Mustaqil ishi. Agri-bu atama Xorazmda tanobning1/320 ni ifodalashda ishlatilgan. Qirq agri-118 tanob

7.Asba- Kadima. Bosh barmog’iga teng va 3ta angushtaga mos keladigan uzunlik o’lchovi. U mustaqil ravishda emas, balki gazlarni o’lchashda ishlatilgan.
8.Botmon-og’irlik o’lchov birligi. Yaqin va o’rta Sharq mamlakatlari (Arabiston, Misr, Suriya, Iroq,Eron, Turkiya,Hindiston)da, shuningdek O’rta Osiyoda qo’llanib kelingan. Shariatga ko’ra, botmon (manni shari’y) asosan 0.832kg ni tashkil etgan. XIX arsda Xorazmda botmon 20,16kg dan 40,95kg gacha, Buxora va Samarqadda asosan 8pud (131,044kg), Farg’onada 8-10 pud (131,044-163,805kg) bo’lgan.
9.Baxar-nazariy jihatdan og’irlik o’lchov birligi.300 mannga teng. Al-Muqaddasiyning Arabistonga tegishli bir eslatmasida 300 ratl ko’rsatilgan bo’lsada, lekin, aniqki, 63 bu yerda dirham, ya’ni ikki barabar og’irlikdagi Makka ratl haqida ketmoqda va shuning uchun u 243,75kgni tshkil etadi.
10.Baxr-forschada chekka ma‘nosini anglatadi. Uzunlik o’lchovi. 32 bahr yangi vaqtning tirsagiga (zar) 104 smga o’tadi. Shuning uchun 1 bahr =3,25sm.
11.Birshala-Tilimsandagi don hajmining o’lchovi 124/2 og’irligiga to’g’ri keladi. 2000 dirham- taxminan 8,5 litr.
12.Bogcha- mora og’irligi 4 botmonda 1580 dirham(usmonli) 61, ya’ni 20,268 kg.
13.Budjin-Xufadagi bo’sh jismlarning o’lchovi 6 eritishga teng, ya’ni Rossiyaga qo’shilgandan keyin-24,57 ka (qarang paymana va bir xil o’lchamdagi kafchilar).
14.Vadjab-chegaragacha cho’zilgan holatda bosh barmog’I va kichik barmoq orasidagi masofaga teng uzunlik o’lchovi. U O’rta Osiyoning tog’li hududlarida ham, tekisliklarda ham kundalik hayotda, qurilish ishlarida qo’llanilgan.
15.Vask-ilk musulmon davrida 1 ashak yoki “tuya o’rami” 60bo‘lsa, ya’ni=252,342 litr (yoki bug’doy 194,3 kg) edi. Horun ar-Rashid davrida 1vask Payg’ambarning 24/2 vaski edi, ya’ni-630,855 litr yoki taxminan 485,765 kg bug’boy.
16.Vezne-1/ troya untsiyasida 0,3766g. (har biri dirhamdan 3,207g)=11,545 kg. Xabar qilinishicha, Basradan taxminan 1581 yilda 1 vezne= 1 bo’lgan. Aleppo kvintar 63; bu bizning hisobimiz bo’yicha 14,25 kg bo’ladi.
17.Gaz-uzunlik va masofalarni o’chashda asosiy o’lchov birligi; arshinning o’zginasi. O’rta Osiyoda va boshqa hududlarda zar deb atalgan. Qiymati 0,71 m deb qabul qilingan. Gaz 3 xil usulda aniqlangan; 1-usulda barmoqlar uchidan yelkagacha bo’lgan masofa (70-75sm); kurakning o’rtasidan bo’lgan masofa (80-90sm); to ikkinchi yelkagacha bo’lgan masofa (105-110sm).
18.Gazdon-Xufuda neftni o’lchashdagi o’lchov birligi 310-325kub.metrga teng. Suyuqlik solinadigan jismlarning o’lchovi sifatida ishlatiladi. Masalan, 4ta Xuf tuzi gazi bitta Badaxshon 5tasiga teng.
19.Gaz- forscha malik-gaz tirsak ma’nosini beradi. Uzunlik o’lchov birligi. Sharqda qo’llanilgan gaz birligining sinonimi.
