Musiqi müəllimliyi ixtisası əyani şöbə
Yüklə 230,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kafedra müdiri: akademik N.A.Paşayeva
- BAKI - 2021
|
FƏRDİ İŞ
Rəhbər: dos.S.M.Qocayeva Kafedra müdiri: akademik N.A.Paşayeva
2
İnkişaf etmiş zəngin dil mədəniyyətinə sahib olan xalq əyilməzdir, ölməzdir, böyük gələcəyə malikdir. Ona görə də xalqımıza ulu babalardan miras qalan bu ən qiymətli milli sərvəti hər bir Azərbaycan övladı göz bəbəyi kimi qorumalı, daim qayğı ilə əhatə etməlidir. Azərbaycan dili - Azərbaycan xalqının danışdığı dildir. Azərbaycançılığın əsas və birinci komponentidir. Ana dili! Nə qədər rəfiq və nə qədər ürək hissləri oyandıran bir kəlmə! Nə qədər möhtəşəm, müqəddəs, nə qədər uca bir qüvvə! Ana dili! Bir dil ki, mehriban bir vücudda öz məhəbbətini, ana şəfqətini sənə o dildə bəyan edibdir. Bir dil ki, sənə beşikdəykən bir lay-lay şəklində öz ahəng və lətafətini eşitdirib, ruhunun ən dəruni güşələrində nəqş bağlayıbdır. Bir dil ki, həyat və kainat haqqında ilk əvvəl bu dil sayəsində bir fikir hasil edibsən. Azərbaycanlı balası heç vaxt razı olmaz ki, ana dilinə xəyanət etsin” (Nəriman Nərimanov). Azərbaycan xalqının varlığını yaşadan ana dili min illərdir ki, onun milli və mənəvi varlığını, mövcudluğunu qoruyub saxlayır. Ona görə də ana dili xalqımızın qürur mənbəyidir. Xalqın tarixi kökləri, mədəni irsi, elmi təfəkkürü, ictimai inkişaf yolu məhz bu xəzinədə qorunur, bu saxlanc ilə yaşayır. Onu qorumaq isə dilin daşıyıcısı olan xalqın borcudur. Nəzərə alsaq ki, hazırda qloballaşma prosesi siyasi, iqtisadi və ictimai-mədəni təmərküzləşmə fonunda dilləri də yoxolma təhlükəsi ilə üz-üzə qoyur, onda ana dilini qoruyub-yaşatmağın necə önəmli bir vəzifə olduğu bir daha aydın olur. Zaman-zaman Azərbaycanın düşünən beyinləri də dili xalqın yaşaması üçün ən mühüm amil hesab etmiş, bu dəyərli mənəvi sərvəti kənar dillərin təsirindən qoruya bilmişlər. Azərbaycan müstəqilliyini qazandıqdan sonra milli şüurun inkişafı, demokratik cəmiyyət yaranması ana dilimizin tətbiq sahəsini genişləndirməyi bir zərurətə çevirdi. Bu dövrdən başlayaraq qəbul edilmiş bir sıra qanun və qərarlar isə yeni şəraitdə ana dilinin dövlət dili səviyyəsində inkişaf etməsi üçün yollar açır.
