1.3. Marketinqin formaları və onların mahiyyəti
Müxtəlif müəssisə və təşkilatlar istehsal-satış fəaliyyəti qarşısında qoyulan məqsəd və vəzifələri yüksək effektlə həyata keçirmək üçün müxtəlif bazar situasiyalarında, qarşıya qoyulan məqsəddən asılı olaraq marketinqin müxtəlif formalarından istifadə edirlər.
Marketinq aşağıdakı əlamətlərə görə təsnifləşdirilir: 1) bazarı əhatəetmə dərəcəsinə; 2) milli iqtisadiyyatın səviyyəsini əhatəetmə dərəcəsinə; 3) tətbiq edildiyi sahənin və ya məhsulun, fəaliyyətin xarakterinə; 4) bazar seqmentlərini əhatəetmə səviyyəsinə; 5) tələbatın ödənilmə səviyyəsinə və 6) istehlakçılarla ünsiyyət üsuluna görə Bu əlamətlərə görə marketinqin müxtəlif formaları vardır.
Bazarları əhatəetmə dərəcəsinə görə marketinq daxili marketinqə və beynəlxalq marketinqə bölünür.
- Daxili marketinq dedikdə, müəssisənin yerləşdiyi ölkənin hüdudları (sərhədləri) daxilindəki bazarlarda həyata keçirilən marketinq fəaliyyəti başa düşülür.
- Beynəlxalq marketinq dedikdə, isə müəssisənin yerləşdiyi ölkənin hüdudlarından kənarda yerləşən və ölkə müəssisələrinin fəaliyyət göstərdiyi bazarlarda, yəni beynəlxalq bazarlarda həyata keçirilən marketinq fəaliyyəti başa düşülür.
Milli iqtisadiyyatın səviyyəsini əhatəetmə dərəcəsinə görə marketinq mikromarketinqə və makromarketinqə bölünür.
Mikromarketinq ayrı-ayrı müəssisə və kommersiya təşkilatları səviyyəsində həyata keçirilən marketinq fəaliyyətidir. Mikromarketinq, əsasən, istehsalçının və istehlakçının mənafeyini nəzərə alır və onları uzlaşdırmağa imkan verir.
Makromarketinq bütünlükdə ölkə və onun ayrı-ayrı regionları, zonaları səviyyəsində həyata keçirilən marketinq fəaliyyətidir. Makromarketinqin predmeti marketinqlə cəmiyyətin qarşılıqlı münasibətlərinin uzlaşdırılmasıdır. Makromarketinq alıcının, istehlakçının «səsinə» qulaq asan sistem yaradır, investisiyaları və istehsalı tələbatın aşkar edilməsinə yönəldir, innovasiyanı və sahibkarlıq fəaliyyətini stimullaşdırır.
Tətbiq edildiyi fəaliyyət sahəsinin məqsədinin xarakterinə görə marketinq kommersiya marketinqinə və qeyri-kommersiya marketinqinə bölünür.
Fəaliyyətinin məqsədi mənfəət, gəlir əldə etmək olan müəssisələrdə və təşkilatlarda tətbiq edilən marketinq kommersiya marketinqi adlanır.
Məqsədi mənfəət, gəlir əldə etmək olmayan fəaliyyət sahələrində tətbiq edilən marketinq qeyri-kommersiya marketinqi adlanır. Qeyri-kommersiya marketinqinə təşkilatların marketinqi, ayrı-ayrı şəxslərin marketinqi, ərazi marketinqi və ideya marketinqi aiddir. Bu marketinq formalarının məqsədi tətbiq edildiyi obyektin müsbət imicinin yaradılması və onun saxlanması, ictimaiyyətin həmin obyektə münasibətinin yaxşılığa doğru dəyişməsi üzrə fəaliyyətin həyata keçirilməsidir.
Bazar seqmentini əhatəetmə səviyyəsinə görə marketinq bölünür. a) differensiallaşdırılmamış marketinq; b) differensiallaşdırılmış marketinq və c) təmərküzləşdirilmiş marketinq. Müəssisənin bazarda müvəffəqiyyəti həlledici dərəcədə bu marketinq formalarının düzgün seçilməsindən və tətbiq edilməsindən asılıdır.