20.Gaz- forscha mukassar-gaz tirsak ma’nosini bildiruvchi so’zdir. XIX arsda Barsada 1 gaz =80. 94 sm gaz-I shohi bilan birga gilam, ipak va qimmatbaho matolarni o’lchash uchun gaz-I mukassar, ya’ni “qisqartirilgan” tirsak ham bor edi. Chardinning so’zlariga ko’ra, bu “qirollik gazining” 3/2 qismini tashkil etadi.
21.Gaz-I shariy-gaz, gaz-I mukassar, gaz-I mulk ayni bir birlikni turli shakillarda nomlanishi. 1gaz=80 va ba’zi hollarda turlicha hisoblanadi.
22.Gerex- Forscha uzunlik o’lchovi=1/18 zar (sm). 104 sm= 2 bax-qo’chqor= 6,5sm 17.
23.Gitcha-XIX asrning Toshkent mannlarining ko’paytmalar sistemasida, gitcha uning 1/10 qismini tashkil qiladi. Toshkentlik mann-10,5 funt, ya’ni 171,995 kg. Shunday qilib, 1 gitcha=168 g.
24.Dang-bu atama har qanday og’irlikning 1/6qismini ifodalashda ishlatiladi. (Shuning bilan uzunlik va yuzaga ham) Buxoroda 4,8 misqol 0,8 dongga teng Xorazmda XIV-XIX asrda 4,53-4,55g-0,76g dongga teng bo’lgan.
25.Daxsir-Buxoro, Samarqand va O’rta Osiyoning boshqa shahar va viloyatlarida Osiyoda sir (10ser) ko’paytmalar sistemasida qo’zg’almas birlik edi daxsir mannlar va ularning ½ qismini tashkil etgan. Ayrim joylarda (masalan, Farg’ona,Xo’jand) XIX asrda dahir. Asosiy tizimda ko’rinmaydi.
26.Dinar-sovg’a. Tashish o’lchovi sifatida, nazariy jihatdan- 1misqol, oltin tanga og’irlik birligi sifatida (boshida ko’rsatilgandek) 4,235a.
27.Dirxam- barcha musulmon tarozilarning asosini dirham tashkil etadi. Javdar yunon draxmasiga va Rim-Vizantiya solidusiga asoslangan miskalga qaytadi. Kanonik jihatdan, ya’ni shariatda misqol va dirham 10;7 nisbatda, amalda esa 3;2 nisbatda bog’langan.
28.Dirxam al-kayl-yoki “vaznli dirham”, shuningdek, kichik vazn birligi sifatidagi misqolni kumush draxmalar va oltin dinorlarning og’irlik birligidan tubdan farqlash kerak, bular birinchi navbatda ko’rib chiqilishi kerak.
29.Dunimsar-dulimsir (2,5sir) manna ko’paytmalar tizimidagi juda muhim birlikdir. Manning 1/10 qismi bo’lgan dunimirning o’lchami tegishli mann hajmiga bog’liq. Masalan, Buxoroda dulimsir sabab bo’lgan 2,5 ta 54 gga teng; bunim-25,6kg da Buxoro mann dan 1,6kg ga teng.
30.Jerib(jaryb)-arabcha, yuza, hajm va og’irlik o’lchov birligi; sharq mamlakatlarida, jumladan Markaziy Osiyoda VII asrdan boshlab qo’llanila boshlagan. Yuza o’lchov birligi, aynan tanobga teng: 1 jerib=1tanob=3600kv.gaz.
31. Juft-I gau-
32.Zira-uzunlik o’lchov birligi; 81,28ga teng. Jarib yer o’lchovi; bir tanob; 4097 kv.metrga teng bo’lgan.
33.Ilik-ilik ham angusht kabi barmoq eni bo’lib, 6ta arpa donining umumiy qalinligiga teng. Etnografik ma’lumotlarga ko’ra, ilik-ko’rsatkich barmog’ining o’rta barmog’imidagi kengligi. Nomi turli hududlarda har xil bo’lgan.