3
“Millətimizi sevmək üçün ən irəli dilimizi sevməliyik. Həm də elə eşq ilə sevməliyik ki, heç bir şey ona əngəl ola bilməsin. Məhəbbətlərimizin ən üst qatına dil məhəbbətini çıxarmalıyıq. Dilimizi sevmək hamımızın ən birinci müqəddəs borcu olmalıdır. A canım, biz özümüzü bilməsək, öz dilimizi bəyənməsək, kim bizə hörmət edəcək?” (Ömər Faiq Nemanzadə). “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır. Hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir. Bu Allah-təalanın gözəl nemətlərindən birisidir, onu əziz və möhtərəm tutmaq hər kəsə borcdur”. Ümumitəhsil məktəblərində tədris olunan “Azərbaycan dili”, “Ədəbiyyat”, “Azərbaycan tarixi”, “Azərbaycanın fiziki coğrafiyası”, “Azərbaycan Konstitusiya- sı” və başqa fənn dərslikləri aşağı siniflərdən başlamış məktəb illəri sona yetənə qədər bizə Azərbaycan haqqında, azərbaycançılıq haqqında, dilimiz, dinimiz haq- qında, türkçülük və müasirlik haqqında zəngin məlumat verir. Azərbaycan radiosu, televiziya kanalları, internet şəbəkəsi, müxtəlif markalı əl-cib telefonları, mətbuat və s. bu ruhda uşaqlardan tutmuş yaşlı nəslin nümayəndələrinə qədər hamını, hətta xarici ölkələrdən gəlmiş insanları da Azərbaycançılıq üzərində kökləyir. Xalqımızın milli ruhunun daşıyıcısı olan Azərbaycan dili, Azərbaycanda yaşamış qədim türkdilli tayfalar, onların folklor üslubunda ədəbiyyatı və mədəniyyəti, xalqımızın soykökü və dilimizin mənşəyi, Azərbaycan türklərinin yaşadıqları ərazilər haqqında ilkin məlumatlara leksikoqraf alim Mahmud Kaşğarinin 1072-ci ildə yazdığı “Divanü luğatit- türk” adlı üç cildlik lüğətində rast gəlirik. Akademik Ziya Bünyadovun “Azərbaycan VII-IX əsrlərdə” kitabında xalqımızın və dilimizin mənşəyi haqqında geniş tarixi məlumatlar verilmişdir. “Azərbaycan” sözü ərazi vahidi kimi həmişə işlək olmuşdur, lakin “Azərbaycan dili” əvəzinə “ana dili”, “türk dili” terminləri işlədilmişdir. Türk dilləri ailəsinin oğuz qrupuna daxil olan Azərbaycan dilinin tarixi miladdan əvvəlki dövrlərə gedib çıxır. Ayrı-ayrı türk qəbilələrinin ümumi anlaşma vasitəsi olan dilimiz IV-V əsrlərdən artıq danışıq dili kimi fəaliyyət göstərmişdir.
4
Aqqlütinativ (iltisaqi) quruluşa malik bu dil şifahi şəkildə yayılan ilkin ədəbiyyat nümunələri – dastanlar, nağıllar, bayatılar, laylalar, sayaçı sözləri, holavarlar və s. şəklində Azərbaycan ədəbi dilinin erkən formalaşmasına zəmin yaratmışdır və bu, həm də onu sübut edir ki, dilimiz V-IX əsrlərdə ümumxalq dili kimi tam formalaşmışdı. 1929-cu ildə geniş xalq kütlələri üçün yazıb oxumağın çox çətin olduğu ərəb əlifbasından latın qrafikalı əlifbaya, 1940-cı ildən kiril qrafikalı rus əlifbasına keçilmişdi. 1991-ci ilin dekabrından latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpası haqqında qərar yazıb oxumaq işini daha da asanlaşdırdı, dünyanın əksər ölkələrinin mətbuatına və internetə maneəsiz girişini asanlaşdırdı. 1995-ci ilin 12 noyabrında keçirilən ümumxalq referendumu xalqımızın və dilimizin adlarını (Azərbaycan xalqı, Azərbaycanlı, Azərbaycan dili terminlərini) qəti müəyyən etdi. Heydər Əliyevin 2001-ci ilin noyabrında Bakıda Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayında bəyan etdiyi tezislər azərbaycançılığın ən yüksək ifadəsi oldu: “Hər bir azərbaycanlının harada yaşamasından, həyatda hansı mövqe tutmasından asılı olmayaraq ən böyük vəzifəsi öz ana dilini bilməkdən, ondan qürur duymasından ibarətdir”. