Mustaqil ta`lim topshiriq Mavzu: Yoshlik davrlarining morfologik va fiziologik xususiyatlari Annotatsiya

1. 
   Mustaqil ta`lim topshiriq
   

Mavzu: Yoshlik davrlarining morfologik va fiziologik xususiyatlari
Annotatsiya: ushbu tezisda bolalarning o’sishi, rivojlanishi, nerv, yurak-qon tomir, skelet-muskul tizimlarini rivojlanishi hamda yoshga oid hususiyatlari ochib berilgan.
Kalit so’zlar: rivojlanish, shaxs, akseleratsiya, nerv fiziologiyasi, muskul, o’sish, rivojlanish, moslashish, mutatsiya.
Tananing har qanday morfologik xususiyati o'zgaruvchanlik bilan tavsiflanadi. Turli belgilar uchun o'zgaruvchanlikning shakli, zo'ravonligi va yo'nalishi har xil bo'lib, yosh, jins, ijtimoiy muhit va organizmning biokimyoviy hayotining xususiyatlari kabi omillarning ta'siri bilan belgilanadi.
Insonning jismoniy rivojlanishini, ya'ni uning butun hayoti davomida tanasining hajmini, shaklini va inson tanasining funktsiyalarini o'zgartirish jarayonini o'rganishga katta ahamiyat beriladi. Jismoniy rivojlanish bir qator ketma-ket davrlardan o'tadi va insonning yoshiga bog'liq. Organizmning shakllanishi davrida jismoniy rivojlanishning barcha belgilarining o'sishi kuzatiladi. Yetuklik davri ko'pchilik morfologik belgilarning barqarorlashuvi bilan tavsiflanadi. Qarishning boshlanishi bilan bir qator belgilar regress (kamayadi).
Hozirgi asrda bolalar va o'smirlarning jismoniy rivojlanish sur'atlarida tezlashuv mavjud - akseleratsiya. Bu, xususan, o'tgan asrning o'rtacha ko'rsatkichlari bilan solishtirganda, zamonaviy yangi tug'ilgan chaqaloqning katta tana vazni va uzunligi, barcha yoshdagi bolalar va o'smirlarning katta o'lchamlari borligida namoyon bo'ladi. kattalar kabi, erta balog'atga etish, o'sishning erta barqarorlashishi, kechroq qarish shartlari va uzoq umr ko'rish.
Tana uzunligi. Yangi tug'ilgan chaqaloqlarda u o'rtacha 50,5 - 51,5 sm.Hayotning birinchi yillarida bolalar kuchli o'sadi. Bolalarda tana uzunligining eng katta o'sishi (o'rtacha taxminan 25 sm ga teng) hayotning birinchi yilida kuzatiladi. Keyin o'sish sur'ati asta-sekin sekinlashadi, qizlarda 10-12 yoshda, o'g'il bolalarda esa 13-14 yoshda yana o'sadi.
Qizlar tanasining oxirgi uzunligi o'rtacha 17-18 yoshga, o'g'il bolalar esa 18-20 yoshga etadi. 45-50 yoshgacha inson tanasining barqaror uzunligi davriga ega. Bu yoshdan katta odamlarda tana uzunligining asta-sekin qisqarishi kuzatiladi, bu elastiklik va elastiklikning yo'qolishi natijasida umurtqalararo xaftaga disklarining tekislanishi, shuningdek, umurtqa pog'onasining egilishlarining (egilish) ortishi bilan izohlanadi. . Voyaga etgan ayollarda o'rtacha tana uzunligi erkaklarnikiga qaraganda 11-12 sm kamroq. Butun insoniyat uchun tana uzunligi erkaklar uchun o'rtacha 165 sm va ayollar uchun 154 sm deb ishoniladi. CMEAga a'zo mamlakatlarda o'rtacha tana uzunligi erkaklar uchun 170 sm va ayollar uchun 158 sm. Erkaklar uchun o'rtacha balandlikning kichik qiymatlari 160 sm dan past, katta - 170 sm dan yuqori bo'lgan qiymatlar hisoblanadi.