34.Ilcha-XIX asrning Toshkent mannlarining ko’paytmalar sistemasida. Ilcha uning 1/3 qismi 1. Toshkentning Mani-10,5 funt, ya’ni 171,995kg. shuning uchun, ilcha-336.
35.Istar-yunoncha staterdan, vazn 442 misqolga (har biri 4,46 g )ga teng yoki dirhamda, ya’ni 20g.
36.Yasirak-O’rta Osiyoning bir qator shaharlarida (Samarqand, Shaxrisabz, Ura-Tube) XIX asr manbalariga qaraganda, yasirak 16 funtli asosiy ko’paytmalar tizimida kichik vazn birligi edi; 1/1 va uning qismi. 16 pud-262,088 kg, demak, yasirak=256 g.
37.Yatimak-XIX asr manbalariga ko’ra yatimak ko’p yirik mannalardan biri bo’lib, ularning 1/6 qismi 2. 16 pudlik(262,088kg) mannasidan-256a;512 g ga teng.
38.Yigach-farsax singaridir.Kuy , tosh va yig’ich ham deb ataladi. Ular odatda 8 verst yoki deyarli 8 verst 45, ya’ni taxminan 8,5 km deb hisoblanadi.
39.Yuxcha-mannning karrali sistemasidagi og’irlik birligi. Toshkentda XIX asrda, 1 charyaka yoki 1/250 manna, bu 10,5 kgdan ortiq. Demak yuxcha-671,8g dan ortiq. Xo’jandda yuxcha ham chaykaning ¼ qismini tshkil etadi. 1 pud charyaka bilan, ya’ni 16,38 kg, yuxcha-4,095 kg.
40.Kabda- yoki “musht kengligi”, odatda 4 asba (barmoq kengligi) o’rta asrlarda prinsipal jihatdan 1/, tirsak 37ga teng edi. Ammo qiymati tirsakning o’lchamiga qarab o’zgarib turadi. Odatiy tirsak bilan kabda mos ravishda 9 sm, kanonik bilan-8,31sm, Misrdagi kabda 6%, 68 duyum taxminan 15,875 sm.
41.Kabza- qo’lni mushtga bog’lab yoki arqonni o’rab turganda to’rt barmoqning kengligi. Kabga gazni o’lchash uchun amalda qo’llaniladigan birlikdir. Shu bilan birga, bir vaqtning o’zida bir nechta odamning kabzasidan foydalanish tavsiya etiladi. Shunda gazning umumiy hajmi odamning qo’lining indivudal hajmiga kamroq bog’liqdir.
42.Kadax-Misr hajmining o’lchovi, u ikki qiymatga ega edi; kichik kadax 16 pas, kattasi 96 ga teng edi. Kichik kadax- 232 don-725 g(bug’doy) edi. Hozirgi vaqtda 1 kadax rasmiy ravishda 2,062 litrni tashkil etadi.
43.Kadok-XIX asrda Samarqand va Kattaqo’rg’ondagi kadok =1 funt, ya’ni 409,512gr ga teng edi. Etnografik ma’lumotlarga ko’ra, Dashti Jumada(Pyanj daryosi vodiysi) kadok 317g, Obi-Garmda(Qorateginda) 634g hisoblanadi.
44.Kayla- bu hajm o’lchovi Misrda=8 qada ham (q.v.)= taxminan 7,5 litr edi, lekin rasmiy ravishda 16,5 litr. “Quela” (portugalcha “kyle” imlosi)=1 edi, alqueira-13,566 litr, demak, 1 kayla= 1,737.
45.Kap-yunon tilidan Quddusda ishlatiladigan hajmning maxsus o’lchovi Kabos, kafiz. Shuning uchun=19,47 kg bug’doy yoki taxminan= 25 litr.
46.Karaba-
47.Karish-ya’ni qarich bosh barmoq bilan jimjiloq barmoqning yoyilmasiga teng, ya’ni 19-20 smga teng.
48.Kasaba-Fotimiylar xalifasi al-Hakim o’rnatgan o’lchov birligi. 6 yoki 8 tirsak , olingan ma’lumotlar barchasi uchun kasaba o’rtacha 3,99m qiymati olinadi. Misrda bugungi kunda “duradgor” tirsagining 1/0 qismidagi kasaba-12,5 smga teng.