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev müxtəlif ölkələrdə yaşayan dünya azərbaycanlılarının birlik və həmrəyliyini – azərbaycançılığı siyasi ideologiya zirvəsinə qaldırdı və indi ulu öndərin siyasi məktəbinin layiqli davamçısı, ölkə prezidenti cənab İlham Əliyev dövlətçilik ənənələrinin varisi kimi milli birliyimizi, Azərbaycançılıq ideologiyasını istər ölkə daxilində, istərsə də ölkə xaricində məqsədyönlü şəkildə uğurla həyata keçirir. Beləliklə, “Azərbaycan dili” termini 1995-ci ildən təkcə ölkəmizdə deyil, bütün dünyada öz layiqli yerini tutdu, türk dilləri ailəsinə mənsubluğunu saxlamaqla “türk dili” terminindən fərqləndirildi, əsrlər boyu işləndiyi adi ünsiyyət vasitəsindən, məişət dili zəminindən dövlət dili, elm və siyasət dilinə çevrildi. Dövlət dilini bilmək, bu dildə danışmaq və yazmaq Azərbaycan Respublikası ərazisində hər bir vətəndaşın borcu kimi göstərildi. Heydər Əliyev Azərbaycan dilinin tətbiqi və 5
qorunması haqqında 2001-2003-cü illərdə imzaladığı bir neçə fərmanla bu sahədə olan boşluğu doldurdu. Fərmanlarda rəsmi dövlət dili statusu almış dilimizin tədrisinin yaxşılaşdırılması, inkişaf etdirilməsi, latın qrafikalı əlifbaya qəti şəkildə keçilməsi tələbi qoyulurdu. Həmin vaxtdan hər il avqust ayının 1-i Azərbaycan dili və Azərbaycan əlifbası günü kimi qeyd edilir. Respublikamızda yaşayanlar da daxil olmaqla dünyanın 60-dan çox ölkəsində 50 milyona yaxın soydaşımız bu gün Azərbaycan dilində danışır, yazır, oxuyur, informasiya vasitəsi kimi ondan istifadə edir. Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqlar – talışlar, kürdlər, tatlar, lahıclar, ləzgilər, aqullar, laklar, qrızlar, tabasaranlar və baş- qaları Azərbaycan dilindən ikinci ana dili kimi, dövlət dili kimi tam istifadə edirlər. Sabit qrammatik quruluşu, zəngin söz-lüğət tərkibi, geniş ifadə imkanları, mükəmməl əlifbası, yüksək səviyyəli yazı normaları olan dilimiz orta və ali məktəblərdə, kütləvi informasiya vasitələrində, rəsmi yazışmalarda, kargüzarlığın bütün sahələrində ədəbi dilimizin normalarına uyğun tətbiq edilir. Respublikamız müstəqillik qazanandan və 1995-ci il noyabrın 12-də ümumsəsvermə yolu ilə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası qəbul olunandan sonra Azərbaycan dili, sözün həqiqi mənasında rəsmi dövlət dili oldu. Burada yazılmışdır: “Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan Respublikası Konstitusiyanın 21-ci maddəsinin I hissəsinə müvafiq olaraq Azərbaycan dilidir. “Dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2002-ci il 30 sentyabr tarixli Qanununa görə dövlət dilini bilmək hər bir Azərbaycan Respublikası vətəndaşının borcudur. Dövlət dili kimi Azərbaycan dili ölkənin siyasi, ictimai, iqtisadi, elmi və mədəni həyatının bütün sahələrində işlədilir. Dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanlarında, dövlət qurumlarında, siyasi partiyalarda, qeyri-hökumət təşkilatlarında, həmkarlar təşkilatlarında, digər hüquqi şəxslərdə, onların nümayəndəliklərində, filiallarında və idarələrdə kargüzarlıq işləri dövlət dilində aparılır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlarla və xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndəlikləri ilə yazışmalar dövlət
6