Shunday qilib, Uzoq Shimoliy va Janubi-Sharqiy Osiyo xalqlari (Vetnam, yaponlar, Hindiston va Indochinaning ba'zi xalqlari) kichik o'rtacha tana uzunligiga ega, Shimoliy Evropa va Skandinaviya xalqlari (Shotlandlar, Norveglar, Shvedlar), Bolqon yarim oroli (Yugoslavlar) , albanlar, yunonlar ), Shimoliy Amerikadagi xalqlar (mahalliy boʻlmagan aholi). Janubi-Sharqiy Afrikada yashovchi qabilalar orasida eng katta o'rtacha tana uzunligi qayd etilgan (182 sm).
Ko'krak qafasining perimetri (atrofi).. Hayotning birinchi yilining oxiriga kelib ko'krak qafasi atrofi o'g'il bolalar uchun o'rtacha 49 sm va qizlar uchun 48 sm. Yillar davomida ko'krak qafasining o'sishi notekis: ko'krak qafasining maksimal o'sishi (5-6 sm) 11-12 yoshli qizlarda, o'g'il bolalarda - 13-14 yoshda erishiladi. 15-16 yoshga kelib, o'g'il bolalarda ko'krak qafasining o'rtacha perimetri qizlarnikidan kattaroqdir. Qizlarda ko'krak qafasining o'sishi 16-17 yoshda, o'g'il bolalarda - 17-20 yoshda tugaydi. Kattalardagi ko'krak qafasining barqarorligi kuzatilmaydi, chunki yoshi bilan ko'krak qafasining intensiv o'sishi odatda teri osti yog’ qatlamining ko'payishi tufayli sodir bo'ladi.
Tana massasi. Yangi tug'ilgan o'g'il bolaning tana vazni o'rtacha 3,5 kg, qiz uchun 3,4 kg. Butun o'sish davri davomida tana vazni doimiy ravishda oshib boradi: ayollarda taxminan 20 yoshgacha, erkaklarda - 25 yoshgacha, lekin yillar davomida notekis 25-40 yosh tana vaznining nisbiy barqarorligi davriga to'g'ri keladi. 40 yildan so'ng, yog 'qatlamining kuchayishi tufayli besh yil davomida o'rtacha 1-1,5 kg vazn ortishi kuzatiladi.Dunyoda katta yoshlilarning o'rtacha tana vazni sifatida bu ko'rsatkich 64 kg, ayollar uchun - 56 kg.
Tana uzunligi. Yangi tug'ilgan chaqaloqlarda u o'rtacha 50,5 - 51,5 sm.Hayotning birinchi yillarida bolalar kuchli o'sadi. Bolalarda tana uzunligining eng katta o'sishi (o'rtacha taxminan 25 sm ga teng) hayotning birinchi yilida kuzatiladi. Keyin o'sish sur'ati asta-sekin sekinlashadi, qizlarda 10-12 yoshda, o'g'il bolalarda esa 13-14 yoshda yana o'sadi.
Nerv sistemasi somatik va vegetative nerv sistemasiga bo’linadi. Ular organism o’sgani sari murakkablashib boradi. Yurak-qon tomir sistemasida yurak urushi doimiy holatga keladi. Qon ko’payadi. Yurak-qon tomir sistemasi o’z faoliyatini bajaradi. Tayanch-harakatlanish sistemasi ham bir muncha rivojlanadi. Naysimon suyaklar o’sadi buning oqibatida bo’y o’sishi kuzatiladi.
Hozirgi kunda kasallik turlari juda ham ko’payib ketganligi bois ko’p umrimiz shifoxonalarda o’tib bormoqda. Xalqimizda bir naql bor kasallikni davolagandan ko’ra oldini olgan ma’qul. Hozirgi shiddat bilan rivojlanib borayotgan asrimizda sog’lom ovqatlanish hamda jismoniy tarbiyaga alohida e’tibor qaratilmoqda. Sog’lom turmush tarzini shakllantirish uchun mahallarda ham sport musobaqalari doimiy o’tkazib kelinmoqda.
