Mustafa Feyzullah aky\334Z. mdi

2.5. Gıda Kaynaklı Hastalık Yükü ve Gıda Kaynaklı Hastalık Yükü Epidemiyoloji 

Referans Grubu 

Küresel  gıda  kaynaklı  hastalık  yükü  ve  meydana  gelen  ölümlerin  ölçümü  için  2006 

yılında  Dünya  Sağlık  Örgütü  (DSÖ)’ne  bağlı  Gıda  Güvenliği,  Zoonozlar  ve  Gıda 

Kaynaklı  Hastalıklar  şubesi  (Department  of  Food  Safety,  Zoonoses  and  Foodborne 

Diseases;  FOS)  tarafından,  Gıda  Kaynaklı  Hastalıkların  Küresel  Yükünü  Tahmin 

Girişimini  başlatmıştır.  DSÖ  2007'de  Gıda  Kaynaklı  Hastalık  Yükü  Epidemiyoloji 

Referans  Grubu'nu  (Foodborne  Disease  Burden  Epidemiology  Reference  Group; 

FERG) kurarak küresel gıda kaynaklı hastalık insidansı, mortalitesi ve hastalık yükünün 

Yeti  Yitimine  Ayarlanmış  Yaşam  Yılı  (Disability  Adjusted  Life  Years;  DALY) 

ölçütüne göre tahminlerini gerçekleştirmektedir (WHO, 2019).  

Ulusal düzeyde güvenilir gıda üretiminin  yönetimi  için öncelikle riskerlin  belirlenmesi 

ve  risklerin  belirli  kriterlere  göre  derecelendirilmeleri  gerekir.  Bu  kriterler  genellikle 

riskin  hastalık  yüküne  ait  metrik  değerler  göz  önüne  alınarak  tespit  edilir.  Belirlemiş 

olan  metrik  değerler,  gıda  kaynaklı  hastalıkların  azaltılması  için  hedeflerin 

belirlenmesini  ve  hastalığı  azaltmak  için  tasarlanmış  belirli  müdahalelerin  (politika  ve 

projeler) etkinliğinin değerlendirilmesini kolaylaştırır. Metrik verilerin elde edilmesinde 

en önemli zorluk, üzerinde çalışılan hastalığın insidansının ve şiddetinin bütünleştirmesi 

ile  ölümcül  ve  ölümcül  olmayan  sonuçlarının  birleştirilmesidir.  Dünya  Sağlık  Örgütü 

tarafından  oluşturulan  küresel  hastalık  tahminleri  yükünün  çalışmaları  doğrultusunda 

günümüzde  Yeti  Yitimine  Ayarlanmış  Yaşam  Yılı  (DALY)  metriği,  hastalık  yükünün 

bir ölçüsü olarak kabul görmektedir (Lake ve ark., 2010). 

Hastalık  yükü  kavramı,  dünyanın  ölümlere,  hastalıklara  ve  yaralanmalara  yönelik 

kapsamlı,  sürekli  ve  karşılaştırılabilme  özelliğine  sahip  olan  küresel  bilgi  ihtiyacını 

ifade  eder.  Hastalık  yükü  yaklaşımı;  hastalıklar,  yaralanmalar  ve  ölümlerin  yanı  sıra 

sağlık  sorunları  ile  ilişkili  risk  faktörlerine  dair  tahminler  yapılabilmekte  ve  risk 

faktörlerinin  boyutları  hesaplanabilir  özellikler  kazandırılabilmekte,  belirlenen  ölçütler 

ve hesaplanan standart değerler aracılığı ile ülkeler ve toplumlar arasında kıyaslamaların 

yapılması mümkün olabilmekte, yasal otorite için detaylı ve kanıta dayalı somut veriler 

---

 

31

sunulabilmekle  birlikte,    toplum  sağlığı  üzerine  gerçekleştirilecek  projelerin  etki  ve 

maliyet verileri saptanabilmektedir (Paksoy Erbaydar, 2009)  

FERG’in  misyonu;    yaş,  cinsiyet  ve  bölgelere  göre  gıda  kaynaklı  hastalıkların  küresel 

yükü  hakkında ölçümlerin gerçekleştirilmesidir.  Bu kapsamda, gıda güvenliği politika 

analizlerine  paralel  olarak,  gıda  kaynaklı  hastalık  yükü  için  değerlendirmelerin 

yapılması,  ülke  kapasitelerinin  güçlendirilmesi,  gıda  güvenliği  politikası  ve 

standartlarının  uygulanması  konusunda    küresel  farkındalığı  ve  bağlılığın  artırılması, 

gıda  kaynaklı  hastalık  yükü  için,  önleme,  müdahale  ve  kontrol  önlemlerinin  maliyet  - 

etkinlik  analizlerinin  gerçekleştirilmesi  için  ülkelerin  teşvik  edilmesi  konularında 