dilində və ya Azərbaycan dilinə tərcümə olunmaqla müvafiq xarici dildə aparıla bilər. Azərbaycan Respublikasının ərazisində təsis edilən və fəaliyyət göstərən, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün televiziya və radio yayımları dövlət dilində aparılır. Bütün televiziya və radio kanallarının aparıcıları dövlət dilini mükəmməl bilməlidirlər və onların səlis danışıq qabiliyyəti olmalıdır. Eyni zamanda bütün xidmət sahələrində, reklam və elanlarda dövlət dili işlənilir. Azərbaycan dilinin dövlət dili statusu almasında XX əsrin 90-cı illərində SSRİ-də baş vermiş hadisələrin də mühüm rolu olmuşdu. Belə ki, Sovet imperiyasının dağılmasının əsası Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının 1985-ci ildə keçirilən mart plenumunda qoyuldu. Məhz bu plenumdan sonra sovetlər daxilində birləşdirilmiş xalqlar sanki yuxudan ayıldılar, illərlə vətənpərvər, qabaqcıl ziyalıların, şair və yazıçıların, elm və sənət adamlarının öz milli azadlıqları, suverenlikləri uğrunda apardıqları mübarizə yeni məcraya yönəldi, xalqlar qul psixologiyasından azad olmağın vaxtı çatdığını başa düşdülər, öz mili dilləri, yazıları, mədəniyyətləri uğrunda mübarizəyə atıldılar. Bu xalqların içərisində Azərbaycanlılar daha öncül mövqe tuturdular. Belə bir siyasi şəraitdə Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 1988-ci il 18 avqust və 23 sentyabr tarixli qərarları dilimizin hörmətini qaldırmağa yönəlmiş ilk ciddi addımlar oldu. Azərbaycan xalqı 1990-cı ilin 20 yanvarında qanına qəltan olsa da, böyük faciələrlə üzləşərək torpağının 20 faizini itirsə də, bir milyona yaxın soydaşı öz ev- eşiyindən, öz əzəli torpaqlarından didərgin düşsə də Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 1991-ci il avqustun 30-da qəbul etdiyi “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpası haqqında” bəyannaməsi xalqımızın siyasi mübarizəsinin yekunu oldu. Azərbaycan Respublikası öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi yolunda yeni dövr açıldı. Azərbaycan dilinin rəsmi dövlət dili statusu məsələsi artıq 1992-ci ilin dekabrında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisində müzakirə olundu və dilimizin adının 1936-cı ilə qədər işləndiyi kimi -“türk dili” adlandırılması qərara alındı. 7
Lakin Azərbaycan dilinin respublikamızda tam səlahiyyətli dil olmasını, dövlət dili statusu almasını, şəriksiz rəsmi dil kimi işlədilməsini ulu öndər Heydər Əliyev reallaşdırıb həyata keçirdi. O, hakimiyyətə ikinci dəfə gəlişindən sonra Konstitusiyanın qəbulu zamanı müzakirələrdə öz çıxışlarında dilimizin adının təsbit olunmasında və dövlət dili statusu almasında çevik siyasət yeritdi. Dilimizin adının 1936-cı ildən “Azərbaycan dili” adlandırılmasına rəğmən onun bu şəkildə adlandırılmasını düzgün hesab etdi. Çünki xarici ölkələrdə “türk dili” termini altında ancaq Türkiyə dövlətinin rəsmi dili başa düşülürdü və onlar ikinci türk dilini tanıyıb qəbul etmək istəmirdilər. Ölkəmizin, dövlətimizin, xalqımızın adi dilimizin adı üçün də əsas götürüldü və 1992-ci ilin 30 dekabrında Azərbaycan Milli Məclisində qəbul olunmuş və sənədlərdə, dərsliklərdə öz əksini tapmış “türk dili” adı “Azərbaycan dili” adı ilə əvəzləndi. Məhz bundan sonra dilimiz böyük ictimai-siyasi nüfuz qazandı, siyasi, iqtisadi, sosial, mənəvi - ideoloji həyatımızın bütün sahələrində işlənməyə başladı. Söz ehtiyatının artırılması və fəal nitq vahidinə çevrilməsinin ilkin vasitələrindən biri