Yoshlik davrlari va yoshga oid o’zgarishlari haqida tushuncha. O`sib kelayotgan organizmni to`g`ri tarbiyalash uchun bola organizmini o`sish va rivojlanish kabi asosiy hususiyatlarini bilish zarur. O`sish va rivojlanish barcha tirik organizmlar kabi, odam organizmi uchun ham xos hususiyatdir. Organizmning har tomonlama o`sish va rivojlanishi uning paydo bo`lgan vaqtidan boshlanadi. Bu ikki protsess murakkab jarayon hisoblanib, bir butun va bir-biriga bog`langandir.
O`sish deganda o`z tuzilishini saqlagan holda miqdor jihatdan ko`payishdir. Unda tana vazni, undagi hujayra va to`qimalarning ko`payishi hisobiga o`lchamining kattalashuvi tushiniladi. Hujayralarining ko`payishi natijasida tirik organizm o`lchamlarining ortishi, ya'ni bo`yning chizilishi, og`irlikning ortishi tushuniladi. Bola ma'lum yoshgacha to`xtovsiz, ammo o`sish davrida ayrim tana qismlarining nomunosib o`sishi (bosh, oyoq, va qo`l suyaklari, ko`krak qafasi va qorin bo`shlig`i va ichki organlari) va turli yoshda har xil jadallikda bo`lib bunda o`sish prosesi barcha organizmlarda bir xil kechmaydi, uning yoshga oid chegaralari mavjud bo`lib, qizlar 18 yoshda o`g`il bolalar esa 20 yoshga kelib o`sishdan to`xtaydi. Ba'zi hollarda xotin-qizlar 21-22 yoshgacha, erkaklar esa 24-25 yoshga davr o`sish mumkin.
O`sish qatorida hujayrada ularning bajaradigan vazifasining ortishi jarayoni kuzatiladi. Bu rivojlanish jarayonidir. Rivojlanish deganda esa sifat jihatdan yangilanish bo`lib, unda organizm tuzilishining murakkablashishi yoki to`qima va organlarning morfologik takomillashuvi tushiniladi. Rivojlangish tufayli butun bir organizmlarning funktsiyalari va xulq-atvori mukammallashadi. Masalan: jismoniy rivojlanish ko`rsatkichlariga bo`yning o`sishi, vazn, bosh aylanasi, ko`krak qafasi kabilar kiradi.
Bu ikki jarayon notekislik, uzluksizlik, geteroxronik va akseleratsiya jarayonlari asosida yuzaga chiqadi. Bolaning o'sishi va rivojlanishi muayyan qonuniyatlar asosida boradi, bularga geteroxroniya va akselerasiya kiradi.
Organizmning normal holatida o'sish va rivojlanishi juda uzviy bog'langan va o'zaro bir-biriga ta'sir qilsa-da, biroq ular bir vaqtda sodir bo'lmaydi. Ular turli tezlikda boradi, chunki biror organ to'qimaning massasi ortishi uning ayni vaqtda funksional jihatdan takomillashuvini bildirmaydi. Bu hodisa geteroxroniya, ya'ni rivojlanishning notekisligi nomini olgan. U chaqaloqning yashab ketishini ta'minlaydi, chunki hayotiy muhim sistemalar boshqa organlardan tezroq rivojlanadi.
