Mundarija I. Kirish Asosiy qism I bob. Niderlandiya qirolligida XVIII ning oxirida ijtimoiy siyosiy vaziyat asrlarda

Davlat tuzilishi
Davlat-hududiy tuzilish shakliga ko'ra Niderlandiya markazlashmagan unitar davlatdir. Mamlakat 12 provinsiyaga boʻlingan.
Yozma Konstitutsiya Niderlandiya Qirolligining 1954 yilgi Nizomi (Niderlandiya, Niderlandiya Antil orollari va Aruba oʻrtasidagi munosabatlarni, xalqaro munosabatlar, mudofaa, fuqarolik, chet elliklarga nisbatan siyosatni tartibga soluvchi shartnoma) va 1815 yilgi Niderlandiya Konstitutsiyasidan iborat boʻlib, u toʻliq boʻlgan. 1982 yilda qayta ko'rib chiqilgan (odatda 1983 yil Konstitutsiyasi deb ataladi). Hukumat shakliga koʻra Niderlandiya konstitutsiyaviy parlament monarxiyasi hisoblanadi. Siyosiy rejim demokratik.
Davlat boshligʻi — qirol (qirolicha). Konstitutsiyada taxtga vorislik va podshohlik masalalari yetarli darajada batafsil tartibga solingan. Qirollik unvoni meros qilib olingan. Katta o'g'il podshohning merosxo'ri hisoblanadi. Agar to‘g‘ridan-to‘g‘ri merosxo‘rlar yo‘qligi aniqlansa, davlat rahbari parlament akti bilan tayinlanishi mumkin. Xuddi shunday qaror ikkala palataning qo‘shma majlisida ham qabul qilinadi. Qirolga juda keng huquqlar berilgan. U parlament bilan birgalikda qonun chiqaruvchi hokimiyatni, hukumat bilan birgalikda - ijro etuvchi, sud orqali - sud hokimiyatini amalga oshiradi. Konstitutsiya qirolga quyidagi funktsiyalarni yuklaydi: u Bosh vazirni tayinlaydi va uning tavsiyasiga binoan qirol farmonlari bilan boshqa vazirlar, vazirliklar tashkil etiladi, u viloyatlarda komissarlarni tayinlaydi. Har yili sentabr oyining uchinchi seshanbasida parlamentning qo‘shma majlisida qirol davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha taqdimot qiladi. U qonun loyihalarini tasdiqlaydi, tashqi aloqalarni boshqaradi va kechirish huquqiga ega. Biroq, qirolning vakolatlari asosan rasmiy xarakterga ega, chunki uning funktsiyalarining katta qismi hukumat tomonidan amalga oshiriladi. Qirolning shaxsi daxlsizdir. Qirol huzurida maslahatchi organ - Davlat kengashi mavjud. Bu eng qadimgi va eng muhim davlat organlaridan biri. Uning aʼzolari (asosan sobiq davlat arboblari, sudyalar, tadbirkorlar) ichki ishlar vazirining tavsiyasiga koʻra va adliya vaziri bilan maslahatlashganidan keyin qirol tomonidan umrbod tayinlanadi. Davlat Kengashining Prezidenti qiroldir, lekin aslida uni vitse-prezident boshqaradi. Ushbu organning eng muhim vazifalari qatoriga qonun loyihalarini dastlabki ko'rib chiqish va ma'muriy nizolarni ko'rib chiqish kiradi. Davlat kengashi qonun loyihalari, qirol farmonlari, xalqaro shartnomalar bo'yicha takliflar bo'yicha maslahatlar beradi.
Qonun chiqaruvchi hokimiyatni qirol bilan birgalikda 2 palatadan (birinchi va ikkinchi) iborat Bosh shtatlarning parlamenti amalga oshiradi. Birinchi (yuqori) palata proporsional vakillik asosida provinsiyaviy shtatlar (kengashlar) tomonidan 4 yilga saylanadigan 75 nafar deputatdan iborat. Ikkinchi palata (quyi palata) xuddi shu tizimda va bir xil muddatga to'g'ridan-to'g'ri umumiy saylovlar orqali saylanadi. U 150 kishini o'z ichiga oladi. Parlament yiliga kamida bir marta navbatdagi sessiyada yig'iladi. Agar kerak bo'lsa, qirol navbatdan