bədii, ictimai-siyasi və publisistik ədəbiyyatın mütaliəsindən ibarətdir. Rabitəli cümlələrdən ibarət mətnləri, bədii əsərlərdən götürülmüş parçaları mütaliə etmədən, hər dərsdə öz nitqinə yeni leksik və frazeoloji materiallar daxil etmədən dili öyrənmək isə çox çətindir. İstər Azərbaycan yazıçılarının həyat və yaradıcılığına aid esselər, şifahi xalq yaradıcılığına aid sənət nümunələri, istərsə də bədii ədəbiyyatdan götürülmüş parçalar tələbələrin bədii, elmi, siyasi dünyagörüşünü genişləndirir, onların vətənpərvərlik hisslərini daha da gücləndirir. Əbəs deyildir ki, “vətənpərvərlik ana dilindən başlanır” deyirlər. Azərbaycan dilini, bu dilin incəliklərini gənc nəslə öyrədən müəllim xalqımızın ən məşhur şair və yazıçıları kimi bədii dilin obrazlı, emosional nümunələrinə dərindən yiyələnməklə hər bir dərsdə, praktik məşğələ və mühazirədə, söhbət və müsahibələrdə elə səlis, ifadəli və rəvan danışmalıdır ki, özünü əsl natiq kimi sevdirməklə yanaşı müqəddəs ana dilimizi də sevdirməli, dilimizin mənimsənilməsinə, dərindən öyrənilməsinə xidmət göstərmiş olsun. Bəli, müəllim
8
şair və nasir kimi gözəl, ifadəli, obrazlı danışmağı, natiqlər kimi bəlağətli, pafoslu nitq söyləməyi, bədahətən, sinədəftər söz deməyi bacarmalı, danışıq dilimizi zənginləşdirməli, danışıq dili ilə ədəbi dil arasında canlı körpü yaratmalı, dilimizin müasir elmi fikirləri də ifadə etməyə qadir olduğunu nümayiş etdirməlidir. Dilimiz xalqımızın yaratdığı sənət nümunələri vasitəsilə dünyanın ən geniş yayılmış dilləri ilə rəqabət apara bilir.Azərbaycan dili dünyanın ən mədəni dilləri sırasında öz sadəliyi, dərinliyi, zənginliyi, şeiriyyəti, poetikliyi ilə görkəmli yerlərdən birini tutur. Ümummilli lider H.Əliyev deyirdi: “Azərbaycan dili Cənubi Qafqazda ən gözəl və çox işlənən bir dildir. Bu dildə danışmaq, həm də gözəl və məzmunlu danışmaq böyük istedad tələb edir. Bu dil dünyanın ən böyük dilləri ilə rəqabət apara bilir. Vaxtilə bir müddət Azərbaycanda – Quba zonasında yaşamış rus şairi M.Y.Lermontov öz dostuna yazdığı məktubda qeyd edirdi ki, o, burada Azərbaycan dilini öyrənir. Avropada fransız dili kimi, Qafqazda da Azərbaycan dili çox məşhur və mötəbər bir dildir. Biz çalışmalıyıq ki, tələbələrimiz ana dilimizi gözəl bilsinlər, onun lüğət tərkibinə, qrammatik quruluşuna, üslubi imkanlarına dərindən bələd olsunlar, danışarkən özlərində məsuliyyət hiss etsinlər, məntiqsizliyə yol verməsinlər, fikirlərini düzgün, dəqiq, səlis və rəvan ifadə etməyə çalışsınlar, axı gözəl, məzmunlu danışmaq böyük istedad sayılır”. Ümummilli lider Heydər Əliyevin dövlət səviyyəli əməli fəaliyyətinin nəticəsində xalqımızın dövlət dili haqqındakı çoxəsrlik arzusu reallaşdı. O, XVI əsrdə Səfəvilər hakimiyyəti dövründə Ş.İ.Xətainin və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan Demokratik Respublikasının qurucularından olan M.Ə.Rəsulzadənin davamçısı kimi Azərbaycan dilini yüksək qiymətləndirərək onu yaşatmaq, inkişaf etdirmək və dünya mədəniyyəti səviyyəsinə qaldırmaq məsələlərinin dövlət vəzifəsi olduğunu bütün aktuallığı ilə bəyan etməklə bir daha sübut etdi ki, yalnız müstəqil dövləti olan xalqın rəsmi dövlət dili ola bilər və bu da yalnız müdrik, qüdrətli, düzgün qərarlar qəbul etməyi bacaran dövlət başçısının fəaliyyəti nəticəsində mümkün olur. Yüklə 230,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|