Mundarija

Virus paydo bo’lish belgilari.

Zararlangan kompyuterda eng muhimi virusni aniqlash. Buning uchun virusni asosiy belgilarini bilish kerak:

1.Funktsional dasturlarni ishini to’xtatish yoki noto’g’ri ishlashi;

2.Kompyuterni sekin ishlashi;

3.OS ni yuklanmasligi;

4.Fayl va kataloglarni yo’qolishi yoki ulardagi ma`lumotlarni buzilishi;

5.Fayllar modifikatsiyasining sana va vaqtining o’zgarishi;

6.Fayl hajmining o’zgarishi;

7.Diskdagi fayllar miqdorining keskin ko’payishi;

8.Bo’sh operativ xotira hajmining keskin kamayishi;

9.Kutilmagan ma`lumotlar va tasvirlarning ekranga chiqishi;

10.Kutilmagan tovushlarning paydo bo’lishi;

11 .Kompyuterning tez-tez osilib kolishi.

Yuqoridagi belgilar boshqa sabablarga ko’ra ham bo’lishi mumkinligini eslatib o’tamiz.

Virusga qarshi dasturlar

Kompyuter viruslarini aniqlash va ulardan himoyalanish uchun maxsus dasturlarning bir necha xillari ishlab chiqilgan bo’lib, bu dasturlar kompyuter viruslarini aniqlash va yo’qotishga imkon beradi. Bunday dasturlar virusga qarshi dasturlar deb yuritiladi. Umuman, barcha virusga qarshi dasturlar zaharlangan dasturlarning va yuklama sektorlarning avtomatik tarzda tiklanishini ta’minlaydi.

Viruslarga qarshi dasturlar foydalanadigan viruslarni aniqlashning asosiy usullari quyidagilar:

• 
  etalon bilan taqqoslash usuli;
  
• 
  evristik taxlil;
  
• 
  virusga qarshi monitoring;
  
• 
  o’zgarishlarni aniqlovchi usul;
  
• 
  kompyuterning kiritish/chiqarish bazaviy tizimiga (BIOSga) virusga qarshi vositalarni o’rnatish va h.
  

Etalon bilan taqqoslash usuli eng oddiy usul bo’lib, ma’lum viruslarni qidirishda niqoblardan foydalanadi. Virusning niqobi-mana shu muayyan virusga xos kodning qandaydir o’zgarmas ketma-ketligidir. Virusga qarshi dastur ma’lum virus niqoblarini qidirishda tekshiriluvchi fayllarni ketma-ket ko’rib chiqadi (skanerlaydi).

Evristik tahlil. Kompyuter virusi ko’payishi uchun xotirada nusxalanish, sektorga yozilish kabi qandaydir muayyan xarakatlarni amalga oshirishi lozim.

Virusga qarshi monitoring. Ushbu usulning mohiyati shundan iboratki, kompyuter xotirasida boshqa dasturlar tomonidan bajariluvchi shubhali harakatlarni monitoringlovchi virusga qarshi dastur doimo bo’ladi. Virusga qarshi monitoring barcha ishga tushiriluvchi dasturlarni, yaratiluvchi, ochiluvchi va saqlanuvchi xujjatlarni, Internet orqali olingan yoki disketdan yoki har qanday kompakt-diskdan nushalangan dastur va xujjatlarning fayllarini tekshirishga imkon beradi. Agar qandaydir dastur xavfli harakatni qilishga urinmoqchi bo’lsa, virusga qarshi monitor foydalanuvchiga xabar beradi.

O’zgarishlarni aniqlovchi usul. Diskni taftish qiluvchi deb ataluvchi ushbu usulni amalga oshirishda virusga qarshi dastur diskning xujumga duchor bo’lishi mumkin bo’lgan barcha sohalarini oldindan xotirlaydi, so’ngra ularni vaqti-vaqti bilan tekshiradi. Virus kompyuterlarni zaharlaganida qattiq disk tarkibini o’zgartiradi: masalan, dastur yoki xujjat fayliga o’zining kodini qo’shib qo’yadi, Autoexec.bat fayliga dastur-virusni chaqirishni qo’shadi, yuklama sektorni o’zgartiradi, faylyo’ldosh yaratadi. Disk sohalari xarakteristikalarining qiymatlari solishtirilganida virusga qarshi dastur ma’lum va no’malum viruslar tomonidan qilingan o’zgarishlarni aniqlashi mumkin.