Odam organizmi paydo bo`lganidan to vafot etgunga qadar ketma-ket keladigan morfologik, biokimyoviy va fiziologik o`zgarishlarga uchraydi. Bu o`zgarishlar o`sish va rivojlanish bosqichlarini yuzaga keltiruvchi irsiy faktorlarga bog`langan. Biroq, bu irsiy faktorlarni yuzaga chiqishida, yosh hususiyatlarini shakllanishida ta'lim, tarbiya bolaning ovqatlanishi, turmushining gigiyenik sharoiti, uning kattalar bilan muloqati, sport va mehnat faoliyati, umuman olganda insonning ijtimoiy hayoti katta ta'sir ko`rsatadi. Inson hayoti bu uzluksiz rivojlanish jarayonidir. Bolaning dastlabki qadam tashlashi va hayoti davomidagi harakat funksiyasining rivojlanishi, bolaning birinchi aytgan so`zi va hayoti davomida nutq funksiyasining rivojlanishi, bolaning o`smirga aylanishi, markaziy nerv sistemasining rivojlanishi, reflektor faoliyatining murakkablashuvi. Bular organizmda kechadigan, yuz beradigan uzluksiz o`zgarishlarning bir bo`lagidir. Bunday o`zgarishlarni bolaning gavda proporsiyasining o`zgarishida ham kuzatiladi.
Bola bo`yining uzunligi va massasining geteroxronik ya’ni rivojlanishining notekisliginiquyidagi misollarda ko`rish mumkin. Yangi tug`ilgan chaqaloq katta odamdan oyoq — qo`llarining kaltaligi, gavda va boshining kattaligi bilan farqlanadi. Yangi tug'ilgan bola boshining uzunligi tana umumiy uzunligining 1|4 qismini, 2 yoshda 1|5 qismini, 6 yoshda 1|6 qismini kattalarda esa 1|7 qismini tashkil qiladi. Yangi tug'ilgan bola qo'llarining uzunligi oyoqlar uzunligiga teng bo'ladi.
Boshqa organlarga qaraganda bosh miya tezroq o'sadi. Yangi tug'ilgan bolada katta odamnikiga nisbatan bosh miyaning vazni 25%, 6 oyligida 50%, 2,5 yoshida 75%, 5 yoshda 90%, 10 yoshda 95% ni tashkil etadi.
Odam yoshi bilan birga boshning o`sishi sekinlashadi, oyoq-qo`llarning o`sishi tezlashadi. Jinsiy balog`atga yetguncha qiz va o`g`il bolalar gavda proporsiyasida jinsiy tafovut sezilmaydi, biroq, balog`at yosh davri kelishi bilan jinsiy farq yuzaga chiqadi, ya'ni o`g`il bolalarda oyoq-qo`llari uzunlashadi, gavda kaltalashadi, tazi tor bula boshlaydi.
Hozirgi vaqtda organizmning funksional holatini baholashda, uning zahiralari, turli omillarga moslashishi darajasini aniqalashda, yurak qon-tomir tizimi tadqiqotlariga asosiy e’tibor qaratilmoqda. Murakkab tashkil etilgan biologik tizimlarning turli-tuman reaksiyalarida qon aylanish tizimining ahamiyati juda katta. Qon harakatlanishining umumiy yoki cheklangan mexanizmlari buzilishi, odatda, deyarli har qanday potologik holatlarda, agar sabab sifatida bo’lmasa, natija sifatida kuzatiladi. Qon aylanish tizimini organizmning boshqa tizimlari bilan shunday mustahkam aloqadaki, u turli izdan chiqishlarning uneversal indikatorlari sifatida tekshiriladi.
Inson organizmining fiziologik zahiralari miqyosini aniqlash shiddatli, qisqa muddatli, qatiy o’lchab beriladigan jismoniy yoki aqliy yuklamalar, ya’ni funksional sinovlarning qo’llanishi bilan amalga oshadi. Jismoniy yuklama universal testlash vositasi hisoblab, uning yordamida organizmning funksional imkoniyatlari, uning yashirin zahiralari baholanishi mumkin. O’lchab berilgan jismoniy yuklama organizmning asosiy funksional tizimlari, eng avvalo, qon aylanish tizimining quvvat zahirasini o’lchash etaloni sanaladi. Organizmning funksional zahiralariga xos miqdoriy xususiyatlar usullaridan kiyingi yillarda ko’pchilikka ma’qul bo’lgani insoningjismoniy ishchanlik qobiliyati tadqiqotlaridir (RWC170testi). “Jismoniy ishchanlik qobiliyati” (phicycal work cfpfcity) atamasi orqali insonning statik (turg’un), dinamik (harakat) yoki aralash ishda maksimum jismoniy kuchlanishni namoyon etishga mavjud qobiliyati ifodalanadi. Ma’lumki jismoniy ishchanlik qobiliyati organizmdagi turli tizimlarning morfologik va funksional qobiliyatiga bog’liq. Jismoniy ishchanlik qobiliyati ustidagi tadqiqotlarning ahamiyati sog’liqni tashxislash hamda kasalliklarning oldini olish faliyati kuchayishi qobiliyatini o’rganishda a’zo va tizimlarning jismoniy faoliyatning moslashish holatini aniqlash muhim vazifa.