Differensiallaşdırılmamış marketinq dedikdə, müəssisənin eyni bir təkliflə bazarın bütün seqmentlərinə, bütün istehlakçılara müraciət etməsi və onları ələ keçirməyə cəhd etməsi başa düşülür.
Differensiallaşdırılmış marketinqin əsasını istehlakçıların alış motivlərindən, davranış tərzindən və digər əlamətlərdən asılı olaraq seqmentlərə bölünməsi və müəssisənin məhdud sayda bazar seqmentində fəaliyyət göstərməsi ideyası təşkil edir.
Təmərküzləşdirilmiş marketinq müəssisənin marketinq fəaliyyətinin yüksək alıcılıq qabiliyyəti olan və az öyrənilmiş, həmçinin bazar «sıxınacağı» olan seqmentlərdə, subseqmentlərdə cəmləşdirilməsini və həmin seqmentin tamamilə və ya əsas hissəsinin ələ keçirilməsini nəzərdə tutur.
Tələbatın ödənilmə səviyyəsindən asılı olaraq marketinqin aşağıdakı formaları vardır:
Konversiya marketinqi. Marketinqin bu forması bazarda müəssisənin məhsuluna neqativ tələbat olduğu halda tətbiq edilir.
Həvəsləndirici marketinq. Bu marketinq forması istehlakçılar müəssisənin məhsuluna maraq göstərmədiyi halda tətbiq edilir.
İnkişaf edən marketinq. Bu marketinq müəssisənin məhsuluna potensial tələbat olduğu halda tətbiq edilir və vəzifəsi potensial tələbatı real tələbata çevirməkdir.
Remarketinq. O, bazarda müəssisənin məhsuluna tələbatın aşağı düşməyə başladığı halda tətbiq edilir və məqsədi bu halın aradan qaldırılması və ya heç olmasa onun aşağı düşmə tempini azaltmaqdır.
Sinxromarketinq. Marketinqin bu forması müəyyən amillərin təsiri nəticəsində müəssisənin məhsuluna tələbatın həcmi ilin dövrləri üzrə ciddi tərəddüd etdiyi halda tətbiq edilir və vəzifəsi bu tərəddüdün səviyyəsini azaltmaqdır.
Sabit marketinq. Sabit marketinq bazarda tələblə təklif arasında tarazlıq olduğu halda tətbiq edilir və vəzifəsi bu tarazlığın pozulmasının qarşısının alınması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsidir.
Demarketinq. Bu marketinq forması tələbatın həcmi təklifin həcmindən çox olduğu, yəni «satıcı bazarının» mövcud olduğu və müəssisənin bu tələbatı ödəmək imkanı olmadığı halda tətbiq edilir. Məqsədi müəyyən tədbirlər (məsələn, qiymətin artırılması, həvəsləndirmə tədbirlərinin və reklam fəaliyyətinin dayandırılması və s.) vasitəsilə tələbatın həcmini azaltmaqdır.
Əks təsirli marketinq. Əks təsirli marketinq insanın sağlamlığına və ətraf mühitə mənfi təsir göstərən məhsulların istehsalı və satışı zamanı tətbiq edilir və vəzifəsi bu məhsullara tələbatın azaldılması və yaxud həmin məhsulların vurduğu ziyanın səviyyəsini azaltmaqdır.
İstehlakçılara ünsiyyət üsuluna görə marketinq aktiv və passiv marketinqə bölünür.
Aktiv marketinq istehlakçılara təsir etmənin daha aktiv formalarından: birbaşa marketinqdən, telemarketinqdən, konfrans və seminarlardan, geniş əhali kütləsi arasında sorğuların keçirilməsindən, potensial müştərilərlə fərdi ünsiyyətdən və s. istifadə etməklə onların məhsul almağa təhrik edilməsini nəzərdə tutur.
Passiv marketinq isə passiv ünsiyyət vasitələrdən istifadə etməklə, həmçinin mətbuatda müəssisənin cari və perspektiv fəaliyyəti, onun təklif etdiyi məhsul və xidmətlərin üstünlüyü və səmərəsi haqqında məqalələr çap edilməsi, müəssisənin fəaliyyətinə aid prospektlərin və hesabatların hazırlanması və s. vasitəsilə istehlakçılara təsir etməni nəzərdə tutur.
Dostları ilə paylaş: |