N. K. Ramazonova kadrlar bilan ishlashni tashkil

16-mavzu: Mehnat ta’tillarini tayinlash va rasmiylashtirish
Reja:
1.  Mеhnat ta’tillarini tayinlash tartibi.
2.  Mеhnat ta’tillarini rasmiylashtirish tartibi.
3.  Mеhnat ta’tillari turlari va muddatlari.
Xodimlar yillik mehnati ta’tillaridan foydalanishlari uchun 
mulkchilik shaklidan qat’i nazar, KMT bilan mehnat munosa-
batlarida bo‘lishlari zarur. Yillik mehnat ta’tilida bo‘lgan xodim-
larning ish joylari saqlanib qoladi. Bu davrda xodimlarni boshqa 
ishga o‘tkazish, ish beruvchi tashabbusi bilan ishdan bo‘shatishga 
yo‘l qo‘yilmaydi.
MKning 134–139-moddalariga ko‘ra xodimlarga har yili ol-
ti kunlik ish haftasi hisobida kamida 15 ish kuniga teng muddat 
bilan ta’til beriladi. Mehnat ta’tili butun yil davomida istalgan 
vaqtda beriladi. Bunda xodimlarning istaklari hamda manfaat-
lari hisobga olinadi.
Ta’tillar berish jadvali kalendar yil boshlanishidan kechiktiril-
may tasdiqlanadi. Mehnat shartnomasi bekor qilinganda xodimga 
foydalanilmagan barcha yillik asosiy va qo‘shimcha ta’tillar uchun 
pullik kompensatsiya to‘lanadi. Xodimlarga ish davrida, ularning 
xohishiga ko‘ra yillik ta’tilning MKning 134-moddasida belgilan-

---

117
gan eng oz muddatidan ortiqcha qismi uchun pullik kompensat-
siya to‘lanishi mumkin. Xodimlarda ishning birinchi yilida ta’til 
shu KMTda uzluksiz olti oy ishlagandan keyin beriladi.
Ta’til olish huquqini beradigan mehnat stajiga quyidagilar 
kiradi:
–  ish yil davomida haqiqatda ishlagan vaqt;
– xodim haqiqatda ishlamagan bo‘lsa ham lekin uning ish 
joyi saqlangan vaqt, bolani parvarishlash uchun qisman haq 
to‘lanadigan ta’til va ish haqi saqlanmagam holda beriladigan 
muddati ikki haftadan ko‘p bo‘lgan ta’tillar bundan mustasno;
–  mehnat shartnomasi g‘ayriqonuniy ravishda bekor qilingan-
ligi yoki xodim g‘ayriqonuniy ravishda boshqa ishga o‘tkazilganligi 
natijasida qilingan haq to‘lanadigan majburiy progul vaqti, bashar-
ti xodim keyinchalik avvalgi ishiga tiklangan bo‘lsa;
– tarmoq kelishuvlari jamoa shartnomalari va korxonaning 
o‘zga hujjatlari, shartnomasining shartlarida nazarda tutilgan 
boshqa davrlar.
Mehnat to‘g‘risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlar-
da yillik qo‘shimcha ta’tillarni olish huquqini beradigan ish stajini 
hisoblab chiqarishning alohida qoidalari nazarda tutilishi mumkin.
MKning 244-moddasiga muvofiq 18 yoshga to‘lmagan xo-
dim va xizmatchilarga har yilgi ta’til yoz paytida yoki ularning 
xohishiga qarab, yilning istalgan vaqtida beriladi. Basharti shu 
yil xodim 18 yoshga to‘lmagan bo‘lsa 18 yoshga to‘lgunga qa-
dar bo‘lgan ish staji uchun 30 kalendar kun hisobidan, 18 yoshga 
to‘lgandan keyingi ish staji uchun esa umumiy tartibda hisob-
lab chiqariladi.
Har yili qo‘shimcha mehnat ta’tillari quyidagilarga berila-
di. Mehnat jarayonida sog‘lig‘iga fizikaviy, kimyoviy, biologik 
va ishlab chiqarishning boshqa zararli omillari ta’sir etadigan 
xodimlarga noqulay mehnat sharoitida ishlaganliklari uchun yil-
lik qo‘shimcha ta’til beriladi. Korxonalarda, qo‘shimcha ta’til 
 
olish huquqini beruv chi shaxslar, kasblar va lavozimlar ro‘yxati, 
ta’tillarning muddati, ularni berish tartibi va shartlari tarmoq ke-
lishuvlari, jamoa shartnomasi bilan agar ular tuzilmaydigan bo‘lsa 
kasaba uyushmasi qo‘mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik 
organi bilan kelishib ish beruvchi tomonidan O‘zbekiston Respub-

