MüMİn sekman, Kişisel gelişim ve

Öğrenilmiş çaresizlikle baş etmenin 
diğer yolları
Öğrenilmiş  çaresizlikle  başa  çıkmanın  önündeki  en  büyük  engel 
onun  farkında  olmamaktır.  Balıklar  nasıl  içinde  yüzdükleri  suyu 
göremiyorsa,  pireler  nasıl  kafalarını  çarptıkları  camı  göremi- 
yorlarsa,  insanlar  da  kafalarının  içindeki  öğrenilmiş  çaresizlik 
paradigmasını kendi başlarına göremiyorlar.
Öğrenilmiş  çaresizlik  ve  atalet  halinin  içimizde  oluşma  şeklini 
anlamak,  onunla  başa  çıkmanın  da  ilk  adımıdır.  Bu  kitap  size 
hiçbir  çözüm  göstermeseydi  bile,  sorununuzu  teşhis  etmeni­
zi  sağladığı  için,  sizi  çözüm  yolunun  yarısına  kadar  getirmiş 
olurdu.
Artık  çaresizlik  yaşadığınızda  bunun  'farkında'  olacaksınız.  Öğre­
nilmiş  çaresizlik  psikolojisini  tanıyorsunuz.  Beyninize  yerleşir­
ken onu yakalayabilir, yılanın başını küçükken ezebilirsiniz!
Daha  önce  bilmediklerini  öğrenen  bir  beyin,  yeni  bir  düzeye  gel­
miştir  ve  ilk  baştaki  kör  noktasına  geri  gitmez.  Bilinciniz  hâlâ  bu 
kitabı  elinize  ilk  aldığınız  noktada  mı?  Buraya  kadar  okuyarak 
geldiyseniz  şüphesiz  hayır!  Öğrenilmiş  çaresizlik,  atalet  hali 
ve  başarısızlık  psikolojisi  hakkında  bilinçlendiniz.  Bu  sizi  yeni 
bir  algı  düzeyine  getirdi.  Artık  sorunu  nasıl  çözeceğinizi  bili­
yorsunuz,  şimdi  önünüzde  iki  şık  var:  Çözmeyi  tercih  etmek  ya 
da etmemek.
İlk  gençlik  yıllarımda  ben  de  milyonlarca  insan  gibi,  neyi 
yapıp  neyi  yapamayacağıma  tahminlerle  karar  veriyordum.  Bazı 
şeyleri  yapabileceğime  inanıyordum,  bazılarına  ise  inanmıyor­
60

---

dum  ama  iki  durumda  da  bilgim  yoktu.  Artık  inançlarımla  değil 
bilgilerimle  hareket  ediyorum.  Neyi  yapabileceğimi,  neyi  yapama­
yacağımı,  hedeflerimi  ve  isteklerimi,  güçlü  yanlarımı  ve  zayıf 
yanlarımı,  kişilik  özelliklerimi  ve  yetenek  yelpazemi  net  olarak 
biliyorum.  Kendimi  iyice  öğrendim!  Bu  da  neyi  yapıp  neyi  yapa­
mayacağımı  çok  çabuk  görebilmemi  sağlıyor.  Siz  de  kendinizi 
tanıyarak, aynı tarzı kullanabilirsiniz.
Öğrenilmiş  çaresizlik  yaşayanlar  başarısızlığa  uğradıkları 
alanlarda  kendilerini  geliştirmeye  de  kapalı  olurlar.  "Dün  yapa- 
masam  da  bugün  kendimi  geliştirerek  yapabilir  hale  gelirim,"  diye 
düşünemezler.  Bir  işi  yapmanız  gerekiyor  ancak  yapamayaca­
ğınızı  düşünüyorsanız,  "Onun  nasıl  yapılacağını  öğrenirsem, 
ben de yapabilirim," diye düşünün.
Buraya  kadar  anlatılan  öğrenilmiş  çaresizlik  öykülerinden, 
'yapamam'  inancının  aslında  çoğu  kez  geçersiz  olduğunu  ve 
insanı  ne  kadar  gülünç  duruma  düşürdüğünü  görmüş  olmalı­
sınız.  Fark  etmiş  olduğunuz  gibi,  öğrenilmiş  çaresizlik  psikolojik 
ofsayt pozisyonuna düşmektir.
İnsanlar  aptal  durumuna  düşmemek  için  başarısız  olduk­
ları  şeyleri  daha  sonra  denemezler.  Oysa  sonraki  denemede  şart­
lar  değişmiştir  ve  bu  yüzden  deneylerdeki  hayvanların  yaptığı  gibi, 
denedikleri  için  değil,  denemedikleri  için  aptal  durumuna  düşerler. 
Öğrenilmiş  çaresizlik  psikolojisinin  en  komik  bulduğum  yanı 
budur.
The  Health  Center'in  öğrenilmiş  çaresizlikle  ilgili  bir  rapo­
runda  içimizdeki  'ezik'  çocuğa  dikkat  çekiliyor:  "Öğrenilmiş 
çaresizliğin  temelinde  incinmiş  bir  çocukluk  vardır.  Ancak  içinizdeki 
bu  incinmiş  çocuk,  bugünkü  duygusal  problemlerinizi  çözebi­
lecek  donanımda  değildir.  Hatta  sizin  daha  fazla  incinmenize 
neden  olabilmektedir.  Bu  konuda  atılabilecek  ilk  adım,  olaylara 
verdiğiniz  reaksiyonların  mantığınız  tarafından  kontrol  edilme­
sini sağlamaktır."
Aynı  raporda  sınırlayıcı  kişisel  tabuların  gücü  vurgulanıyor. 
"Kendinizle ilgili olumsuz yargılayıcı ifadelerden uzak durun.
61

