N. M. AĞABƏyli

Əhəng  xəmiri.  Sönməmiş  əhəng  əhəngsöndürən  maşında  sön-
dürməklə əhəng xəmiri halına salınır. Əhəngsöndürən maşında kəsək 
halında  olan  sönməmiş  əhəng  xırdalanır,  əhəng  südü  halına  düşənə 

---

 
 
 
 
107 
107 
kimi su ilə qarışdırılır, sonra isə durulducu çənə tökülür. Əhəngin tam 
sönməsi üçün 1 hissə əhəngə 2

3 hissə su götürülür (kütləyə görə). 
Əhəng  südü  durulducu  çənddə  16

24  saat  durulduqdan  sonra 
tərkibində  75  %-ə  qədər  su  olan  əhəng  xəmirinə  çevrilir.  Yaxşı  sax-
lanılmış  əhəng  xəmirində  50  %-ə  qədər  su  və  belə  xəmirin  sıxlığı 
təxminən 1400 kq/m
3
 olur. 
 
Üyüdülmüş sönməmiş əhəng 
Sönməmiş  əhəngin  narın  üyüdülməsindən  alınan  yapışdırıcı 
maddəyə  üyüdülmüş  sönməmiş  əhəng  deyilir.  Bu  əhəng  təmiz  halda 
yaxud  aktiv  mineral  əlavəli  istehsal  edilir.  Bundan  ötrü  sönməmiş 
əhəng  əvvəlcə  daşqıran  maşında  5

10  sm  ölçüyə  qədər  xırdalanır, 
sonra  isə  onu  kürəli  dəyirmanda  əlavəsiz  yaxud  əlavələrlə 
(dənəvərləşdirilmiş  posa,  vulkanik  və  çöküntü  mənşəli  süxurlarla  və 
s.)  birlikdə  narın  üyüdülür.  Üyüdülmüş  materialın  xüsusi  səthi 
3500

5000  sm
2
/q  olmalı  və  həmin  material  02  №-li  ələkdən  tam 
keçməli,  008  №-li  ələkdə  ələdikdə  isə  alınan  qalıq  4

6  %-dən  çox 
olmamalıdır. 
Üyüdülmüş  sönməmiş  əhəngdən  əhəng  məhlulu  hazırladıqda 
təxminən  100

150  %  su  götürülür.  Suyu  bu  miqdarda  götürdükdə 
əhəng  qızğın  surətdə  sönmür  və  beləliklə,  sönmədən  alınan  istilik 
məhlulun  tez  bərkiməsini  təmin  edir.  Buna  görə  də  üyüdülmüş  sön-
məmiş əhəngi soyuq havalarda və qışda işlətmək çox sərfəlidir. Üyü-
dülmüş sönməmiş əhəng istehsal etdikdə heç bir tullantı alınmır, çünki 
materialın  hamısı  üyüdülür.  Bu  əhəngin  ən  mühüm  nöqsan  cəhəti  iş 
zamanı ətrafa əhəng tozunun ayrılmasıdır ki, bu da fəhlələrin səhhəti 
üçün çox zərərlidir. 
Üyüdülmüş sönməmiş əhəngin tökmə sıxlığı 800

1200  kq/m
3
-
dur.  Onu  anbarlarda  5

10  gündən  artıq  saxlamaq  olmaz.  Əks  halda 
kalsium  oksidi  hidratlaşaraq  və  karbonlaşaraq  aktivliyini  itirir.  Bu 
əhəng  tədarükçiyə  bitum  hopdurulmuş  kağız  kisələrdə,  konteynlərdə 
yaxud xüsusi vaqonlarda göndərilməlidir. 
 
