в '1 <Ь-Ь я е
■
С! о 53 в
< i -Й.Н
- + ~ »
—
-в
_о
я
а>
ел
о
CL
о
и
с
<
в •**
я *я
о а
и 2
.5 S
*й я
is w>
^ 2
Е
я
о*
в
<и
в
я
о
и
• Р М
>
S3
4>
.У
о
-О
<
и
О
■**
о
t*
5Л
S
о
в
V
6JD
О
е.
о
ь
я
<
м
.5
"3
— я
я з
1 £
& в
я е
Р
гя
А Я ^
>■
О *
Я 'в я
и '-5 =
я В
® 2
и Л
Supervision
Kuzatuv
Kuzatuv
- keyinchalik faoliyat
yuritish uchun asos bo‘lgan, odatda
tadqiqot ishlari davomida m a’lumot
olish, shu jumladan monitoring
kuzatuv muayyan zarar ko‘rgan
atrof-muhitdan namuna olishni o ‘z
ichiga oladi va alohida korxonalar,
uyushmalar, mahalliy milliy huku-
mat
organlari
tomonidan
olib
borilishi mumkin.
Ecology '
Ekologiya
Ekologiya
- [yun. Oikos - uy,
joy va logos - ta’limot, so‘z]
- E.Gekkelning
ta’riflashicha,
biologiyaning
organizmlar
bilan
muhitning o‘zaro munosabatlarini
o‘rganuvchi
bir
bo‘limi
(auto-
ekologiya va sin-ekologiya). E.
barcha tirik organizmlar va muhitni
hayot uchun qulay qiladigan barcha
jarayonlami o‘rganadi.
Global pollution
Global ifloslanish
Global ifloslanish
- ifloslanish
manbayidan juda uzoq masofada,
sayyoraning deyarli barcha nuq-
talarida ayon bo‘luvchi atrof tabiiy
muhitning
ifloslanishi.
Havo
muhitiga xos.
Ecologic approach
Ekologik yondashish
Ekologik yondashish
- orga
nizmlaming xususan insonlaming
birinchi o‘rinda atrof-muhit bilan
bo‘lgan va o‘zaro munosabatlami
tadqiq
qilish va ifoda etishga
yo‘naltiruvchi umumilmiy qarash.
Ecologic crisis
Ekologik inqiroz
Ekologik
inqiroz
-
inson
faoliyati yoki tabiiy omillar (mas.
Iqlimnmg o‘zgarishi) tasiri ostida
atrof muhit holatining Utrg'un,
nisbatan
asta
sekin
qaytarish
mumkin boigan yoki qaytarish
mumkin boim agan ravishda oshishi
(stmkturasining
soddaiashishi,
energetik yoki ekologik potentsi-
yalining pasayishi).
Source of pollution
Ifloslantirish manbasi
Ifloslantirish
manbasi
1) ifloslantiruvchi
moddani
atmosferaga
tashlash
nuqtasi;
2) ifloslantiruvchi moddani ishlab
chiqarayotgan xo‘jalik yoki tabiiy
obyektlar
(qar.
ifloslantiru vchi
) ;
3) kirib kelayotgan ifloslantiruvchi
moddani tarqatayotgan hudud.
Adapting
*4
Adaptatsiya
Adaptatsiya
(moslashish) [lot.
adaptatio-
moslashish, ko‘nikish] -
tirik
organizmlaming
muhitning
konkret sharoitida barqaror yashab
ketishini
ta’minlaydigan
morfo-
fiziologik, populyatsiyaviy va b.
xususiyatlarining yig‘indisi. Umu
miy
A.
(keng ko‘lamdagi muhit
sharoitlariga
ko‘nikish)
hamda
xususiy
A.
(muhitning lokal, yoki
o‘ziga xos xususiyatli sharoitlariga
ko‘nikish) farqlanadi.
Acclimatization
Akllimatizatsiya
Akllimatizatsiya
-
atrof-
muhitdagi o‘zgarishlarga nisbatan
organizmning fiziologik va xulqiy
moslashishi.
Anthropogenous factor
Antropogen omil
Antropogen omil
- inson va
uning
faoliyati
tomonidan
organizmlarga,
biogeotsenoz,
landshaft, biosferaga ko‘rsatiladigan
ta’sir.
Phytocenosis
Fitosenoz
Fitosenoz
[yun.
Phyton
-
o‘simlik va koinos - umumiy] - yer
yuzasining bir turdagi hududini
ega 1 lagan, muayyan tarkib, tuzilish,
bichim hamda o‘simliklaming bir-
biriga boigani kabi, ulami o‘rab
turgab muhit bilan munosabatlami
ifodalaydigan
(tavsiflaydigan)
o‘simliklar majmui.
Homeostasis
V .
Gomeostaz
Gomeostaz
[yun
.homios-
o‘xshash,
bir
xil,
,vto\/,s-holat,
turg‘unlik]
-
tabiiy
tizimning
(organizmning)
uning
asosiy
strukturalarining, modda-energetik
tarkibining muttasil tiklanib turishi
va
komponentlaming
doimiy
funksional o‘z-o‘zini tartiblash bilan
bir me’yorda tutib turiluvchi ichki
dinamik muvozanat holati.
“ Predator-victim”
“ Yirtqich-o‘ija”
“Yirtqich-o‘lja”
(tizim)
yirtqich
bilan
o‘ljani
o‘zaro
bog‘liqligi, bunda evolutsion tarzda
ikkala tomon ham yutadi: yirtqichlar
ozuqa
manbasiga
ega
bo‘ladi,
o ‘ljaning
esa
populyatsiyasi
sog‘lomlashadi.
Y. - o‘.
tizim i-
tabiatning o‘zini-o‘zi tartibga solish
shakllari dan biridir.
-
Population
Populatsiya
Populatsiya
- [fr.
Population
-
aholi] - ma’lum hududni egallagan,
uzoq muddat davomida (bir necha
o ‘n
avlod
davomida)
o ‘zidan
ko‘payishi
orqali
nasl-nasabini
barqaror
saqlab
qolishga
qodir
boMgan bir turga mansub zotlar
yig‘indisi;
ma’lum
hududni
egallagan va umumiy genofondga
ega bo‘lgan bir turga mansub zotlar
yig‘indisi.
Biogeocenosis
Biogenotsenoz
Biogenotsenoz
biogenotsenologiyaning
asosiy
izlanish obyekti. B.-vitasferaning
elementar
bioxoroiogik
tarkibiy
biriigidir va shu manoda fatsiya,
elemcntlar
SandshaR:
tushunchalarining
smortimidir,
garchi oxirgilaridan farqli oiaroq,
tirik modda tushunchasini ham o‘z
ichiga qamrab oladi, B.tushimchasi
ekotizim
tushunchasiga
yaqin,
ammo keyingisi aniq bioxorologik
asosga ega emasdir.
Biomass
Biomassa
Biomassa
[yun.A/as-hayot,
/тл л я -quyrna, palaxsa, parcha | -
faol tirik moddaning maydon yoki
hajm birligiga nisbatan miqdori;
massa birligida ifodalanadi.
Biocenosis
V
Biotsenoz
Biotsenoz
[yun.
bios-
hayot,
fomos-umumiy]
-
o ‘simliklar,
zamburug‘lar,
hayvon
va
mikroorganizmlarning o ‘ziga xos
tarkibga hamda o‘zaro va atrof-
muhit bilan bo‘lgan munosabatlarga
ega majmuasi. Atama K. Myobius
tomonidan
1877-y.
kiritilgan.
Odatda,
B.
bir
geotsenoz
va bir
geotonga
tegishliligi
nazarda
tutiladi.
■
-
Trophic chain (food
chain, feeding chain)
Trofik zanjir (ozuqa
zanjiri, oziqlanish zanjiri)
Trofik zanjir (ozuqa zanjiri,
oziqlanish zanjiri)
[yo n. trophe -
ozuqa]
-
organizmlaming
ekotizmdagi modda va energiyaning
o‘zgarishini
amalga
oshiruvchi
o‘zaro
munosabati ari;
ozuqa -
istemolchi munosabatlari orqali bir
biri bilan bogiiq bolgan turlar
guruhlari (yani har bir to‘p!am
o‘zidan keying to‘plam uchun ozuqa
bo‘lib xizmat qiladigan zaniir).
Biogenic matter
Biogen modda
Biogen modda
- organizmlar
hayotiy faoliyati natijasida vujudga
kelgan kimyoviy birikma (lekin
aynan shu vaqtnig o‘z,ida ulaming
jismi tarkibida ham boimasligi
mumlin).
Biosphere
Biosfera
Biosfera
-
|yun./?w.v-liayot,
sphaira-sh&r]
yer
qobig‘idan
(sferalaridan) biri boiib, uning
tarkibi va energetikasi asosan tirik
modda faoliyati bilan belgilanadi
E.
Zyuss
tomonidan
1875-
yJdritilgan
bu
atama
V.
I.
Vemadskiyning ilmiy izlanishlari
natijasida yer sayyorasining butun
sirtini
anglatadigan
boidi.
B.
troposfera,
litosfera
vagidrosferani
o ‘zichiga
qamrab
oladi; qalinligi 30-40 km. sin.
Ekosfera,
Biological turnover of
matters - (small turnover)
Moddalaming
biologik aylanishi (kichik
doira)
Moddalaming
biologik
aylanishi
(kichik
doira)
kimyoviy elementlaming tuproq va
atmosferadan tirik organizmlarga
ulaming
kimyoviy
shaklini
o‘zgartirib kirishi, so‘ng tuproq va
atmosferaga
organizmlaming
hayotiy
faoliyati jarayonida va
keyinchalik
oiganidan
keyin
qoluvchi qoldiqlar bilan qaytishi,
hamda mikroorganizmlar yordamida
destruksiya
jarayonlari
va
minerallashishdan keyingi yana tirik
organizmlarga
qaytishi.
M.b.a.
bunday ta’rifi biogenetik darajaga
to‘g ‘ri keladi.
Noosphere
Noosfera
Noosfera
[yun
.noos
- aql] -
aql-idrok
sferasi.
Iboraning
zamonaviy
talqini
1931-yilda
V.I. Vernadskiy tomonidan riosfera
evolyutsiyasining bosqichi, uning
tarqqiyotidagi
jamiyatning
ongli
faoliyatining
yetakchi
rolini
ifodalash uchun kiritilgan.
Reclamation
Rekultivatsiya/
rekulyatsiya
Rekultivatsiya/rekulyatsiya -
bo‘sh yerlar, ifloslangan sanoat
maydonlari
va
hokazolami
foydalanish xususan uy-joy qurilishi
b o g iar yaratish dehqonchilik uchun
yaroqli
yerlarga
aylantirish.
Chiqindilar bilan ishlashga nisbatan
“reserkulyatsiya”
atamasi
1
9
0
chiqindilami
utilizatsiyalash
sohasida qo‘llanadi.
Quality of natural
resourse (water, air, soil,
etc.)
Tabiiy resurs (suv,
havo, tuproq va h.k.) sifati
Tabiiy resurs
(suv,
havo,
tuproq va h.k.) sifati
- uning
tavsiflarining inson ehtiyojlari yoki
texnologik talablarga (resursning
tozaligi,
unda
foydali
komponentlaming mavjudligi) mos
kelish darajasi.
Natural resources
Tabiiy resurslar
(boyliklar)
Tabiiy resurslar (boyliklar)
[fr.
ressource
- vosita, zaxira] -
inson ehtiyojlarini qondirish uchun
xizmat qiladigan tabiat boyliklari,
zaxiralari, manbalari.
Mechanical pollution
Mexanik ifloslanish
Mexanik
ifloslanish
ekotizimga unga yot boig an va
uning
tabiiy
faoliyatini
izdan
chiqaruvchi
abiotik
loyqalaming
olib kirilishi.
Atmosfere
Atmosfera
Atmosfera
[yun.a/mos-bug4 va
sphare-
shar] - yer va boshqa
------
— ..
fazoviy
jismlaming
gazsimon
qobig‘i. Yer yuzasida u asosan azot
(78, 08%), kislorod (20, 95%),
argon (0, 93%), suv bug‘i (0, 2-2,
6%), karbonat angidrid gazidan (0,
03%) tashkil topgan.
Environmental
Dostları ilə paylaş: |