Mustaqili sh I

Jahon moliya tizimi globallashuvining mohiyati va uning oqibatlari
Jahon moliya tizimi xalqaro iqtisodiy munosabatlarning tarkibiy qismi va davlatlararo valyuta-moliyaviy operatsiyalarni umumlashtiruvchi yagona unsur sifatida о‘ta muhim rol о‘ynaydi. Jahon xо‘jaligi globallashuvining zamonaviy bosqichida uning ahamiyati tobora oshib bormoqda. U xalqaro mehnat taqsimoti va iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirib, mamlakatlararo tovar ayirboshlash hajmini oshiradi va xalqaro savdo о‘sishini rag‘batlantirgan holda, jahon xо‘jaligining yalpi о‘sishiga katta ta’sir kо‘rsatadi (xorijiy investitsiyalar oqimi kо‘p mamlakatlar uchun ishlab chiqarish kapitalining yetishmaslik masalasini hal qiladi, ularning investitsiya salohiyatini oshirib, iqtisodiy о‘sish sifatlarini jadallashtiradi).
Xalqaro moliya mamlakatlar orasida moliyaviy aloqalarning chuqurlashuvi, narxlarning va investitsiya oqimlarining liberallashuvi, hamda global transmilliy moliyaviy guruhlarning tashkil etilishi oqibatida vujudga kelgan va baynalminallashuv jarayoni doirasidagi eng murakkab va yuksak taraqqiy etgan tizimdir.
Moliya sohasining globallashuvi hozirgi kunga kelib ham milliy, ham jahon xо‘jaligida sodir bо‘layotgan eng asosiy jarayonlardan biri bо‘lib, unga bir qator ijobiy yoki salbiy xususiyatlar xosdir.
Globallashuv sharoitida xalqaro moliyaviy operatsiyalar ishlab chiqarish jarayonlaridan ustuvorlik qilmoqdalar. Moliyaviy soha rivojlangan mamlakatlarning YAIM va iqtisodiy tuzilmasida tutgan roliga kо‘ra real sektordan ustunlik qilmoqda. Moliyaviy bozorlarning ahamiyati, ularning kо‘lamida namoyon bо‘lib, narx-navo harakati real tovar bozorlariga kuchli ta’sir kо‘rsatadi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar firma-kompaniyalari aktivlari tarkibida soxta kapital ulushi ancha yuqori bо‘lib, moliyaviy bozorlardagi operatsiyalardan tushgan daromadlar ular uchun ahamiyatli о‘rinni egallaydi. Hozirda rivojlangan mamlakatlar aholisi moddiy boyliklarning oddiy jamg‘aruvchilaridan faol birja о‘yinchilariga aylandilar: amerikaliklarning 45 foizidan ziyodi aksiya egalari hisoblanadilar. Ular о‘z mablag‘larining kо‘p qismini moliyaviy vositalar turlaridan biriga aylantirmoqdalar. Natijada moliya sohasi о‘z-о‘zini ta’minlovchi tizimga aylanib, ichki resurslar sohaning о‘sishi uchun sarflamoqda.
Bozor iqtisodiyoti sust rivojlangan iqtisodiy tizim va past eksport salohiyatiga ega spekulyativ kapital resipiyentlari (obyekt ili subyekt, poluchayushiy (prinimayushiy) chto-libo ot drugogo obyekta ili subyekta, nazivayemogo donorom), kapitalning harakatlanish jadalligi hamda an’anaviy va moddiy texnologiyalarni yaratish muddati о‘rtasidagi nomutanosiblikdan zarar kо‘rmoqdalar. Kapitalning birinchi navbatdagi maqsadi bо‘lmish global tovar oqimiga xizmat qilish vazifasi borgan sari ikkinchi darajaga aylanmoqda. Moliyaviy operatsiyalar jadalligi esa har qanday ishlab chiqarish, texnologik jarayonlar va savdo operatsiyalaridan ustun kelmoqda. Moliyaviy sohaning jadal rivojlanishi butun dunyoni qamrab olish imkoniyatini bermoqda. Ekspertlarning baholashicha qimmatli qog‘oz va pul birliklarining faqatgina 10-15 foizigina moddiy kо‘rinishga ega, ya’ni real tovar va xizmatlar ishlab chiqarish bilan ta’minlangan, xolos.
Kommunikatsiya va axborot texnologiyalari ta’siri ostida mo­liyaviy soha о‘zining alohida tarmoq moliyaviy xizmat va vositalari doirasini kengaytirib, umumjahon darajasiga kо‘tarildi. Yangi axborot va kommunikatsiya texnologiyalari bir vaqtning о‘zida 24 soat davomida deyarli barcha jahon birjalarida faoliyat yurgazish imkonini bermoqda. Bu esa moliya kapitali harakatini bir necha marotaba jadallashtiradi.
Iqtisodiyotning, xususan tadbirkorlikning rivojlanishi, biznes yuritishning yangi tamoyillarini, jumladan elektron tijoratni tadbiq etish zaruriyatini keltirib chiqardi.
Internet tarmog‘idan foydalanuvchilar sonining yil sayin oshib borayotganligi birja о‘yinlarida qatnashayotgan aholi ulushining ham kо‘payib borayotganligidan dalolat beradi. Xususiy investorlar professional bilimga ega ham bо‘lmay turib, ommaviy axborot vositalaridagi axborot, konsalting firmalarining ma’lumotnomalari va boshqa manbalardan olgan ma’lumotlariga tayangan holda kо‘r-kо‘rona ish tutib, bularning natijasida moliyaviy bozorlar nobarqarorligi va tanazzullarga moyilligi oshib ketishiga sabab bо‘lmoqdalar.
Moliyaviy bozorlarning globallashuvi va