Kompyuterlarning kiritish/chiqarish bazaviy tizimiga (BIOSga) virusga qarshi vositalarni o’rnatish. Kompyuterlarning tizimli platasiga viruslardan himoyalashning oddiy vositalari o’rnatiladi. Bu vositalar qattiq disklarning bosh yuklama yozuviga hamda disklar va disketlarning yuklama sektorlariga barcha murojaatlarni nazoratlashga imkon beradi. Agar qandaydir dastur yuklama sektorlar tarkibini o’zgartirishga urinsa, himoya ishga tushadi va foydalanuvchi ogohlantiriladi. Ammo bu himoya juda ham ishonchli emas.

Virusga qarshi dasturlarning xillari. Virusga qarshi dasturlarning quyidagi xillari farqlanadi:

- dastur-faglar (virusga qarshi skanerlar);

- dastur-taftishchilar (CRC-skanerlar);

- dastur-blokirovka qiluvchilar;

- dastur-immunizatorlar.

Dr.Web — Rossiyaning virusga qarshi ommaviy dasturi, Windows 9x/NT/2000/XP/7/8 uchun mo’ljallangan bo’lib, faylli, yuklama, va fayl-yuklama viruslarni qidiradi va zararsizlantiradi.

AVP (Antivirus Kasperskogo Personal) — Rossiyaning virusga qarshi paketi.

Eset Nod32 Antivirus

Symantec Antivirus — Symantec kompaniyasining korporativ foydalanuvchilarga taklif etgan virusga qarshi mahsuloti to’plami.

7. Ma’ruza. Axborot-kommunikatsion tizimlarda suqilib kirishlarni aniqlash. Mahlumotlarni uzatish tarmog’ida axborotni himoyalash.

Himoyalanishni taxlillash vositalari zaifliklarni topib va o’z vaqtida yo’q qilib xujumni amalga oshirish imkoniyatini bartaraf qiladi. Natijada, himoyalash vositalarini ishlatilishiga bo’ladigan barcha sarf-harajatlar kamayadi.

Himoyalanishni taxlillash vositalari tarmoq sathida, operatsion tizim sathida va ilovalar sathida ishlashi mumkin. Ular tekshirishlar sonini bora-bora ko’paytirish, axborot tizimiga "ichkarilab borish" va uning barcha sathlarini tadqiqlash orqali zaifliklarni qidirishi mumkin.

Tarmoq protokollari va servislari himoyalanishini tahlillash vositalari. Har qanday tarmoqda abonentlarning o’zaro aloqasi ikkita va undan ko’p uzellar orasida axborot almashinish muolajalarini belgilovchi tarmoq protokollari va servislaridan foydalanishga asoslangan. Tarmoq protokollari va servislarini ishlab chiqishda ularga ishlanuvchi axborot xavfsizligini ta’minlash bo’yicha talablar (odatda shubxasiz yetarli bo’lmagan) qo’yilgan. SHu sababli, tarmoq protokollarida aniqlangan zaifliklar xususida axborotlar paydo bo’lmoqda. Natijada, korporativ tarmoqda foydalanadigan barcha protokol va servislarni doimo tekshirish zaruriyati tug’iladi.

Himoyalanishni taxlillash tizimi zaifliklarni aniqlash bo’yicha testlar seriyasini bajaradi. Bu testlar niyati buzuq odamlarning korporativ tarmoqlarga xujumlarida qo’llaniladiganiga o’xshash.

Zaifliklarni aniqlash maqsadida skanerlash tekshiruvchi tizim xususidagi dastlabki axborotni, xususan, ruxsat etilgan protokollar va ochiq portlar, operatsion tizimnnig ishlatiluvchi versiyalari va h. xususidagi axborotni olish bilan boshlanadi. Skanerlash keng tarqalgan xujumlar, masalan, to’liq saralash usuli bo’yicha parollarni tanlashdan foydalanib, suqilib kirishni imitatsiyalashga urinish bilan tugaydi.

Himoyalanishni taxlillash vositalari yordamida tarmoq sathida nafaqat Internetning korporativ tarmoqdan ruxsatsiz foydalanishi imkoniyatini testlash, balki tashkilot ichki tarmog’ida tekshirishni amalga oshirish mumkin. Tarmoq sathida himoyalanishni taxlillash tizimi tashkilot xavfsizlik darajasini baholashga hamda tarmoq dasturiy va apparat ta’minotini sozlash samaradorligini nazoratlashga xizmat qiladi.

