Muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

2. Oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan (connection oriented) va oldindan aloqa o’rnatishga asoslanmagan (connectionless) aloqa usullari.

Oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan aloqa usuli. Tarmoq pog’onasi tarmoq va transport pog’onalari orasidagi interfeys orqali transport pog’onasiga xizmatlarni taqdim etadi. Muhim savol - tarmoq pog’onasi transport pog’onasiga aynan qanday turdagi xizmatlarni taqdim etishi. Bunday xizmatlarni ishlab chiqish alohida e'tibor talab qiladi va bunda quyidagilarni e'tiborga olish kerak:

• 
  Tarmoq pog’onasi xizmatlari router texnologiyasidan mustaqil bo'lishi kerak.
  
• 
  Transport pog’onasi mavjud marshrutizatorning tarmoq ostilari soni, turi va topologiyasidan mustaqil bo'lishi kerak.
  
• 
  Transport pog’onasi uchun mavjud bo'lgan tarmoq manzillari, hatto LAN va WAN o'rtasida ham bir xil raqamlash tizimidan foydalanishi kerak.
  

Ularga yuklangan vazifa doirasida ishlab chiquvchilar transport pog’onasiga taqdim etilishi kerak bo'lgan xizmatlarning batafsil tavsifini yozishda mutlaqo erkin. Bu erkinlik ko'pincha ikki murosasiz guruh o'rtasidagi shiddatli kurashga aylanadi. Munozaralar markazida tarmoq pog’onasi qaysi xizmatlarni taqdim etishi kerak – oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan yoki asoslanmagan.

Tarmoq pog’onasi o'z foydalanuvchilariga taqdim eta oladigan xizmatlarning ikki sinfini ko'rib chiqib, biz ushbu pog’ona qurilmalarini muhokama qilishga o'tishimiz mumkin. Xizmat turiga qarab ikkita variant mavjud. Agar oldindan aloqa o’rnatishsiz xizmat ko'rsatilsa, paketlar tarmoqqa alohida kiritiladi va ularning yo'nalishlari mustaqil ravishda hisoblanadi. Bunday holda, dastlabki konfiguratsiya talab qilinmaydi. Bunday holda, paketlar telegrammalarga o'xshab ko'pincha deytagramalar (datagrams), tarmoqlar esa mos ravishda deytagrama tarmoqlari (datagram networks) deb ataladi. Oldindan aloqa o’rnatishga yo'naltirilgan xizmatdan foydalanganda, har qanday ma'lumot paketlarini yuborishdan oldin manba routerdan qabul qiluvchi routerigacha bo'lgan butun yo'l o'rnatilishi kerak. Bunday ulanish telefon tizimida o'rnatilgan fizik sxemalarga o'xshash virtual kanal (VC, Virtual Circuit) deb ataladi. Bunday tarmoq virtual kanalli tarmoq (virtual-circuit network) deb ataladi.

Keling, deytagramma tarmoqlari qanday ishlashini ko'rib chiqaylik. Faraz qilaylik, P1 jarayoni (4.2-rasm) P2 ga uzun xabar yubormoqchi. U o'z xabarini transport pog’onasiga yuboradi, unga ma'lumotlar H2 xostida ishlaydigan P2 jarayoniga etkazilishi kerakligi haqida xabar beradi. Transport pog’onasi kodi H1 xostida bajariladi; bundan tashqari, u odatda operatsion tizimning bir qismi hisoblanadi. Transport sarlavhasi xabarning boshiga kiritiladi va shu tarzda tarmoq pog’onasiga uzatiladi. Bu odatda operatsion tizimning boshqa yana bir protsedurasidir.

Aytaylik, bizning misolimizda xabar paketning maksimal hajmidan to'rt baravar katta, shuning uchun tarmoq pog’onasi uni to'rtta paketga (1, 2, 3 va 4) bo'lishi va barchasini bir vaqtning o'zida A Routerga yuborishi kerak, bunda nuqta-nuqta ulanish usulining qaysidir protokolidan, masalan PPP kabi protokolidan foydalaniladi. Bu yerda internet provayder o’yinga qo’shiladi. Har bir marshrutizator o'zining ichki jadvaliga ega bo'lib, unga ko'ra har bir mumkin bo'lgan manzillar uchun paketning keyingi yo'lini belgilaydi. Jadvalning har bir yozuvi ikkita maydondan iborat: qabul qiluvchi (maqsad) va ushbu qabul qiluvchi uchun chiquvchi liniya. Ikkinchi maydonda faqat ushbu routerga bevosita ulangan liniyalardan foydalanish mumkin. Shunday qilib, masalan, 4.2-rasmda A marshrutizatorida faqat ikkita chiqish liniyasi mavjud - B va C ga olib boruvchi - shuning uchun barcha kiruvchi paketlar ushbu ikkita marshrutizatordan biriga yo'naltirilishi kerak, hatto ular qabul qiluvchi bo'lmasa ham. Asl marshrutlash jadvali A tegishli sarlavha ostidagi rasmda ko'rsatilgan.

Router A da kirishga kelgan 1, 2 va 3-paketlar nazorat summasini tekshirish uchun qisqa vaqt saqlanadi. Keyin, A jadvaliga ko'ra, har bir paket router yordamida C routerga chiquvchi ulanishda uzatiladi. Shundan so'ng, 1-paket E ga boradi, u erdan mahalliy tarmoq routeriga, F ga yetkaziladi. F ga kelganda, u LAN orqali kadr ichida H2 xostiga uzatiladi. 2 va 3-paketlar bir xil yo'nalish bo'ylab boradi.

4.2-rasm. Deytagrammali tarmoq osti ichida marshrutlash.

Biroq, 4-paket bilan bog'liq bir oz boshqacha holat mavjud. U A ga yetib borgach, birinchi uchta paket kabi qabul qiluvchi F bo'lsa ham, u B marshrutizatoriga yo'naltiriladi. Ba'zi sabablarga ko'ra Router A yangi marshrut bo'ylab 4-paketni yuborishga qaror qildi. Ehtimol, bu uchta paketni jo'natishda paydo bo'lgan ACE liniyasidagi tirbandlik bilan bog'liq bo'lib, natijada router o'z jadvalini yangilashga qaror qildi ("Oxirida" yozuvi ostidagi rasmda ko'rsatilgan). Marshrutlash jadvallarini boshqaradigan va qarorlar qabul qiladigan algoritm marshrutlash algoritmi (routing algorithm) deb ataladi. Aynan marshrutlash algoritmlarini o'rganish ushbu mavzuning asosiy yo'nalishi bo'ladi. Ko'rib turganimizdek, bunday algoritmlarning bir nechta turlari mavjud.

Butun Internetning asosi bo'lgan IP (Internet Protocol) oldindan aloqa o’rnatishsiz tarmoq xizmatining eng yorqin namunasidir. Har bir paketda marshrutizator paketni alohida yuborish uchun foydalanadigan maqsadli (qabul qiuvchi) IP-manzil mavjud. IPv4 paketlari 32 bitli manzillardan foydalanadi, IPv6 esa 128 bitli manzillardan foydalanadi. IP protokollari haqida batafsilroq boshqa mavzularda gaplashamiz.