49.Katta donimsir-O’rta Osiyoning bir qator shaharlarida, XIX asrgacha mavjud bo’lgan. Dov , donimsir (ya’ni,bu asosiyning 1/16 qismi), 1 pudga teng bo’lib, “katta”(16,38kg) epitetini olgan holda foydalanishda davom etdi.
50.Katta panjsir-panjir (5 janob) 16 pud manna ko’paytmalari tizimida= bu mannaning 1tasi, ya’ni 2 pud (32,76kg). XIX asrda, 16 pudlik mann ishlatilmay qo’yilganda panj- chashka saqlanib qolingan.
51.Kafch- og‘irlik o’lchov birligi bo‘lgan,G’arbiy Pomirning o’rta asr huquqiy hujjatlarida tez-tez tilga olingan. Uning o’lchovi- 24,57 kg ga teng edi.
52.Kintar-asosan, 1 qintar 100 qo’chqorga teng, ba’zi hollarda, lekin, shunindek, 100=maniam. Katta miqdordagi oltin uchun belgi sifatida 1 qintar=10000 dinam-ariq, 42,33kg.
53.Kirat-tovar og’irligi birligi sifatida kiratning o’lchami ozgarib turadi; Kanonik, lekin Iroqda va amalda, 1 kirat har doim=1/20 misqol va kanonik 5dan, ko’pincha , lekin habbdan iborat. Makka, Iroq , Suriya va Kichik Osiyoda qo’llaniladi.
54.Kulach-quloch qoidaga ko’ra, ya’ni yelka darajasida tomonlarga cho’zilgan barmoqlarning uchlari orasidagi masofa. Rossiyaning chivinli og’irligi taxminan 2,5 arshinga teng deb hisoblangan, ya’ni taxminan 177-178 sm. Bu ko’rsatkichlar mustamlaka davlatlarda o’zgarib turgan.
55.Mann-og’irlik o’lchov birligi. Juda qadimgi davrdan boshlab qo’llanib kelingan. Manning qiymati ishlatilish davri va qiymatiga qarab xar xil o’zgarib turgan. Xorazmda qadimdan to XV asrgacha 1 mann 3 qadoq ya’ni 1,2255kg bo’lgan. Lekin ba’zi ma’lumotlarga ko’ra (1335 y) 1mann=1,188kg. 17-asrdan 1 mann 10 va 12 qadoqqa teng bo’gan, bugungi kunda ikki mann o’lchovlaridan foydalaniladi.
56.Medara-usmonli suyuqlik o’lchovi, 4 kilindeda 2 okka 107, ya’ni 10,2624.
57.Migrab-tarnsikripsiyasi aniq emas. 16-asrning Mardina(Anadoluda) dagi og’irlik o’lchov birligi, 3 nugatdan iborat 78 dirham 168, ya’ni=750g.
58.Miskal-ya’ni misqol og’irlik o’lchov birligi. Qadimgi davrda odamlar 1 misqolni o’zlari yetishtirgan arpa donidan hisoblaydilar. Agarda qadimda1 dona arpa doni o’rtacha 0,0409512ga teng qilinganini hisobga olsak u holda 1m-100 arpa doni=100x0,0409512=4,09512ga bo’ladi.
59.Misral-kelib chiqishi haqida aniq ma’lumotlar mavjud emas, 78 dirham ya’ni 750gga teng.
60.Mosht-qo’lni mushtga bog’lab, tayoq yoki arqonni o’rab turganda to’rt barmoqning kengligi. O’lchami 7 angushtning umumiy kengligiga to’g’ri keladi.
61.Mudd-ilk musulmon davri, xususan Madinaning kanonik muddati, taxminan 110-yillarda aniqlangan. Abu Hanifa yozihicha o’sha davrda jangchilarga 815,5g dan bug’doy bergan.
62.Mut- jismlarning o’lchov birligi. “ikki qo’lda bir hovuch”, misol uchun Xufada u taxminan 500g ga teng. Kattaroq birliklarni olishda bu hovuchlarni turli odamlar tomondan o’lchash kerak edi.