çalışmalar  yapılmakadır.    FERG  bütün  bunlara  ilave  olarak,  gıdaların  enterik  ve 

parazitik patojenler, kimyasallar ve toksinlerle kontaminasyonu üzerine odaklanmış bir 

inisiyatif olarak ön plana çıkmaktadır (Havelaar ve ark., 2013; WHO, 2019) 

Mikrobiyolojik tehlikelerden kaynaklanan riskler  toplum sağlığının tehdit eden önemli 

ve  sonuçları  bakımından  ciddi  bir  endişe  kaynağıdır.  Gıdaların  güvenilir  özelliklerde 

üretilmesi, piyasaya arzı ve sunumu ancak risk analizinin etkin bir şekilde ele alınması 

ve incelenmesi ile gerçekleştirilebilir (WHO, 2019) 

Gıda ve özelde hayvansal gıdanın hammaddesi olan yem güvenilirliğinin sağlanabilmesi 

için  Kodeks  Alimentarius  Komisyonunun  (CAC),  Birleşmiş  Milletler  Gıda  ve  Tarım 

Örgütü (FAO) ile Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) eşgüdümü ile geliştirilmiş olan risk 

analizi;    risk  değerlendirmesi,  risk  iletişimi  ve  risk  yönetimi  olmak  üzere  üç  ana 

unsurdan meydana gelir (CAC, 1999; Omurtag Korkmaz ve Doğruer, 2018). 

FERG,  küresel  ölçekte,  31  adet  gıda  kaynaklı  tehlikenin  (11  diyarel  hastalık  etkeni:1 

virüs,  7  bakteri,  3  protozoa;  7  invaziv  enfeksiyon  hastalık  etkeni:  1  virüs,  5  bakteri,  1 

protozoon;  10  helmint  ve  3  kimyasal  madde),  32  adet  hastalığa  neden  olduğunu 

bildirmiştir. Bununla birlikte, 31 küresel tehlike 2010'da 600 (% 95 güvenle; min 420- 

max 960) milyon gıda kaynaklı hastalığa ve 420.000 (% 95 güvenle; min 310.000- max 

600.000)  ölüme  neden  olmuştur.  Gıda  kaynaklı  hastalıkların  en  yaygın  nedeninin 

diyarel  hastalık  etkenleri  olduğu  (özellikle  norovirüs  ve  Campylobacter  spp.) 

bildirilmiştir.  Gıda  kaynaklı  diyarel  hastalık  etkenleri,  230,000  (%  95  güvenle;  min 

160,000-max  320,000)  ölüme,  (özellikle  de  non  tifoid  Salmonella  enterica'ya;  NTS) 

neden  olmuştur.  Gıda  kaynaklı  ölümlerin  diğer  başlıca  nedenleri  Salmonella  Typhi, 

Taenia  solium

,  hepatit  A  virüsü  ve  aflatoksin  olarak  sıralanmıştır.  Belirtilen  31 

---

 

32

tehlikenin,  2010  yılı  için  küresel  gıda  kaynaklı  yükü  33  (%  95  güvenle;  min  25-  max 

46)  milyon  DALY  olarak  hesaplanmış  olmakla  birlikte  %40  düzeyinde  5  yaş  altı 

çocukları etkilediği belirtilmiştir (WHO, 2019). 

Küresel  ölçekte,  18  (%  95  güvenle;    min  12-  max  25)  milyon  DALY,  gıda  kaynaklı 

diyarel  hastalık  etkenlerine,  özellikle  NTS  ve  enteropatojenik  Escherichia  coli'ye 

(EPEC)  bağlı  olarak  meydana  geldiği  tahmin  edilmiştir.  Salmonella  Typhi  ve  Taenia 

solium

'  da  küresel  hastalık  yüküne  etki  eden  önemli  gıda  kaynaklı  etkenler  olarak 

belirtilmiştir.  Çocuk  ve  yetişkinler  üzerindeki  hastalık  yükü  bölgesel  olarak  önemli 

farklılıklar  gösterdiği  belirli  bir  popülasyon  için  en  yüksek  gıda  kaynaklı  hastalık 

yükünün  Afrika kıtasında olduğu, Güney  Doğu  Asya, Güney  Akdeniz  bölgelerinin  ise 

takip ettiği bildirilmiştir (WHO, 2019)  

Gıda  kaynaklı  bir  riskin  değerlendirilmesine  ilişkin  sürecin  yönetilmesi  için  başlangıç 

basamaklarını,  riskin  kanıta  dayalı  olarak  tespit  edilmesi  ve  riski  yöneten  sorumlu 

otoriteye iletilmesi oluşturur.  

Lake  ve arkadaşları (2010), Yeni Zelanda Gıda Güvenliği Otoritesi  için, Yeni  Zelanda 

için seçilen bazı enterik patojenlerin neden olduğu hastalıklar için gıda kaynaklı hastalık 

yükünü ile ekonomik maliyet tahminlerini Hollanda için uygulanan yaklaşım izlenerek 

çizelge 2.5.1’de belirtildiği şekilde özetlemişlerdir.