya 
sistalarının insanların və ya donuzların nəcisi ilə çirklənmiş su, tərəvəz, meyvələr , hazır qidanın udulması 
zamanı baş verir. Çirkli əllər də müəyyən rol oynayır, xüsusən  də  donuzçuluq təsərrüfatlarında işləyən 
və  ya  şəxsi  təsərrüfatda  donuzlara  qulluq  edən  şəxslərdə  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Milçəklər  də 
epidemioloji rol daşıyır. 
Həssaslıq  və  immunitet
.  İnsanlar  balantidiaza    qarşı  kifayət  dərəcədə  təbii  rezistentliyə 
malikdir.  Lakin balantidiazla yoluxmaya  qədər ağır xəstəlik  keçirmiş  şəxslərdə  invaziyanın gedişi letal 
nəticələnə bilər. 
Epidemik  prosesin  təzahürləri.  Balantidiaz  sporadik  hallar  və  ya  kiçik  alovlanmalar  şəklində 
dünyanın bir  çox  ölkələrində  rast  gəlir. Balantidiaza  daha  çox tək-tək xəstələnmələr  şəklində təsadüf 
olunur, lakin qrupşəkilli xəstəliklər də baş verə bilər. Balantidiaz daha çox kənd yerlərində, donuzlara 
qulluq göstərən insanlar arasında qeyd edilir. 
İnkubasiya dövrü 
tam müəyyən olunmamışdır. Güman ki,bir neçə gündür. 
Əsas klinik  əlamətlər
. Balantidiazın kəskin forması normal temperaturda baş verir. Tezləşmiş, 
selik və irinlə birlikdə duru nəcis, yoğun bağırsaq boyunca ağrılar qeyd olunur. Mədə şirəsinin turşuluğu 
kəskin azalır. Rektoromanoskopiya  zamanı hiperemiya,  selikli  qişanın  şişkinliyi  və xırda  xoralar aşkar 
edilir.  Kəskin  balantidiazın  davametmə  müddəti  1  -2  aydan  uzun  sürmür.  Balantidiazın  müalicəsi 
aparılmadıqda uzunmüddətli, xronik residivləşən gedişə malik olur. Hazırkı dövrdə müasir diaqnostika ilə 
bağlı olaraq və səmərəli müalicə vasitələrinin işlədilməsi nəticəsində letallıq kəskin aşağı düşmüşdür. 
Laborator  diaqnostika
.  İnvaziyanın  laborator  diaqnostikası  nəcisdə  parazitin  vegetativ 
formalarının və sistaların tapılmasına əsaslanmışdır. 
Profilaktik  tədbirlər
.  Donuzların  və  insanların  nəcisi  ilə  xarici  mühitin  çirklənməsinin 
qarşısını  alan  tədbirlər  həyata  keçirilir.  Ayaqyoluların  və  donuzxanaların  tikilməsi  və  istismarında 
sanitar-gigiyenik  qaydalara  riayət  edilməlidir.  Balantidiazlı  xəstələrin  vaxtında  aşkarlanması  və 
müalicəsinə  böyük diqqət ayrılmalıdır. Donuzçuluq təsərrüfatlarında və  sallaqxanalarda  əhalinin tibbi 
savadının və şəxsi gigiyena səviyyəsinin artırılması üzrə sanitar maarifləndirici iş aparılmalıdır. 
Əks epidemik  tədbirlər
. Balantidiazlı xəstələr hospitalizasiya və müalicə olunmalıdır. 
Dezinfeksiya amöbiazda olduğu kimidir. Xəstəliyi keçirmiş şəxslərə 1il ərzində nəzarət edilir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
51 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 24 
 
 
Bağırsaq eşerixiozları  (Escherichioses) 
Escherichia 
cinsinə aid olan  törədicilər  tərəfindən törədilən  xəstəliklərə  bağırsaq eşerixiozları 
deyilir. Yemək yolunun fəaliyyətinin  pozulmasında bağırsaq çöplərinin  rolu haqqında mülahizələr  hələ 
1855-ci ildə Escherich tərəfindən mikrobları ilk dəfə əldə edərkən yaranmışdır. E.coli bağırsaqdan kənar 
üzv  və toxumalara  düşərkən  orada  patoloji  prosesə  səbəb  ola  bilər,başqa  sözlə  desək,mikrob  yaşama 
şəraitini dəyişərsə və sahibinin orqanizmi zəifləyərsə, iltihab törədə bilər. 