63.Nimdang-XV-XIX asrlarda Markaziy Osiyoda mavhum bo’lgan majusiy atama, ½ nimdong=1/12 misqol. Aynan shu misqol manbalarda keltirilgan.
64.Nimcha-nimcha va nimxurd atamalarining ma’nolari bir xil bo’lib, “yarim” ma’nosini beradi. Shu boisdan bu ikki atama parallel ravishda ishlatilgan.
65.Pay-etnografik ma’lumotlarga ko’ra, “oyoq”ma‘nosini anglatib , qadim zamonlardan qurilish ishlari uchun ishlatilgan, ammo ma’lumotlar to’plangan vaqtga kelib, bu birlik faqat bolalar o’yinlarida saqlanib qolingan.
66.Paymana-sharob,sirka eritilgan qo’y yog’I va bsoahqalar uchun forscha hajm o’lchovi, taxminan 1300-yilda G’azanxon tomonidan aniqlangan, har doim 10 Tabriz manni og’irligi=8,3 kg, ya’ni 1 to’lovchi uchun to’lovlar turlicha edi.
67.Paysa-bu birlik manning bir turi bo’lib, Hindistonda Akbarshox davrida qiymati 20,963g deb belgilangan. Inglizlar tomonidan =18,33kg etib belgilangan.
68.Piala-Xuf va Rushonda taxminan neft gaziga teng hajm o’lchovi. O’lchov birligi sifatida O’rta Osiyoning ko’plab hududlarida qo’llanilgan.
69.Pud-16,38kg ga teng rus o’lchov birligi. O’rta osiyoda pud o’lchov birligi ruslar istilosi davridan oldin ham ishlatilgan.
70.Rabda- Qadimda qo’llanilgan o’lchov birligi hisoblanadi.
71.Radam-Misrda 1 radam hajmining o'lchovi sifatida - , hozir rasman 0,516 128 Iroq musulmonlari davrida 1 rubl Hoshim = Payg'ambar 19 ning 1 ca, ya'ni - 4,2125 litr edi.Andalusiyada radam hajm o'lchovi hisoblangan.
972.Radar-og'irligi O'rta asrlardagi Misrda tovarlarning ayrim turlari uchun yana ikkita ratl ishlatxilgan: radam 200 dirham = 625 g,Va radam jareyi 312 dirham = 975 g 175gga teng bolgan
73.Rama-"Tyuk", asosan ipak uchun ishlatilgan, ammo su - 30 mann, yoki 7800 dirham 212 - 24,375 kg.
74.Ramra-Dastlab "mann Rey (Ragi)", darhol Tehronning janubida, hozir oddiygina "jannat" deb ataladi, 4 katta jannat =12 kg (1935- yilgacha, asosan, 11,88 kg) dan iborat.
75.Ratl-Makkada ilk musulmonlar davrida 1 ratl 40 dirham 104, ya'ni 1,5 kg uchun ukiya edi. O'rta asrlarda Makkada ratl Bag'dod mashiga aylandi. aynan = 260 dirham 812,5 g 165 Oʻrta asrning oxirlarida Makkadagi ratl Bagʻdod ratliga toʻliq teng edi. Bu J. Frayerning so'zlaridan kelib chiqadi, unga ko'ra, taxminan 1675 yilda Makkada 27 ingliz savdo funtidan iborat farasila "30 Rottula" 100 dan iborat bo'lgan. Shuning uchun 17- asrning Makka ramli. 408,23 g olingan; aniq qiymat 130 dirham 3,125 g = 406,25 g.
76.Rafiz- o'lchov birligi-. Etnografik ma'lumotlarga ko'ra (1943 yil yozuvlari) Xufada ruslar uchun bir rafiz taxminan 8 funtni tashkil etgan, keyin esa sun'iy ravishda 10 funtga tenglashtirilgan, shuning uchun rus pudi 4 ta rafizga teng bo'lgan. Taxminan 4 kg.
