Mühazirələr konspekti Bakı-2021 § Bipolyar və unipolyar tranzistorlarda qurulmuş açar sxemləri

4. Matrisli dekoderlər
Matrisli dekoderlər giriş kodunun dərəcəsi elementlərin girişlərinin sayından çox böyük olduqda qurulur və burada da kodun bölünməsi prinsipindən istifadə olunur. Matrisli dekoderlərdə kod 2 bərabər hissəyə bölünür və onların hər biri üçün ayrıca dekoder qurulur. Bunlardan biri sətirlər, digəri isə sütunlar dekoderi adlanır.
Fərz edək ki, giriş kodu 16 dərəcəlidir. Yəni

Matrisli dekoderlərdə bu kod 2 bərabər hissəyə bölünür:
1.
2.
Alınan bu kodların hər biri üçün ayrıca dekoder qurulur.
B eləliklə, matrisli dekoderin sxemi aşağıdakı kimi olur:


§ 7 seqmentli indikasiya elementlərinin idarə qurğusu.
İnformasiyanı əks etdirmək üçün istifadə olunan qurğular displeylər adlanır. Hal – hazırda displeylər müxtəlif texnologiyalarda (plazma, LCD və s.) və müxtəlif imkanlara malik variantlarda istehsal olunur. Bunların içərisində ən sadəsi 7 seqmentli indikasiya elementində qurulan displeylərdir. 7 seqmentli indikasiya elementləri maye kristalda və işıq doidlarında hazırlanırlar.

Bunlar əsasən 10 – luq və 16 – lıq say sistemlərində istifadə olunurlar.

7 seqmentli indikasiya elementini işlətmək üçün 10 – luq dekoderin cədvəlinə nəzər salaq.
Cədvələ əsasən seqmentlərlə giriş kodları arasında əlaqə yaradılır:







7 seqmentli idarə qurğusunu aşağıdakı kimi göstərmək olar:

Elementin mikrosxemi isə aşağıdakı kimidir:

§ Cəmləyicilər
Cəmləyicilər rəqəmsal texnologiyalarda hesablama əməliyyatları aparan əsas qurğulardır. Ən sadə cəmləyici birdərəcəli ikilik kodu cəmləyən qurğudur. Onun cədvəli aşağıdakı kimidir:




Cəmləyicinin Beynəlxalq standartda və komputerdə işarəsi uyğun olaraq a) və b) variantlarında olduğu kimidir:
Yarımcəmləyicinin sxemini aşağıdakı kimi göstərmək olar:

İkilik kodda cəmləmə zamanı əvvəlki mərtəbədə yaranmış ötürməni nəzərə almaq üçün birdərəcəli tam cəmləyicilərdən istifadə olunur. Birdərəcəli tam cəmləyicilər çoxdərəcəli cəmləyiciləri qurmaq üçün istifadə olunur.

Bunu nəzərə alaraq birdərəcəli tam cəmləyicini aşağıdakı kimi qurmaq olar:

Birdərəcəli tam cəmləyicinin Beynəlxalq standartda və komputerdə işarəsi uyğun olaraq a) və b) variantlarında olduğu kimidir:

Çoxdərəcəli cəmləyicilərin müxtəlif qurulma prinsipləri mövcuddur:
1. Ardıcıl ötürməli ardıcıl cəmləyicilər
2. Ardıcıl ötürməli paralel cəmləyicilər
3. Paralel ötürməli paralel cəmləyicilər
Bunların içərisində ən sürətlə işləyənləri paralel ötürməli paralel cəmləyicilərdir.
4 dərəcəli ardıcıl ötürməli paralel cəmləyicinin sxeminə nəzər salaq:

Bu cəmləyicilər yüksək sürətlə işləyən cəmləyicilərdir. 4 dərəcəli ardıcıl ötürməli paralel cəmləyicinin mikrosxemini aşağıdakı kimi göstərmək olar:

Bu cəmləyici üzərində çıxma əməliyyatını yerinə yetirmək üçün girişdə girişləri invers olmalı, isə məntiqi “1” - ə birləşdirilməlidir. Onda sxem aşağıdakı kimi olacaqdır: