MüMİn sekman, Kişisel gelişim ve

Öğrenilmiş Başarısızlık: 
Kaybetmeyi Nasıl Öğreniriz?
Bir  köpekbalığı aç  halde bir akvaryuma konulur.  Balık akvar­
yumun  her  yerinde  yüzebilmektedir.  Avlayacağı  bir  şeyler  ara­
maktadır.
Sonra  akvaryuma  küçük  bir  balık  konur.  Köpekbalığı  küçük 
balığı  yemek  için  hemen  harekete  geçer.  Çünkü  açtır  (motivas­
yon),  küçük  balığı  yiyebileceğine  inanmaktadır  (özgüven)  ve 
küçük  balığı  yemenin  kendi  ellerinde  (kontrol)  olduğunu  düşün­
mektedir.
Küçük  balığı  yemek  için  ilk  saldırısında  kafasını  ne  olduğunu 
algılayamadığı  sert  bir  şeye  çarparak  şok  geçirir.  Çünkü  bilim 
adamları küçük balık ile köpekbalığının araşma cam bir bölme yer­
leştirerek  onları  ayırmışlardır!  Köpekbalığı  'balık  aklıyla'  düşün­
düğünden  camı  görememekte  ama  kafasını  çarptığında  camı 
algılamaktadır.
13

---

Sonra  bir  daha  dener, 
yine  kafasını  cama  çarpar. 
Bir  daha  dener,  tekrar aynı 
şeyi  yaşar.  Tanımlayama- 
dığı  bir  şey  hedefine  ulaş­
masına 'engel' olmaktadır.
Yaklaşık 48 saat son­
ra köpekbalığı küçük balı­
ğı yemek için uğraşmayı 
bırakır. Evrensel, 'Büyük 
balık küçük balığı yer/ kuralı işlememektedir. Büyük balık dep­
resyona girmiş gibidir. Çaba harcamayı bırakmıştır. Çünkü ne 
yaparsa yapsın o küçük balığı yiyemeyeceğine inanmıştır.
Deneyin  ikinci  aşamasına  geçildiğinde  araştırmacılar  ara­
daki  cam  bölmeyi  kaldırır.  Artık  köpekbalığı  isterse  küçük  balığı 
yiyebilecektir.  Önünde  hiçbir  engel  bulunmamaktadır.  Çok  da 
açtır!
Araştırma ekibi neler ola­
cağını beklemeye başlarlar.
Şaşırma  sırası  bilim  adam- 
larındadır.  Çünkü  köpekbalığı 
küçük  balığı  yemek  için  hiç­
bir  şey  yapmaz!  Küçük  balı­
ğı  kovalayıp  büyük  balığın 
alanına  geçirirler  ama  yine 
de  yemek  için  hiçbir  hamle 
yapmaz.
Sonuç  çok  dramatiktir,  bü-yük  balık  açlıktan  ölmek  üzere 
olmasına rağmen yine de küçük balığı yememiştir.
Köpekbalığı  küçük  balığı  neden  yemedi?  'Aç  ama  gururlu' 
olduğu için mi:)
Bilim  adamları  köpekbalığının  içine  düştüğü  ruh  durumuna 
'öğrenilmiş  çaresizlik'  demektedir.  Öğrenilmiş  çaresizlik,  bir
14

---

canlının  defalarca  denediği  halde  istediği  sonucu  alamaması  duru­
munda,  bir  sonraki  denemesinde  başarısız  olacağım  beklemesinden 
dolayı, deneme cesaretini kaybedip hiçbir şey yapmaması halidir.
Bu  hale  öğrenilmiş  başarısızlık  da  diyebiliriz.  Köpekbalığı  geç­
mişteki  denemelerinde  başarısız  olunca,  gelecekteki  denemele­
rinde  de  başarısız  olacağını  öğrenmiştir.  Bu  durum  bize  milyar­
larca  insanın  neden  başarısızlık  halinde  yaşadığı  halde  başarılı  olmak 
için hiçbir şey yapmadığını açıklıyor.
Öğrenilmiş  çaresizlik  bir  daha  deneme  cesaretini  kaybetmektir. 
Sürekli  başarısızlık  korkusuyla  hareket  etmektir.  Kendine  olan 
güvenini,  'başarabilirim'  inancını  kaybetmektir.  Öğrenilmiş 
çaresizlik zihne takılı bir psikolojik kelepçedir.
Biz  bu  deneyden  öğrenilmiş  çaresizlik  teorisinden  daha  faz­
lasını öğrenebiliriz. Bu dersler neler olabilir?