77.Sap- Kanonik 4 mudddan iborat. Uning aniq ta'rifi va boshqa ko'plab musulmonlarning hajm o'lchovlari uchun alohida ahamiyatga ega bo'lgan, 337 dirham bo'lgan 1 mudd 131 o'lchov idishi haqidagi Ayyxubiylar davridan, aniqrog'i 1195 yilgacha saqlanib qolgan xabar tufayli mumkin bo'ladi. suv = 1,053125 kg / l. Demak, payg'ambarning 1 sosi roppa- rosa 4,2125 litr edi.
78.Savray-XIX asr Xufasida teng hajm birligi. dastlabki 5 ta gaz (har biri 310-325 kubometr), ya'ni 1,5 litrdan bir oz ko'proq (1550-1625 kubometr), keyinroq 6 gaz, ya'ni 2 litrdan kam (1860-1950 kubometr). sm) 125ga teng.
79.Sang- «vazn» umumiy Lekin u sobit birlik sifatida ham tanilgan. Masalan, XIX asrdagi Buxoroda qo’llanilgan Shunday qilib1/126, ya'ni 128 kg vaznda 1/1026 manna deb atalgan, bu yerdan sang = 125 g.Sharqiy Buxoroning togʻ oldi va togʻli rayonlarida ham foydalanilgan.
80.Sunbul-Suriyadagi hajm o'lchovi, Sheizarda 136 - 11/2 ratl da 684dirham 3,206 kg (shienits) yoki - taxminan 4,16 litr.
81.Suyam-Farg'onada bosh va ko'rsatkich barmog'i orasidagi masofani eng cho'zilgan holatda 18 sm ga tenglashtirib shunday nomlashgan.Birlik kundalik hayotda, qurilish biznesida keng qo'llanilgan.
82.Tabak- jismlarning o'lchov birligi("idish"). Qorateginda, A.E.Snesarev (1904-1905) ma'lumotlariga ko'ra, tamaki 12 rus funtiga (taxminan 4,9 kg) teng bo'lib, botmonning 1/32 qismini tashkil qiladi.
83.Taka-jismlarning o'lchovi birligi. Daryo havzasida Hingou va Karateginda = 1,30-1,33 kg 136; Xufada - taxminan 2 kg (4 MUTA "ikki qo'ldan hovuch"); Rushonda - shuningdek - taxminan 2 kg (5 mut); Yazgulimda taxminan 2,5 kg (5 guriv -"bir hovuch ikki qo'l") 136ga teng.
84.Tanab-Forscha "kanat - -" o'lchovi 17- asr fors xronikasidagi yozuvdan kelib chiqadigan arabcha ashl bilan bir xil. Unga ko'ra, 80 ta zar- i shari, ya'ni har biri 49,875 sm bo'lgan kanonik tirsak 1 mannga to'g'ri kelgan, ya'ni 1 ashl kabi, 39,9 m sifatida belgilangan.150 Tanab 1 farsah bo'lgan.
85.Fabba-o'n Al- Kalkashandiy (XI-XII ASR )ma'lumotlariga ko'ra, asosan misrliklarning sirt o'lchovi bo'lgan Fabban = 400 kv. kasabam. Biz Kasabani 399 sm da aniqladik, shuning uchun O'rta asrlarda 1 fabba uchun biz qiymatni 6368 kvadrat metrga belgilaymiz.
86.Farsax-Buxoro, Samarqand, Toshkent, Farg‘ona, Xorazm uchun XIX asr manbalari. Farsaxlar odatda 8 verst yoki deyarli 8 verst 4, ya'ni taxminan 8,5 km deb hisoblanadi. Biroq, tekshiruv amalda 8 verstda hisoblangan farsax ko'proq bo'lishi mumkinligini ko'rsatdi. Masalan, N.Xanikov Buxoro va Samarqand o‘rtasidagi masofa 27 sang deb hisoblanishini, u yerdan bir qo‘shiq 8 verst 447 sazhen, ya’ni 9,5 km ga yaqin ekanligini takidladi.
87.Fatil-Mikroskopik (xayoliy) og'irlik birligi, Chazya qismi jow, chunki 6 ta fatil falsni tashkil qiladi, 12 fals = 1 har-dahl, hardallarda \u003d 1 jou (0,045 g) 331ga teng.
