N. M. AĞABƏyli

A. HAVADA BƏRKIYƏN YAPIŞDIRICI MADDƏLƏR 
 
§ 2. Gips və anhidrit yapışdırıcı maddələr 
Gips  və  anhidrit  yapışdırıcı  maddələrin  istehsalında  əsas  xam-
mal olaraq, gips daşından (CaSO
4

2H
2
O) istifadə edilir. Bundan başqa 
anhidritdən  (CaSO
4
),  gipslə  gilin  təbii  qarışığı  olan  gəcdən  və  gips 
tərkibli  sənaye  tullantılarından  da  gips  yapışdırıcı  maddələr  istehsal 
olunur. 

---

 
 
 
 
94 
94 
Gips daşı anhidritə nisbətən daha geniş yayılmışdır. Təmiz gips 
daşı  yataqlarına  çox  az  hallarda  rast  gəlmək  mümkündür.  Adətən, 
onların  tərkibində  10

15  %  və  daha  çox  miqdarda  qatışıqlar  olur. 
Anhidrit yataqları gips daşı yataqları arasında yerləşmiş olur. O, qrunt 
suları  təsirindən  tədricən  hidratlaşaraq  gips  daşına  çevrilir.  Odur  ki, 
anhidritin tərkibində 10

15 % və daha çox gips daşı olur. 
Xammalın  yandırılma  şəraitinə,  habelə  tutma  və  bərkimə 
sürətinə  görə  gips  yapışdırıcı  maddələr  iki  qrupa  bölünür:  aşağı  və 
yüksək temperaturda yandırılan yapışdırıcılar.  
Xammalı aşağı temperaturda yandırılan yapışdırıcı maddələr tez 
tutma və tez bərkimə qabiliyyətinə malikdir və onların tərkibi başlıca 
olaraq,  CaSO
4

0,5H
2
O-dan  ibarətdir.  Bu  yapışdırıcılara  inşaat, 
yüksəkmöhkəmlikli (texniki), qəlib və tibb gipsləri aiddir. 
Xammalı  yüksək  temperaturda  yandırılan  yapışdırıcının  əsas 
tərkibi CaSO
4
  olub,  tədricən  tutma  və  tədricən  bərkimə  qabiliyyətinə 
malikdir. Bunlara anhidrit sementi və estrix (döşəmə) gips aiddir. 
 
Inşaat gipsi 
Inşaat gipsi gips daşının 150

170 
0
S temperaturda termik emal 
edilməsindən  alınan  yapışdırıcı  maddədir.  Bu  zaman  gips  daşının 
tərkibində  olan  CaSO
4

2H
2
O  dehidratasiya  olunaraq  (susuzlaşaraq) 

 
modifikasiyalı yarımsulu gipsə çevrilir: 
CaSO4
4

2H
2
O = CaSO
4
·0,5 H
2
O+1,5 H
2
O. 
Bu reaksiya izotermik reaksiyadır və onun getməsi üçün, yəni 1 
kq yarımsulu gips almaq üçün 588 kC istilik lazımdır.  
Inşaat  gipsinin  istehsalı  əsasən  üç  mərhələdən  ibarətdir:  gips 
daşının xırdalanması, üyüdülməsi və termik emalı.  
 
Gips  daşı  qazanda  qızdırılan  zaman    dehidratasiya  olur  və 
tərkibindəki su buxar halında ayrılır. Bu halda qızdırılma rejiminə cid-
di  əməl  olunmalıdır.  Belə  ki,  temperatur  180

200 
0
S-yə  qaldırılarsa, 
onda  gips  daşı  tam  susuzlaşar  və  bu  da  onun  keyfiyyətinin  aşağı 
düşməsinə səbəb olar. Gips daşı 140

160 
0
S temperaturda 1,5

3 saat 
termik  emal  edildikdə  yaxşı  keyfiyyətli  yapışdırıcı  alınır.  Qızdırılma 
müddəti 3

4 saata çatdırıldıqda və gipsə onun kütləsinin 0,1

0,15 %-i 
qədər  xörək  duzu  əlavə  etdikdə  daha  yaxşı  keyfiyyətli  gips 

---

 
 
 
 
95 
95 
yapışdırıcısı  alınır.  Belə  gipsin  normal  qatılığı  40

45  %-ə  enir  və 
sıxılmada möhkəmlik həddi 15

16 MPa-a qədər artır. 
Gips bişirmə qazanlarının tutumu 3

15 m
3
 olur və gips qazanda 
qızdırılan  zaman  tüstü  qazları  ilə  təmasda  olmadığından  daha  təmiz 
yapışdırıcı alınır. 
 
Yüksək möhkəmlikli gips 
Təbii  gips  daşından  yüksək  möhkəmlikli  gips  almaq  üçün  iki 
üsuldan  istifadə  edilir:  təzyiq  altında  buxarla  emal  etmə  və  maye 
mühitində qaynatma.