---

'Ben  çok  popüler  biri  değilimdir',  'Ben  biraz  utangacımdır', 
'Kompozisyon  yeteneğim  iyi  değildir'  gibi  kişisel  tabuların  çoğu 
uzun  vadede  değiştirilebilir  şeylerdir.  Kendinizin  bilinç  sahibi  bir 
varlık  olarak  denek  hayvanlarından  farklı  olduğunu  unutmayın. 
Onlar öğrenilmiş çaresizliğin ne olduğunu öğrenemezler bile!"
9
Öğrenilmiş  çaresizlikte  iç  yorumlar  kadar  çevreden  alınan 
dış  tepkiler  de  önemlidir.  Çevrenin  bir  başarısızlık  durumunda 
gösterdiği  hatalı  tepkiler  insanda  çaresizlik  psikolojisi  oluştura­
bilir.  Başarısız  olunca  çok  aşağılanan  insanlar,  bir  daha  başarıyı 
denemeye  korkacaktır.  Anne,  baba  ve  öğretmenlerin  çocukların 
hata  ve  başarısızlıkları  karşısında  gösterdiği  tavırlar  bu  nedenle  çok 
önemlidir.
"Çocuğun  başarısızlığına  gösterilen  hatalı  tepkiler,  onda 
yetersizlik  duygusu  ve  öğrenilmiş  çaresizlik  psikolojisi  oluştu­
rur.  Bu  tür  çocuklar  derslerde  başarılı  olamayacaklarına  inanıp,  ders 
çalışmayı  bırakırlar.  Bununla  da  kalmaz,  kendilerini  fark  ettirmek  için 
okulun  en  yaramazı  olarak  sivrilmeyi  seçebilirler.  Aynı  durum  yetiş­
kinlerde  suça  yönelme  şeklinde  kendini  gösterir."
10
  Çocukların 
başarısızlıklarına  karşı  daha  pozitif  olun.  Çocuğunuzun  yanlış­
larını  değil,  doğrularını  yakalamaya  çalışın.  Andre  Maurois'e 
göre,  "Başarısızlık  ve  felaketlere  rağmen,  hayata  karşı  güvenlerini 
koruyabilen  iyimser  insanlar,  daha  çok  iyi  bir  anne  tarafından  büyü­
tülmüş olanlardır."
Öğrenilmiş  çaresizlikle  başa  çıkmakta  kendi  potansiyeline 
inanmak,  "daha  iyisini  yapabilirim"  diye  düşünebilmek  de  çok 
önemlidir.  Gelebileceğiniz  en  iyi  yer  bulunduğunuz  yer  değildir.  Siz 
de  büyüyebilirsiniz.  Sizde  sandığınızdan  fazlası  var.  Sizde  ken­
dinizden  fazlası  var.  Siz  şimdiye  kadar  yaptıklarınızdan  ibaret 
değilsiniz.  En  iyi  halinizi  keşfedip  yaşamaya  başladığınızda,  her 
şey daha güzel olacak!
Başarısızlıktan  çok  korkuyorsanız  iki  katı  daha  fazla  hazır­
lık  yapın.  Başarısızlık  kaygısı  yetersiz  hazırlıktan  doğar.  Başarısızlık 
korkusunu  yenmek  için,  başarısızlığa  ihtimal  vermeyecek  kadar
62