Bugungi kunda jismoniy ishchanlik qobiliyatini tadqiq etish faqat sport amaliyotida emas, kasalxonalarda, fiziologiyada, mehnat gigiyenasida keng qo’llanilmoqda. Gigiyenik tadqiqot chog’ida jismoniy ishchanlik qobiliyatini aniqlashning ko’rsatishicha, RWC170 ma’lumotlari asosi jismoniy ishchanlik qobiliyatini paytida tavsiflash bilan organizmning faoliyat ko’rsatishi ishonchli ekanligi, kislorod yetkazib beruvchi eng muhim fiziologik tizimlarning holati to’g’risida tasavvur hosil qilish muhim. Usulning qimmati shundaki, u integral shakldagi organizm faoliyatidagi nomuvofiqlikning solishtirma siljishlarini aks ettirradi. Mazkur sinov (proba) yordamida belgi egalarida mavjud bo’lgan yurak-qon tomir, hamda nafas olish tizimlaridagi funksional cheklanishlarni aniqlash mumkin.
Biz taklif etgan konseptsiyaga muvofiq 30-40 yoshli ishchi-xizmatchilarning (1000dan ortiq kishi) sog’lig’ini tadqiq etish ishchanlik qobiliyatining pasayishiga , kun davomida toliqish hissini oshirishga va nihoyat, vaqtincha mehnat qobiliyatini yo’qotishga olib keladigan jihatlarini topish imkonini beradi. Eng avvalo yosh ortgani sayin yurak-qon tomir tizimi zahiradagi imkoniyatlari miqyosining torayib borishi, standart jismoniy yuklamani bajarishning tejamkorligi hamda jismoniy ishchanlik qobiliyati (RWC170) ko’rsatkichining pasayishi, qon aylanishni boshqarish mexanizmlarining bo’shashishi diqqatni tortadi. Bundan tashqari, ko’pincha ayollarda tana og’irligining haddan ortiq ko’payishi (yog’ qatlamining qalinlashuvi) hamda organizmning funksional holatini saqlab turishda katta ahamiyatga ega bo’lgan skelet mushaklarining yetarlicha rivojlanganligi tufayli jismoniy rivojlanish mutanosibligining buzilishi kuzatiladi. Tekshiriluvchilarning uchdan bir qismida shamollash kasalliklariga moyillik seziladi. Sog’liqdagi oz o’zgarishlar o’zi,o’z sog’ligi to’g’risida o’ylab ko’rmaydigan, faol harakat rejimi va ovqatlanish tartibiga rioya qilmaydigan shaxslar ko’p uchraydi. Salomatlikdagi aniqlangan xususiyatlarni inobatga olgan holda ommaviy jismoniy tarbiyani har bir ishlab chiqarish jamoasi, o’quv muassasasi, har bir oila va har bir inson turmushiga joriy qilish hamda targ’ib etish o’zini oqlaydi va ilmiy jihatdan asoslangan hisoblanadi. Bunda vaziyat shundan iboratki, har bir kishining o’z salomatlik darajasidagi xos jismoniy mashqlar jamlamasi va sport turini tanlanishi lozim.