Xujumlarni aniqlash

Tarmoq axborotini taxlillash usullari. Mohiyati bo’yicha, xujumlarni aniqlash jarayoni korporativ tarmoqda bo’layotgan shubhali harakatlarni baholash jarayonidir. Boshqacha aytganda xujumlarni aniqlash- hisoblash yoki tarmoq resurslariga yo’naltirilgan shubhali harakatlarni identifikatsiyalash va ularga reaktsiya ko’rsatish jarayoni. Hozirda xujumlarni aniqlash tizimida quyidagi usullar ishlatiladi:

• 
  statistik usul;
  
• 
  ekspert tizimlari;
  
• 
  neyron tarmoqlari.
  

Statistik usul. Statistik yondashishning asosiy afzalligi allaqachon ishlab chiqilgan va o’zini tanitgan matematik statistika apparatini ishlatish va sub’ekt xarakteriga moslash.

Avval tahlillanuvchi tizimning barcha sub’ektlari uchun profillar aniqlanadi. Ishlatiladigan profillarning etalondan har qanday chetlanishi ruxsat etilmagan foydalanish hisoblanadi. Statistik usullar universal hisoblanadi, chunki mumkin bo’lgan xujumlarni va ular foydalanadigan zaifliklarni bilish talab etilmaydi. Ammo bu usullardan foydalanishda bir qancha muammolar paydo bo’ladi:

1. 
   Statistik tizimlar xodisalar kelishi tartibiga sezuvchanmaslar; ba’zi xollarda bir xodisaning o’zi, kelishi tartibiga ko’ra anomal yoki normal faoliyatni xarakterlashi mumkin.
   
2. 
   Anomal faoliyatni adekvat identifikatsiyalash maqsadida xujumlarni aniqlash tizimi tomonidan kuzatiluvchi xarakteristikalar uchun chegaraviy (bo’sag’aviy) qiymatlarni berish juda qiyin.
   
3. 
   Statistik usullar vaqt o’tishi bilan buzg’unchilar tomonidan shunday "o’rnatilishi" mumkinki, xujum harakatlari normal kabi qabul qilinadi.
   

Ekspert tizimlari. Ekspert tizimi odam-ekspert bilimlarini qamrab oluvchi qoidalar to’plamidan tashkil topgan. Ekspert tizimidan foydalanish xujumlarni aniqlashning keng tarqalgan usuli bo’lib, xujumlar xususidagi axborot qoidalar ko’rinishida ifodalanadi. Bu qoidalar harakatlar ketma-ketligi yoki signaturalar ko’rinishida yozilishi mumkin. Bu qoidalarning har birining bajarilishida ruxsatsiz faoliyat mavjudligi xususida qaror qabul qilinadi. Bunday yondashishning muhim afzalligi - yolg’on trevoganing umuman bo’lmasligi.

Ekspert tizimining ma’lumotlari bazasida hozirda ma’lum bo’lgan aksariyat xujumlar stsenariyasi bo’lishi lozim. Ekspert tizimlari, dol-zarblikni saqlash maqsadida, ma’lumotlar bazasini muttasil yangilashni talab etadi. Garchi ekspert tizimlari qaydlash jurnallaridagi ma’lumotlarni ko’zdan kechirishga yaxshi imkoniyatni tavsiya qilsada, so’ralgan yangilanish e’tiborsiz qoldirilishi yoki ma’mur tomonidan qo’lda amalga oshirilishi mumkin. Bu eng kamida, ekspert tizimi imkoniyatlarining bo’shashiga olib keladi.

Ekspert tizimlarining kamchiliklari ichida eng asosiysi - noma’lum xujumlarni akslantira olmasligi. Bunda oldindan ma’lum xujumning xatto ozgina o’zgarishi xujumlarni aniqlash tizimining ishlashiga jiddiy to’siq bo’lishi mumkin.

Neyron tarmoqlari. Xujumlarni aniqlash usullarining aksariyati qoidalar yoki statistik yondashish asosida nazoratlanuvchi muhitni tahlillash shakllaridan foydalanadi. Nazoratlanuvchi muhit sifatida qaydlash jurnallari yoki tarmoq trafigi ko’rilishi mumkin. Bunday taxlillash ma’mur yoki xujumlarni yaniqlash tizimi tomonidan yaratilgan, oldindan aniqlangan qoidalar to’plamiga tayanadi.

Xujumni vaqt bo’yicha yoki bir necha niyati buzuq odamlar o’rtasida har qanday bo’linishi ekspert tizimlar yordamida aniqlashga qiyinchilik tug’diradi. Xujumlar va ular usullarining turli-tumanligi tufayli, ekspert tizimlari qoidalarining ma’lumotlar bazasining hatto doimiy yangilanishi ham xujumlar diapazonini aniq identifikatsiyalashni kafolatlamaydi.