Bağırsaq çöpləri 3 növ antigenə malikdir: O, K və N və ya somatik səthi və qamçı antigenləri. 
Bağırsaqda patoloji proses törədən bağırsaq çöpləri arasında 4 qrup ayırd edilir: 
1. Enteropatogen bağırsaq çöpləri (EPBÇ), bunlar çox vaxt kiçik yaşlı, əsas etibarilə 1yaşlı uşaqların 
nazik bağırsağında iltihab (enterit) törədirlər. 
2.  Enteroinvaziv bağırsaq çöpləri (EİBÇ) uşaqlarda (1yaşdan yuxarı) və böyüklərdə yoğun bağırsağın 
epitel hüceyrələrində inkişaf edərək dizenteriyaya bənzər xəstəlik törədirlər. 
3.  Enterotoksigen bağırsaq çöpləri (ETBÇ) əsasən uşaqlarda (1-3 yaşlı) və böyüklərdə (onlarda 
“səyahətçilərin xəstəliyi” adlanır) vəbayabənzər xəstəlik törədir. 
4.  Enterohemorragik bağırsaq çöpləri (EHBÇ) uşaqlarda və böyüklərdə kolitik sindromla müşayiət 
olunan dizenteriyayabənzər xəstəlik törədir. 
EPBÇ  və  EİBÇ  qrupuna  aid  bakteriyalar  da  enterotoksin  ifraz  edirlər.  ETBÇ,  EİBÇ,  EPBÇ 
ştamlarının  virulentliyi  daimi  deyil,  törədicinin  dövretmə  vaxtı,  epidemik  prosesin  gərginliyi  zamanı 
virulentlik artır. Xəstələrdən əldə edilmiş kulturalar törədicigəzdirənlərdən əldə edilmiş ştamlardan daha 
virulentlidir. 
EPBÇ  tərəfindən  törədilən  xəstəliklərdə  uşaqlar  əsas  infeksiya  mənbəyidir:  uşaqlarda  qısa 
inkubasiya dövründən (1-3 gün, nadir hallarda 7-8 gün) sonra ishal başlayır. Xəstəlik nə qədər ağır keçirsə, 
bir oqədər törədici çox miqdarda  və uzun müddət  ifraz olunur. EPBÇ zamanı ilkin törədicigəzdirənlik 2-
3  həftə  olur.EİBÇ-lə  yoluxduqda  yoğun  bağırsağın  aşağı  hissəsinin  epitelinin  zədələnməsi  inkubasiya 
dövrünün 3-6 günü baş verir. 
ETBÇ-lə yoluxma zamanı çox qısa inkubasiyadan (1-2 gün) sonra xəstəlik başlanır, törədici yüksək 
miqdarda  7-10  gün  ərzində  ifraz  edilir.  EPBÇ  əsasən  təmas-məişət  yolu  ilə  yayılır.  Xəstəliyin 
yayılmasında uşaq müəssisələrində işləyən işçilərin çirklənmiş əlləri mühüm rol  oynayır. 
Alovlanma  baş  verdikdə  xəstələr  mütləq  təcrid  olunmalıdır  (xəstəxanada,  evdə  və  s.).  Uşaq 
müəssisələrində, eləcə də  uşaq xəstəxanalarında xəstələrə fərdi qulluğu təşkil etmək mümkün olmadıqda 
bir işçiyə düşən xəstə uşaqların sayını azaltmaq  məqsədəuyğundur.   Müəssisələrdə alovlanma baş verdikdə 
təmasda olanların (onların içərisində infeksiya mənbəyi ola bilər), yemək hazırlayanların hamısı olmaq 
şərtilə bütün işçilər bakterioloji müayinədən keçməlidirlər, otaqlarda yekun dezinfeksiya aparılmalıdır, 
yataq ləvazimatı,  mələfələr,  xüsusilə  uşaqların  ağzına  düşə  bilən  əşyalar,  qidalandırma qabları,  əziklər 
dezinfeksiya edilməlidir. 