88.Funt-Rus vazn birligi, 409,512 g. funtdan foydalanish Rossiyaga qo'shilgandan keyin O'rta Osiyoda qayd etilgan. Uning ilgari paydo bo'lishi (. pud, alchin- archim) istisno qilinmaydi.
89.Xabba-Arab "arpa jo'xori" ning og'irligi, bu haqda adabiyotda bu o‘lchov borasida juda ko'p chalkashliklar bor. kaptar qaysi hatto qat'iy nazar konvertatsiya hamdirham uchun 3,0898 g kichik qiymat (norma 3,125 g o'rniga) -aksincha, masalani yanada murakkablashtiradi.
90.Xarvar-Umariy 140 maʼlumotlariga koʻra, Xorazmda XIV asrda qollanilgan. harvar 100 Xorazm jangchisiga teng edi , ya'ni 103,125 kg. 17- asr boshlari uchun Abulgʻoziy. bug'doyning shuturvar va harvar narxini qayd etgan, bug'doyning shuturvari esa harvardan 1,5 baravar qimmat 147. 18- asrdagi Buxoro shuturvari ma'lum. 256 ka (15 pud 28 funt), ya'ni 16 puddan bir oz kamroq.
91.Xutva-3 oraliqda uzunlik o'lchovi Ibn Jubayr 78 bo'yicha tog’ri keladi.
92.Chak-turli joylarda har xil. Kosano shahridagi Chak (Farg'ona) - 432 (18 x 24) kvadrat metr maydon. bir asta ka ima zz bilan 12 kabzaga teng gazli eider, ya'ni 110-111 sm . Shunday qilib, Kassan chak = taxminan 530 kv. m.
93.Chaksa-Farg'onada keng qo'llaniladigan og'irlik birligi. XIXasr manbalariga koʻra, chaksa 1/16 charyaka 1 boʻlgan, ammo bu birlikning mutlaq oʻlchami boshqacha boʻlgan, chunki Fargʻona charyaklari 150 ta turlicha boʻlgan.1,024 kg. – Qo‘qonning o‘zida va Sirdaryo bo‘yidagi ba’zi boshqa hududlarda ikki xil chakmon bo‘lgan. Charyakadan 4,5 pud (73,71 kg) yoki 162 ingliz savdo funtiga teng.
94.Charak-Forscha og'irlik o'lchovi, katta chiziqning 1/4 qismi, 750 g dan yuqori hisoblanadi.
95.Charyak-“Bir chorak”, mashhur talaffuzda “choryak” va “choy- rak”. Bu Markaziy Osiyoda qat'iy va juda keng tarqalgan og'irlik birligi. Lekin uning mutlaq kattaligi va hatto Oʻrta Osiyoning turli shahar va rayonlaridagi vazn birliklari sistemasidagi oʻrni bir xil emas edi. Buxoro, Samarqandning rivojlangan vazn tizimlarida qo’llanilgan.
96.Cho’b-gaz-Chub- gaz - ko'krakning o'rtasidan elka darajasida cho'zilgan qo'lning o'rta barmog'ining oxirigacha bo'lgan masofa. Daryo havzasida Xingou 84-88 sm Xufnon Yazgulemda 83 sm; shug'nonda - yarim musht – ga teng.
97.Cho’val- – qalpoq 1/4 tassuj, ya'ni 16 misqolga teng og’irlik o’lchov birligi.
98.Shira-4 pudlik shira XIX asr oʻrtalarida Toshkentda ishlatilgan og’irlik o’lchov birligiga teng hisoblanadi.
99.Shirvancha-shirvancha [shirvancha].Unchalik aniq emas, 200 mannda ohak yuki uchun texnik belgi yaxlitlanadi 166,4 kg 25 ga teng.
100.Shuturvar-XVII- XIX asrlar manbalarini tahlil qilish natijasida Buxoroning shuturvari oʻsha paytdagi 10 ta magistralga 25,6 kg, yaʼni 256 kg (har biri 5,0 g dan 51200 misqol) teng ekanligini koʻrsatdi. Aynan shu 15 pud 28 funtlik shuturvardan "yaxlitlash" yo'li bilan sun'iy og'irlik birligi yaratildi, ruscha 10 pud og'irligiga moslashtirildi va mann 150 deb nomlandi.