---

118
likasi mehnat vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni 
saqlash vazirligi tasdiqlaydigan mehnat shartnomalarini baholash 
uslublari asosida belgilaydi.
Qonunchilikka ko‘ra qo‘shimcha mehnat ta’tili odatda asosiy 
yillik mehnat ta’tiliga qo‘shib beriladi. MK 134-moddasida bel-
gilanganidek, yillik ta’til muddati o‘n besh ish kunidan iborat 
miqdorda belgilangan bo‘lsa qo‘shimcha ta’tillar qonunchilikda 
belgilangan miqdorda ma’lum kasb va lavozimlarda ishlaydigan 
xodimlarga asosiy yillik mehnat ta’tiliga qo‘shib beriladi. MK 
136-moddasida ko‘rsatib o‘tilgan xodimlarga yillik mehnat ta’tili 
berilayotganda buyruq quyidagi tartibda beriladi:
Yillik va qo‘shimcha ta’tillar davrida xodim mehnat qobiliyati-
ni vaqtincha yo‘qotgan yoki davlat, jamoat vazifalarini bajarishga 
jalb qilingan taqdirda, shuningdek, qonunchilikda ko‘zda tutilgan 
boshqa vaqtincha mehnatga qobiliyatsizligi yoki davlat, jamoat 
vazifalarini bajarishga jalb etilganligi tufayli yillik ta’tili boshqa 
vaqtga ko‘chirilganda, unga bu davr uchun ish haqi to‘lanadi. 
Ish haqi saqlanmagan holda beriladigan ta’til va uning muddat-
lari ishlab chiqarish imkoniyatlarini, ta’tilga bo‘lgan ehtiyojini 
hisobga olib ish beruvchi tomonidan belgilanadi. Masalan, bun-
dan ta’tillar nikohga kirish paytida, bemorlarni parvarish qilib 
turish zarur bo‘lgan va boshqa vaqtlarda bo‘lishi mumkin. Oila-
viy sabablarga ko‘ra beriladigan qisqa muddatli ta’til yillik ta’til 
olish huquqini beradigan mehnat stajiga kiradi,
Mehnat kodeksida bevosita ko‘zda tutilgan hollarda xodim-
larga uzunroq muddatga ish haqi saqlanmagan holda ikki va uch 
yilga ayollarga bolani parvarishlash yuzasidan ta’til berish (MK 
ning 234-moddasi), o‘quv yurtlarga kirish imtihonlari topshirish 
uchun xodimlarga beriladigan ta’tillar (MKning 252-modda-
si, 254–256-moddalari), ijodiy ta’tillar (MKning 258-moddasi), 
homiladorlik va tug‘ish ta’tillari (MKning 233-moddasi) va hoka-
zo.
Test
1. O‘zbеkiston Rеspublikasi Mеhnat kodеksining 134-mod-
dasiga ko‘ra xodimlarga nеcha ish kunidan kam bo‘lmagan mud-
dat bilan yillik asosiy ta’til bеriladi.

---

119
A)  o‘n bеsh
B)  30 kalеndar kun
C)  1 oy 
D)  xodim va ish bеruvchining o‘zaro kеlishuviga ko‘ra
2. Xodimlarga yillik asosiy ta’til birinchi ish yili uchun qan-
cha muddat ishlangandan kеyin bеriladi?
A)  30 kun
B)  olti oy
C)  bеsh oy 
D)  uch oy
3.  Qanday hollarda ta’til xodimlarga ularning xohishi bo‘yicha 
olti oy o‘tmasdan oldin bеriladi?
A)  ayollarga – homiladorlik va tug‘ish ta’tili oldidan yoki un-
dan kеyin.
B)  I va II guruh nogironlariga.
C)  o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslarga.
D)  A, B, C
1
2
3
А
B
D