tashqari sessiya chaqirishi mumkin. Palatalarning majlislari ochiq o‘tkaziladi, biroq deputatlarning iltimosiga ko‘ra yopiq majlis e’lon qilinishi mumkin. Barcha qarorlar ovoz berishda qatnashayotgan deputatlarning mutlaq ko‘pchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Palatalarning vakolatlari bir xil emas: Ikkinchi Palata davlat mexanizmida muhimroq siyosiy rol o'ynaydi. Bosh vazir (hukumat boshlig'i) o'z a'zolarining ko'pchiligi tomonidan qo'llab-quvvatlanishi kerak. Qonunchilik tashabbusi va ko‘rib chiqilayotgan qonun loyihalariga o‘zgartirishlar kiritish huquqiga faqat Ikkinchi Palata ega. Birinchi uy faqat qonun loyihasini qabul qilishi yoki rad qilishi mumkin. Hukumat yoki parlament a’zosi tomonidan taqdim etilgan har qanday qonun loyihasi ikkala palatada ham qabul qilinishi kerak. Keyin tasdiqlash uchun qirolga yuboriladi. Qirollik roziligini olgan qonun loyihasi e'lon qilinganidan keyin 20 kun o'tgach kuchga kiradi.
Ijro etuvchi hokimiyat qirol va Vazirlar Mahkamasi (hukumat) tomonidan birgalikda amalga oshiriladi. Qirollik hukumati Niderlandiya hukumati hamda Niderlandiya Antil orollari va Aruba vakillik qiluvchi vazirlardir. Hukumat rahbari - Bosh vazir va vazirlar qirol tomonidan tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi. Ular parlamentdagi ko‘pchilik o‘rinlarni qo‘lga kiritgan partiyalar vakillaridir. Vazirlar palatalar majlislarida qatnashish va muhokamalarda qatnashish huquqiga ega. Hukumat Bosh shtatlar oldida javobgardir. Uning faoliyati ustidan parlament nazorati so‘rovlar, vazirlarga og‘zaki so‘rovlar shaklida, tergov komissiyalari faoliyati orqali amalga oshiriladi.
Viloyatlarda proporsional tizim boʻyicha toʻgʻridan-toʻgʻri saylov yoʻli bilan 4 yil muddatga saylanadigan va aholi soniga qarab 31 dan 83 tagacha kengash aʼzolarini oʻz ichiga olgan mahalliy hokimiyat organlari – provinsiya shtatlari mavjud. Viloyat shtatlarining raisi komissar boʻlib, qirol tomonidan 6 yilga tayinlanadi. Ijroiya hokimiyati provinsiyaviy shtatlar tomonidan oʻz aʼzolari orasidan 4 yil muddatga saylanadigan ijroiya qoʻmita (3-9 aʼzo) tomonidan ifodalanadi; unga komissar raislik qiladi.

1^ . Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. T.: Sharq 1998,-B.28 4

2^ «Голландия» — Географические названия мира: Топонимический словарь. — М: АСТ. Поспелов Е. М. 2001.

3^

4^ Arblaster, Paul (2006), A History of the Low Countries, Palgrave Essential Histories, New York: Palgrave Macmillan, ISBN (https://en.m.wikipedia.org/wiki/ISBN_(identifier)) 1-4039-4828-3 (https://en.m.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/1-4039-4828-3)

5^ Arblaster, Paul (2006), A History of the Low Countries, Palgrave Essential Histories, New York: Palgrave Macmillan,

6^ Arblaster, Paul (2006), A History of the Low Countries, Palgrave Essential Histories, New York: Palgrave

7^ Arblaster, Paul (2006), A History of the Low Countries, Palgrave Essential Histories, New York: Palgrave Macmillan, ISBN (https://en.m.wikipedia.org/wiki/ISBN_(identifier)) 1-4039-4828-3 (https://en.m.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/1-4039-4828-3)

8^ Arblaster, Paul (2006), A History of the Low Countries, Palgrave Essential Histories, New York: Palgrave