Bağırsaq  eşerixiozlarının  profilaktikasında  başlıca  tədbir  uşaq  müəssisələrində  sanitar-gigiyenik 
tədbirlərin  aparılmasıdır  -  işçilərin  şəxsi  gigiyenası,  uşağın  tualeti  ilə  məşğul  olduqdan  sonra  və 
əmizdirdikdən  əvvəl  əllərin  sabunla  yuyulması  və dezinfeksiya  edilməsi,  qab-qacaqların  və əmziklərin 
istifadədən  sonra  mütləq  qaynadılması,  qida  üzərində  nəzarət  (donor  südünün,  şirələrin,  qarışıqların 
pasterizasiyası, suyun qaynadılması və s.). EİBÇ və ETBÇ törətdiyi xəstəliklər zamanı  su təchizatı və qida 
üzərində nəzarət, yayda milçəklərə qarşı mübarizə aparılmalıdır. Uşaq müəssisələrinə yeni qəbul olunanlar 
və ya plan üzrə xəstəxanaya  daxil  olunanlar  törədicigəzdirənliyə  görə  müayinə edilməlidirlər. İnsanların 
vaksinlə spesifik profilaktikası bir o qədər də effektiv deyildir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
52 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 25 
 
 
Qida toksikoinfeksiyaları 
İnsanın qida qəbul etməsi ilə əlaqədar olaraq zəhərlənə bilməsi coxdan bəllidir. XIX əsrin II yarısına 
qədər bir çox  müəlliflər belə güman edirdilər ki, qidadan zəhərlənməyə  zülalın parçalanmasında əmələ 
gələn zəhərli maddələrin təsiri səbəb olur. Hal-hazırda müəyyən edilmişdir ki, qidanın qəbulu ilə əlaqədar 
olan zəhərlənmlərin əmələ gəlməsi aşağıdakı hallarda mümkündür: 
1. Qida kimi qəbul ounan ərzaq özü zəhərləyici təsir göstərsin (müxtəlif göbələrlər, otlar və  s.); 
2. Yeyinti məhsullarına kimyəvi zəhərləyici maddələr qarışmış olsun (fosfor, metallar və s.); 
3. Yeyinti məhsulu müəyyən mikroblarla və ya onların toksiki ilə çirklənmiş olsun. 
Toksiki  infeksiyaların  əmələ  gəlməsində  mikrobun  özünün  orqanizmə  təsiri  deyil,  onun  tələf 
olması  və parçalanması nəticəsində  yaranır. Lakin,  buna  baxmayaraq  mikrobun toksiki təklikdə  canlı 
mikrobsuz  xəstələnməyə  səbəb  ola  bilər.  Bu  xüsusiyyəti  ilə  toksiki  infeksiyaların  adi  toksikozlardan 
fərqlənir. 
Toksiki infeksiyaları etioloji xüsusiyyətlərinə görə 3 yerə bölürlər: 
1. Paratifoz qrup mikrobları əmələ gətirdiyi toksiki infeksiyalar; 
2. Buliqar safrofit mikrobların əmələ gətirdiyi toksiki  infeksiyalar; 
3. Stafilokokların əmələ gətirdiyi toksikiinfeksiyalar. 
Paratifoz  toksikoinfeksiyaların  əmələ  gəlməsində  salmonella  qrupuna  aid  bir  çox  paratifoz 
mikroblar inkişaf edir. İnkubasiya dövrü bir neçə saatdan 12 saata kimi olur. Xəstəlik az (1 -2 gün) davam 
edir. Mədə-bağırsaq sistemi tərəfindən qusma, ishal əlamətləri ilə MSS tərəfindən baş ağrısı, qızdırma, 
bəzi insanlarda qıcolmalar və s. kimi əlamətlər meydana çıxır. Qida toksikoinfeksiyaları əsas etibarı ilə 
baytarlıq  və sanitariya  nəzarətini  zəbt  olduğu  yerdə  bu  qaydaları  pozduğu  zaman  baş  verir.  Xəstəliyin 
birdən-birə  başlaması  və  yoluxmuş  məhsuldan  istifadə  edənlərin  hamısının  xəstələnməsi  bunlar  üçün 
xarakterikdir.  Məhsuldan  istifadə  edən  şəxslərin  miqdarından   asılıdır  ki,  böyük kollektivlərdə  (hərbi 
hissədə,  bir  yeməkxanadan  istifadə  etdikdə  və  s.)  xəstələnmə  baş  verdikdə  bu  kütləvi  şəkil  alır. 
