N. M. AĞABƏyli

 
 § 4. Maye şüşə və turşuyadavamlı sement 
 
Maye şüşə 
Üyüdülmüş  kvars  qumu  (SiO
2
)  ilə  sodanın  (Na
2
CO
3
),  potaşın 
(K
2
CO
3
)  yaxud  natrium  -sulfatın  qarışığından  ibarət  olan  şixtanın 
şüşəəridən sobada 1300

1400 
0
S temperaturda 7

10 saat müddətində 
əridilməsindən alınan kütləyə maye şüşə deyilir. Sobada qum ilə soda 
arasında, yaxud qum ilə potaş arasında aşağıdakı reaksiyalar gedir: 
Na
2
CO
3
 + mSiO
2
 = Na
2
O

mSiO
2
 + CO
2
, 
K
2
CO
3
 + mSiO
2
 = K
2
O

mSiO
2
 +CO
2
. 
Kvars  qumunu  natrium-sulfatla  birlikdə  əritdikdə  şixtaya 
hökmən kömür qatılır. Kömür natrium-sulfatı reduksiya edib, natrium-
sulfitə çevirir ki, o da SiO
2
 ilə tam reaksiyaya girir: 
2Na
2
SO
4
 + mSiO
2
 + C = 2Na
2
O

mSiO
2
 + 2SO
2
 + CO
2
. 
Beləliklə,  maye  şüşə  suda  həll  olan  natrium  yaxud  kalium  si-
likatdır. Çox zaman natrium əsaslı maye şüşə işlədilir, çünki soda və 
natrium-sulfat potaşa nisbətən daha ucuz və tapılan materiallardır.  
Əridilmiş  kütlə  sobadan  çıxarıldıqdan  sonra  soyudulur.  So-
yudulma  həm  hava  ilə,  həm  də  su  ilə  aparıla  bilər.  Silikat  ərintisini 
havada  soyutduqda  iri  silikat  parçaları,  suda  soyutduqda  isə  xırda 
silikat dənələri alınır. 
Silikat  parçaları  (dənələri)  adi  şəraitdə  suda  həll  olmur.  Onları 
həll  etmək  üçün  avtoklav  yaxud  qeyri-avtoklav  üsulundan  istifadə 
edilir.  Avtoklav  üsulu  daha  geniş  yayılmışdır.  Bu  üsulda  silikat 
parçaları  avtoklava  doldurularaq  0,6

0,8  MPa  təzyiq  altında 
buxarlandırılır  (150 
0
S  temperaturda).  Buxarın  təsirindən  silikat 
parçaları yenidən əriyir və bununla maye şüşə  alınır. Silikat dənələri 
qeyri-avtoklav  üsulla,  normal  atmosfer  təzyiqində,  xüsusi  aparatda 
90

100 
0
S temperaturlu su ilə maye şüşəyə çevrilir. 

---

 
 
 
 
104 
104 
Maye  şüşə  kolloid  məhlul  olub,  yapışdırıcılıq  qabiliyyətinə 
malikdir. Onun sıxlığı 1350

1500 kq/m
3
-dur. Tərkibində 50

70 % su 
olur. 
Maye şüşə yalnız havada bərkiyir.  
Maye  şüşə  turşuya  və  oda  davamlı  yaxmaların,  məhlulların  və 
betonların  hazırlanmasında  tətbiq  edilir.  Ondan,  həmçinin  oddan 
mühafizə  boyaları  hazırlamaq,  beton  üzərində  ağ  nefti  keçirməyən 
suvaq düzəltmək və qruntları bərkitmək üçün də istifadə olunur. Maye 
şüşədən  uzunmüddət  su,  qələvi,  habelə  fosfor,  hidrogen-flüorid  və 
H
2
SiF
6
  turşularının  təsirinə  məruz  qalan  konstruksiyalarda  istifadə 
etmək olmaz. 
 
Turşuyadavamlı sement 
Kvars  qumu  ilə  dinatrium-silisium-heksaflüoridin  (Na
2
SiF
6
) 
birlikdə üyüdülməsindən və ya ayrıca üyüdülərək mükəmməl surətdə 
qarışdırılmasından alınan materiala turşuyadavamlı sement deyilir. Bu 
sement  maye  şüşə  ilə  qarışdırıldıqdan  sonra  havada  bərkiyərək 
möhkəm daş halına keçir və bir çox mineral və üzvi turşuların təsirinə 
davamlı
 olur. 
Təyinatına görə maye şüşə iki tipdə buraxılır: I tip 

 turşuya-
davamlı yaxmalar üçün, II tip 

 turşuyadavamlı məhlullar və betonlar 
üçün. I tip sementdə Na
2
SiF
6
-in miqdarı (kütləyə görə)    4 

 0,5 %, II 
tip sementdə isə 8 

 0,5 % olmalıdır. Kaliumlu maye şüşədən istifadə 
olunduqda  onun  miqdarı  14

0,5  %  götürülür.  Kvars  qumunun 
tərkibində SiO
2
-nin miqdarı (kütləyə görə) azı    95 % olmalıdır.   
Turşuyadavamlı  sementin  tutmasının  başlanğıcı  I  tip  sement 
üçün  40  dəqiqədən,  II  tip  sement  üçün  20  dəqiqədən  tez,  tutmasının 
sonu  hər  iki  tip  sement  üçün  8  saatdan  gec  olmamalıdır.  Sementin 
narınlığı 008 və 0056 №-li ələkdə qalan qalığın miqdarı ilə xarakterizə 
olunur və bu miqdar hər iki növdən olan sement üçün müvafiq olaraq, 
10 və 30 %-dən çox olmamalıdır.  
Digər  yapışdırıcı  maddələrdən  fərqli  olaraq  turşuyadavamlı 
sement  H
2
S  və  H
2
SiF
6
  turşularından  başqa  bütün  mineral  turşuların 
təsirinə  davamlıdır.  Lakin  o,  qələvilərin,  qaynar  suyun,  su  buxarının 
təsirindən  dağılır.  Odur  ki,  turşuyadavamlı  sement  yalnız  turşu 
mühitində istifadə edilməlidir. 

---

 
 
 
 
105 
105 
Turşuyadavamlı sementdən turşuyadavamlı yaxmalar, məhlullar 
və  betonlar  hazırlanır.  Onun  köməyi  ilə  ədədi  turşuyadavamlı 
materialları  kimya  aparatlarının  və  başqa  konstruksiyaların  səthinə 
yapışdırırlar.