---

başarıya  hazır  olmak  gerekir.  Tersinden  düşünürsek,  başarıya 
yeterince hazırlanmadıysanız, başarısız olmaya hazırsınız demektir!
Zihinsel  arşiv  kayıtlarınızı  yeniden  düzenleyin.  Geçmişte  başarı­
sız  olduğunuz  bir  durum  ile  şu  anda  karşınızda  olan  bir  durum 
birbirine  benziyor  diye  hemen  başarısız  olacağınızı  düşünmek, 
Temel'in  50  metre  ileride  muz  gördüğünde,  "Yine  ayağım  kaya­
cak,  düşeceğim,"  demesine  benzer.  Geçmişteki  başarısızlıkları­
nıza  odaklanarak  değil,  gelecekteki  muhtemel  başarılarınıza 
odaklanarak  yaşayın.  Dikiz  aynasına  bakarak  ilerlemeye  çalışmayın. 
Gözlerimiz  geçmişe  takılıp  kalmayalım  diye  ensemizde  değil  yiizü- 
müzdedir.  Ofisimdeki  panomdan  bir  söz:  "Geçmişten  ders  al, 
bugün için çalış, gelecek için hayal kur!"
"Amaçlar  her  zaman  bir  beden  büyük  olmalıdır  ki  ona  göre 
gelişelim,"  der  Josie  Bisset.  Hayallerinizi  bir  beden  büyütmekle  işe 
başlayın.  Hayallerimiz  çocukluk  elbiselerimize  benzer,  gerçek 
bedenimizden  bir  boy  büyük  olmalıdır  ki,  onun  içini  doldura­
cak  şekilde  büyüyelim.  Ayrıca  büyük  boy  hayaller  insanı  daha 
zengin gösterir!
Büyük  boy  hayalin  bir  yararı  daha  vardır,  hayalleriniz  suya 
düşüp çektiğinde, ruhunuzu sıkmaz!
Öğrenilmiş  çaresizlik  aklı  dondurur  ama  insan  bilinçli  bir 
şekilde  karar  vererek  aklını  çalıştırmaya  devam  edebilir.  Aklı­
nıza  güvenin.  Sürekli  yeni  şeyler  öğrenin.  Önce  düşünün  sonra 
yapın.  En  sonunda  da  yaptığınız  üzerine  bir  daha  düşünün! 
Aklınızı  tam  kapasite  kullanmamaktan  dolayı  girdiğiniz  çaresizlik 
durumundan, aklınızı kullanarak çıkabilirsiniz.
Kendinizi  öğrenilmiş  çaresizlikten  korumak  ve  kurtarmak 
için  kendi  özgün  yaklaşımlarınızı  da  geliştirebilmelisiniz.  Mese­
la  bir  şeyi  denediniz  ama  olmadıysa,  cep  telefonundan  birini 
aradığınızı  ve  aradığınız  kişinin  cebinin  kapalı  olduğunu,  ama 
bir  gün  açılacağını  düşünebilirsiniz.  "Aradığınız  sonuca  şu  anda 
ulaşılamıyor.  Sizi  istediğinize  ulaştıracak  ihtimal  geçici  olarak  servis 
dışı  olmuştur.  Hemen  bunalıma  girmeyip,  lütfen  daha  sonra  tekrar 
deneyin!"
63

---

Ya  da  kendinizi  kitabın  girişindeki  köpekbalığmm  yerine 
koyun: "Kader üzerimde öğrenilmiş çaresizlik deneyleri yapıyor! Dene­
meye devam edersem, bunlar camı hiç kaldırmayacaklar. En iyisi istemi­
yormuş gibi yapıp, aniden saldırmak!"