Toksikoinfeksiyalar baş verdikdə onların əmələ gəlmiş səbəbini tez üzə çıxarmaq lazımdır ki, bunu ləğv 
etmək və gələcək ağırlaşmaların qarşısını almaq olsun. 
Bunun üçün  epidemioloji  anamniz məlumatlarından  və bakterioloji  müayinə üsullarından  istifadə 
olunur. Bakterioloji  müayinənin köməyi ilə xəstələnməyə  səbəb olmuş  ərzağı və diaqnozu təyin  etmək 
mümkündür. Bundan sonra müayinənin nəticəsi ilə əlaqədar olaraq  tədbirlər  görməklə  xəstəliyin qarşısı 
alınır. 
Bulqar,  saprofik  mikrobların  eləcə  də  stafilokokkların  iştirakı  ilə  baş  verən  toksikoinfeksiyalar 
epidemioloji  cəhətdən  parafitoz  toksikoinfeksiyalardan  az  fərqlənir.  Burada  infeksiya  mənbəyi  kimi 
əlavə olaraq insanda iştirak edir. Odur ki, bunlarla mübarizədə sanitariya-gigiyenik qaydalarına riayət 
etməsi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
53 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  26 
Botulizm 
 
İnsanın  qida  qəbulu  ilə  əlaqədar  olaraq  əmələ  gələn  zəhərlənmələrə  qida  toksikoinfeksiyaları 
deyilir.  Bu  zaman  qidada  patogen  və  şərti  patogen  mikroblar  ola  bilər.  Bunlar  toksikoinfeksiyalar 
(salmonelyozlar, botulizm, bağırsaq çöpləri) və bakteriotoksikozlar aiddir. 
Qısa  tarixi  məlumat
.    Botulizm  bakteriyalarının  toksinləri  olan  qida  məhsullarını  qəbul 
etdikdən sonra ayrı-ayrı və qrupla baş verən mərkəzi sinir sisteminin pozulması əlamətləri ilə qeyd edilən 
kəskin  ağır xəstəlikdir.  İnsanlar botulizm  haqqında ilk  məlumat  XIX əsrin  axırında klinikasının  ətraflı 
təsviri isə  Rusiyada Zenqbuş tərəfindən 1818-ci ildə verilmişdir. Botulizm  törədicisinin ilk dəfə  Van-
Ermerigen  sonra  S.V.Konstantinov  qida  məhsulları  (vetçina,  balıq)  və zəhərlənmələr  ölmüş  insandan 
alınmışdır. 
Etiologiyası: 
xəstəliyin  amili  spor  əmələ  gətirən  Cl,  botulinium  bakteriyalarıdır.  Bir-birindən 
toksinlərinin antigen xassələrinə görə fərqlənirlər. Botulizm mikrobları anaerob şəraitdə artıq çoxalır və 
eqzotoksin ifraz edirlər. Anaerob şəraitdə ərzaqda bunlar 9-10 gün müddətində çoxlu miqdarda oksitoksin 
ifraz  etmiş  olurlar.  Öz  təsirinə  görə  botulizm  toksini  bütün  məlum  olan  toksinlərdən  və  kimyəvi 
zəhərlərdən qüvvətlidir.  Botulizm toksinləri və bakteriyaların sporları fiziki və kimyəvi təsirlərinə çox 
davamlıdırlar. Ona görə  də ərzaq  su,  ətraf  mühit əşyalarında uzun müddət saxlanılır.  Sporlar yerləşdiyi 
sustradan asılı olaraq 100
0
C hərarətdə 1-1,5,6 saat ərzində məhv olurlar. Eqzotoksin isə 10 dəqiqədən 
sonra parçalanır.