Shuningdek, salomatlik uchun jismoniy sifatlar orasidan chidamkorlik eng muhim ahamiyatga ega ekanligi aniqlanadi. Mualliflar fikricha, chidamkorlik mashqlari salomatlikni yaxshilaydi, ishchanlik qobiliyatini oshiradi. Germaniyada o’tkazilgan tadqiqotlar natijalari sog’liq va jismoniy ishchanlik qobilyati (RWC170), shuningdek, chidamkorlik orasida mustahkam aloqa mavjudligi aniqlandi. Salomatlik va jismoniy ishchanlik qobiliyati bir-biriga bog’liq, turmush tarzi ham birgalikda bir xil yo’nalishda ta’sir ko’rsatadi. Chidamkorlikni mashqlar yordamida rivojlantirish bilan birglikda kuch sifatini rivojlantiruvchi mashqlar tavsiya etish ham lozim.
Uzoq muddatli gipokineziya sharoitida organizmning nafaqat tayanch harakat apparatida, balki barcha morfofunksional tizimlarda salbiy o’zgarishlar birin-ketin rivojlanadi. Natijada organizmnnig muhim himoyalovchi ahamiyatga ega bo’lgan immun tizimining barqarorligi buziladi va organizmni kasalliklarga chalinish darajasi oshadi. Ma’lumotlarga ko’ra, harakat faolligi yetishmovchiligi (gipokeneziyani) bir qancha modellashtirilgan tadqiqotlarga tajribaviy hayvonlarda o’tkazilgan. Eksperimental kalamushlar maxsus penallarda (kataklarda) harakatsiz uzoq vaqt saqlanib, so’ng organizmda ro’y bergan struktura va funksional o’zgarislar aniqlangan.
Organizning yurak-qon tomir tizimining funksional holatini saqlab turishda mushaklar tizimining ahamiyatini, shuningdek harakat faolligining ontogenezda inson salomatligi uchun ahamiyatini fiziologik asoslab berish uchun ko’pgina tadqiqot ishlari, xususan ularda shakllangan “skelet mushaklarining quvvat qoidasi” yaratilgan. Bu qoidannig mohiyati quyidagilardan iborat: skelet mushaklarining faolligi darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, (bunda faollikning maqbul shakllari nazarda tutiladi), tinchlik holati ham shunchalik yuqori darajada tashkil etiladi.
Odamning individual taraqqiyot davrining birinchi bosqichlaridan –harakat faolligi, zigotadan boshlanib, keyingi bosqichlarda u ovqatlanish ehtiyojini qoldirish zaruriyati bilan bog’liq bo’ladi. Harakat faolligi nafaqat, ovqatlanish jarayoni bilan bog’liq bo’lib qolmay, tana o’sishini ham ifodalaydi. Bunda rivojlanish jarayoni vaqtincha to’xtalib qolishiga yoki hatto butunlay to’xtashiga ham olib kelishi mumkin. Harakat faolligi bilan bog’liq holda amalga oshiriladigan haddan ziyot anabolizmda ikki bosqich mavjudligi aniqlanadi. Birinchisi og’irlikni haddan ortiq ifodalanishi, bo’y o’sishi jarayonida hamda ichki quvvatning oshishini keltirib chiqartiradi. Bunda skelet-mushak tizimining o’sishi hujayra elementlarining giperplaziya hisobiga emas, ularning gipertrofiyasi hisobiga amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda quvvat imkoniyatlarining haddan oshiq to’planishida ifodalanib, ular ontogenezda og’irlikni emas, balki erkin quvvatni oshiradi.
Harakat faolligi jarayonida organizmning me’yorda o’sishi va rivojlanishi uchungina emas, balki teskari kodlash hamda zigota genomlariga kodlangan alohida rivojlanish dasturlarini amalga oshirish omillari sifatida zarur bo’lgan metabolitlar yuzaga keladi. Boshqacha qilib aytganda, harakat faolligining zarur hajmsiz yetilmay tuzilgan homila shakllanishining (musobaqasining) barcha kerakli bosqichlaridan o’ta olmaydi, katta odam esa me’yoridagi hayot faoliyatini yuritish hamda stresslarga qarshi turish uchun zarur tuzilish quvvatini to’play olmaydi. Shunday qilib, so’z skelet mushaklarining funksiomal faolligi va quvvat zahiralarini to’plash uchun sharoit yaratadigan samarali anabolik jarayonlarni ta’minlovchi tinchlik shakli ustida ketyapti. Yuqori samaradorlikka ega bo’lgan anabolizmga faoliyat tufayli erishiladi va aksincha, past samarali anabolizm harakat faoliyati cheklangan organizmlarda qayt etildi.