Əhəngin bərkiməsi 
Sönmüş  əhəng  havanın  karbon  qazı  ilə  birləşərək  bərkiyir. 
Bərkimə zamanı aşağıdakı reaksiya gedir: 

---

 
 
 
 
108 
108 
Ca(OH)
2 + 
CO
2
 + nH
2
O = CaCO
3
 +(n+1)H
2
O. 
Kalsium hidroksidin kristallaşma prosesi çox ləng gedir. Suyun 
buxarlanması  Ca(OH)
2
-nin  çox  xırda  hissəciklərinin  bir-biri  ilə 
birləşərək  daha  iri  hissəciklərə  çevrilməsinə  və  onların  kristallaş-
masına  səbəb  olur.  Ca(OH)
2
-nin  kristalları  bir-biri  ilə  birləşərək  qu-
mun  hissəcikləri  ətrafında  (məhlulda)  əhəng  karkası  əmələ  gətirir. 
Suyun buxarlanması artdıqca Ca(OH)
2
 daha tez kristallaşır. Buna görə 
əhəngin  bərkiməsi  üçün  müsbət  temperatur  və  az  nəmlikli  mühit 
lazımdır.  Bərkimənin  ilk  dövründə  məhlulun  səthində  əmələ  gələn 
CaCO
3
  pərdəsi  havadakı  karbon  qazının  məhlulun  daxili  qatlarına 
keçməsinə maneçilik törədir və karbonlaşma prosesinin sonrakı inki-
şafını ləngidir. 
Sönmüş əhəngdən hazırlanan məhlul və betonlar adi şəraitdə bir 
ay müddətində bərkidikdə onların möhkəmliyi az 

 0,5

1 MPa, lakin 
uzunmüddət 

 bir neçə il bərkidikdə isə 5

7 MPa olur. Möhkəmliyin 
bu  cür  artması  məhlul  və  betonun  təkcə  çox  karbonlaşması  ilə  deyil, 
həm  də  silisiumlu  və  karbonatlı  doldurucuların  kalsium  hidrooksidlə 
bir qədər qarşılıqlı əlaqədə olmasıdır. 
Məhlul  və  betonları  süni  karbonlaşdırmaqla  onların  möh-
kəmliyini xeyli artırmaq (30

40 MPa-qədər) mümkündür. 
 
Hava əhənginin xassələri və tətbiq sahələri 
Hava  əhənginin  üç  növü  vardır:  I  növ,  II  növ  və  III  növ. 
Tərkibindəki  MgO-nin  miqdarına  görə  hava  əhəngi  kalsiumlu, 
maqneziumlu  və  dolomitli  əhəngə  bölünür.  Əhəngə  dair  texniki 
tələblər cədvəl 5. 2-də verilmişdir. 
Hava  əhənginin  keyfiyyəti  aşağıdakı  xassələrlə  müəyyənləş-
dirilir. 
Sıxlıq.  Sönməmiş  əhəngin  həqiqi  sıxlığı  yanma  temperatu-
rundan,  tərkibində  qatışıqların  və  həddindən  artıq  yanmış  yaxud 
kifayət  qədər  yanmamış  hissəciklərin  olmasından  asılı  olaraq 
3100

3300 kq/m
3
 olur. Sönmüş əhəngin həqiqi sıxlığı kristallaşma də-
rəcəsindən  asılıdır.  Belə  ki,  kristallaşmış  Ca(OH)
2
-nin  sıxlığı  2230, 
amorf sönmüş əhənginki isə 2080 kq/m
3
-dur. 
Kəsək  halında  olan  sönməmiş  əhəngin  sıxlığı  yanma  tempe-
raturundan  asılıdır.  800
0
S  temperaturda  yandırılmış  əhəngin  sıxlığı 

---

 
 
 
 
109 
109 
1600,  1300
0
S-də  yandırılmış  əhənginki  isə  2900  kq/m
3
-dur.  Üyüdül-
müş  sönməmiş  əhəngin  tökmə  sıxlığı  sıxlaşdırılmamış  halda 
900

1100,  sıxlaşdırılmış  halda  isə  1100

1300  kq/m
3
-dur.  Hidrat 
əhənginki  isə  uyğun  olaraq,  400

500  və  600

700  kq/m
3
-dur.  Əhəng 
xəmirinin tökmə sıxlığı 1300

1400 kq/m
3
-dur.