Mundarija kirish I bob. Burchoqdoshlar oilasiga tavsif

Burchoqdoshlar (Dukkakdoshlar) oilasi - Fabaceae
Burchoqdoshlar ajdoddagi eng yirik oilalardan bo'lib, 650 ta turkumga mansub 18000 ta turlarni o'z ichiga oladi. Ular Yer shari bo'ylab keng tarqalgan. Hayotiy shakliga ko'ra o't, yarimbuta, buta va daraxtlardan iborat. Barglari asosan murakkab, ba'zan oddiy, hamisha yonbargchali. Gullari ikki jinsli, zigomorf, ba'zan aktinomorf, shingilsimon, kallaksimon yoki yoyiq to'pgullarda o'rnashgan.Bu oila vakillarining ko’pchiligi bir, ikki va ko’p yillik o’tlardan iborat. Burchoqdoshlar orasida qisman yarim buta, buta va daraxtlar uchraydi.
Oila vakillarining ildizi - o’q ildiz tizimli. Ildizida tugunak bakteriyalar hamkorlikda hayot kechiradi. Ular shu o’simliklar ildizida yashab havodagi erkin azotni o’zlashtiradi. Bu tugunaklar tuproq hosildorligini oshiradi. Poyalari tik o’suvchi, ilashuvchi, o’raluvchi yoki yotib o’suvchi bo’ladi. Barglari ko’pincha murakkab, ba’zan oddiy, hamisha yonbargchali, poyada ketma-ket o’rnashgan. Gullari qiyshiq, ikki jinsli, shingil, kallakcha xilidagi to’pgulga joylashgan. Gulkosachasi yarmigacha qo’shilgan 5 tagulkosachabargdan tashkil topgan. Gultoji kapalak shaklida bo’lib, 5 ta gultojibargdan hosil bo’lgan. Ulardan ustidagi yirikrog’i «yelkan» yoki«bayroqcha» deb ataladi; ikki yoniga joylashgani «qanotcha» yoki «eshkak» deyiladi. Bir-biri bilan qo’shilgan bir juft ostki gultojbarg esa «qayiqcha» deyiladi. Changchilari 10 ta, ulardan 9 tasining iplari bir-biri bilan qo’shilib Burchoqdoshlar ajdoddagi eng yirik oilalardan bo'lib, 650 ta turkumga mansub 18000 ta turlarni o'z ichiga oladi. Ular Yer shari bo'ylab keng tarqalgan. Hayotiy shakliga ko'ra o't, yarimbuta, buta va daraxllardan iborat. Barglari asosan murakkab, ba'zan oddly, hamisha yonbargchali. Gullari ikki jinsli, zigomorf, ba'zan aktinomorf, shingilsimon, kallaksimon yoki yoyiq to'pgullarda o'rnashgan.
Gulkosachabargi 5 ta, ba'zan 4 ta, ko'pincha qo'shilib o'sgan. Gultojbarglari ham 5 tadan. Ustki yirik gultojibargga yelkan, ikkita yonidagisiga qanotcha, ikkita ostkisiga qayiqcha dcyiladi. Urug'chisi asosan 10 ta, 9 tasi qo'shilib o'sgan, bittasi erkin o'rnashgan. Urug'chisi bitta, atrofi qo'shilib o'sgan changchilari bilan o'ralgan. Tugunchasi ustki. Gul formulasi: Ca₍₅ Co_l+2+(21 A_(9)+I G, Mevasi turlicha shakldagi dukkaklardan iborat. Hasharotlar orqali va o'z- o'zidan changlanadi. Dukkagida bittadan bir nechtagacha urug'i bo'ladi.
O'rta Osiyoda oilaning 40 ta turkumga mansub 1093 ta turi, O'zbekistonda 35 turkumga oid 425 turi o'sadi. Burchoqdoshlar oilasi 3 ta oilachaga bo'linadi:

Sezalpiniyadoshchalar oilachasining turlari O'zbekistonda tabiiy holda nihoyatda kam uchraydi. Bularga Griffit arg'uvoni (Ccrcis griffithii), Gimnokladus (Gymnocladus) kabila kiradi. Griffit arg'uvoni respublikaning tog'li hududlarida (G'arbiy Tiyonshan, Bobotog', Hisorda) tarqalgan, barg chiqarmasdan erta bahorda gullaydigan daraxt. O'zbekiston Rcspublikasi “Qizil kitob"iga kiritilgan.

Sezalpiniyadoshchalar oilachasining turlari O'zbekistonda tabiiy holda nihoyatda kam uchraydi. Bularga Griffit arg'uvoni (Cercis griffithii), Gimnokladus (Gymnocladus) kabilar kiradi.
Griffit arg'uvoni respublikaning tog'li hududlarida (G'arbiy Tiyonshan,Bobotog', Hisorda) tarqalgan, barg chiqarmasdan erta bahorda gullaydigan daraxt. O'zbekiston Respublikasi „Qizil kitob"iga kiritilgan.
Oilachaning ayrim turlari madaniy (ekma) o'simlik sifatida sug'oriladigan yerlarda ekiladi. Masalan, kassiya (Cassia) turkumining sano deb ataladigan ayrim turlari respublikaning janubiy hududlarida bir yillik dorivor o'simlik sifatida ekiladi. Gledichiya (Gleditshia) ning 2 la turi (G. caspia va G. triacanthos) ham asalshiraga boy va manzarali o'simlik sifatida o'stiriladi.
Mimozadoshchalar oilachasining ayrim turlari O'zbekistonda manzarali o'simlik sifatida ekiladi. Akatsiya (Acacia) va albitsiya (Albizia) turkumlarining ba'zi turlari bunga misol bo'ladi. Turlarga boyligi, tabiatda va qishloq xo'jaligida madaniy o'simlik sifatida keng tarqalgani bilan Kapalakdoshchalar oilasi alohida o'rinda turadi. Oilaga Astragal (Astragalus) ham kiradi.
Bu oilaga kiradigan o’simliklar asosan daraxtlar shaklida bo’lib, yonbarglari bor, patsimon yoki qo’shpatsimon murakkab barglar chiqaradi. Gullari aktinomorf, ahyon- ahyonda zigomorf va mayda-mayda bo’lib kallak yoki boshoqsimon to’pgul hosil qiladi.
Mimozagullilar oilasining vakillari ikkala yarimsharning tropik va suptropik zonalarida keng tarqalgandir. Bu oilaning eng katta akatsiya avlodiga taxminan 500 tacha tur kiradi. Ularning yarmidan ko’pi Avstraliyada tarqalgan.