Afsuski, mazkur muhim xulosalar profilaktik tibbiyotda yurak-qon tomir tizimi kasalliklari rivojlanishini bashorat qilishda, inson salomatligini baholashda o’z munosib ,o’rnini topmadi, vaholanki maliy faoliyatda ayrim potologik holatlarning, bizningcha, birinchi sababi hisoblangan mushak tizimi sustligini qayt etishga to’g’ri keladi.
Shunday qilib, mazkur bobda inson salomatligining uning uchun odatiy bo’lgan harakat (jismoniy) faollik xususiyatlari bilan o’zro aloqasini ko’rsatishga urindik. Bunda biz o’z oldimizga muayyan tavsiyalar berishnigina maqsad qilib qo’ymay, balki inson salomatligi, uning biologik ishchanligini oshirishnnig maqbul variantlarini izlash bo’yicha ilmiy tadqiqotlar hamda amaliy tadbiq etishni qanday yo’nalishlarda davom ettirish lozimligini ko’rsatdik, bunga hozirgi vaqtda maliy sog’liqni saqlash uchun ijtimoiy buyurtma sifatida qaraladi. Salomatlikning organizmning jismoniy rivojlanishi va funksional holatining morfofunksional ko’rsatkichlarini tadqiq etish, zahiradagi imkoniyatlarni aniqlash profilaktik tibbiy ko’riklar, dispanserizatsiyaning majburiy atributi bo’lishi kerak, chunki faqat shu shart bilan kasalliklar oldini olish, sog’liqni mustahkamlas masalalarini hal qilish mumkin. Organizmning dastlabki funksional holatini, faoliyatdan keyin funksiyani tiklash darajasini aniqlash insonning ishchanlik qobiliyatini rivojlantirish vasog’liqni mustahkamlash maqsadida umumiy harakat faolligini ilmiy asoslangan holda o’lchab berish muammosini hal etish, shuningdek, subektral ta’sirlarda (funksional sinovlar) paydo bo’ladigan juda kichik o’zgarishlarni aniqlash imkonini beradi. Bunday yondashuv umumiy ahvolning yomonlashganligini (jumladan, toliqish va o’ta toliqish natijasida) ancha erta payqash, pasayishi patalogiyaning rivojlanishiga olib, keladigan minemal me’yorni belgilash uchun sharoit yaratadi. Bunday me’yorni belgilash muayyan profilaktik tadbirlarni o’tkazishda asos bo’lib xizmat qiladi. Organizmning zahiradagi imkoniyatlarini bilish aholini dispanserizatsiyadan o’tkazish jarayonida yashash qobiliyati kuchli kishilarni aniqlash, bu holatni bashorat qilish va rivojlantirish imkoniyatlarini o’rganishga yo’l ochadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. Altuxov Yu.P. Ginetichiskiye protsessi v populyatsiyax. M., “Nauka ” 1983.

2. Gulyamov N.G., Safarova D.D. Valeologiya faniga kirish so’zi.T. “Fan sportga”, 2005, № 1 str. 41-42
3. Nishonboyev K.N., Xamroyev F.A., Eshonqulov O.E., Tibbiyot ginetikasi. T., Abu Ali Ibn Sino nashriyoti 2000.
4. Richkov Yu.G. Sistema drevnix izolyatov cheloveka v Severnoy Azii v sveta problem stabilnosti i evolyutsii populyatsiy. Vipr. Antropologii, 1973m bip 44.
5. Tegako L., Kmetinskiy E. Antropologiya M., “Novoye znanie”, 2004
6. Xem A., Kormak D., Gistologiya M., “Mir” 1983.