N. M. AĞABƏyli

Yaş  üsulla  portlandsementin  istehsalı.  Sementin  istehsalında 
işlədilən xammal (gil və təbaşir) yumşaq və nəmliyi  çox olduqda bu 
üsuldan  istifadə  edilir.  Portlandsementin  yaş  üsulla  istehsalının 
texnoloji sxemi şəkil 5.1-də verilmişdir.    
 

---

 
 
 
 
116 
116 
 
 
Şəkil 5. 1. Yaş üsulla portlandsementin istehsalının texnoloci sxemi: 
1 

 çənəli daşqıran; 2 

 çəkicli daşqıran; 3 

 ümumi anbar; 4 

 vərdənəli daşqıran; 5 

 
gilqarışdırma hovuzu; 6 

 çalovlu qidalandırıcı; 7 

 xammal dəyirmanı üçün bunker; 
8 

 boşqabvarı qidalandırıcı; 9 

 xammal dəyirmanı; 10 

 təshihedici 
şaquli şlam hovuzları; 11 

 üfqi şlam hovuzları; 12 

 fırlanan soba;                      13 

 
soyuducu; 14 

 sement silosları; 15 

 qablaşdırıcı maşın; 16 

 sementin     yola 
salınması; 17 

 sement dəyirmanı; 18 

 əlavələr və klinker anbarı; 
19 

 daşqıran; 20 

 əlavələr olan vaqon 
 
Klinkerin  alınmasında  ilk  texnoloji  əməliyyat  xammal  ma-
teriallarının  xırdalanmasıdır.  Daş  karxanasından  zavoda  gətirilən  və 
ölçüləri 1 m-ə qədər olan əhəngdaşı parçaları əvvəlcə çənəli, sonra isə 
çəkicli daşqıranlarda 8

10 mm iriliyə qədər xırdalanır. 
Karxanadan  gətirilən  və  ölçüləri  500  mm-ə  qədər  olan  gil  par-
çaları vərdənəli daşqıranda xırdalanır, sonra isə gilqarışdırma 
hovuzunda  su  ilə  qarışdırılaraq  xama  (smetana)  qatılıqlı  kütlə  halına 
salınır. Nəmliyi 60

70 % olan belə kütləyə gil şlamı deyilir. Alınan gil 
şlamı  üyüdülmək  üçün  xammal  dəyirmanına  göndərilir.  Həmin 
dəyirmana  tələb  olunan  nəmlikli  şlam  almaq  üçün  xırdalanmış 

---

 
 
 
 
117 
117 
əhəngdaşı,  təshihedici  əlavələr  və  su  da  daxil  olur.  Xammal 
dəyirmanında  komponentlərin  son  narın  xırdalanması  baş  verir  və 
əhəngdaşı, gil şlamı və təshihedici əlavələrin bircinsli qarışığı alınır.  
Xammal  qarışığı  əsasən  ölçüləri  5

185  m  olan  fırlanan  so-
balarda  yandırılır.  Soba  azacıq  maili  qoyulmuş  (3

4
0
  bucaq  altında) 
olur və fırlanma sürəti dəqiqədə 0,5

1,4 dövrdür. Sobanın xarici səthi 
polad  təbəqədən,  içərisi  isə  odadavamlı  materialdan  hörülmüş  uzun 
silindrdən ibarətdir. Xammal qarışığı sobanın yuxarı tərəfindən verilir. 
Xammal  sobanın  ancaq  bir  hissəsini  tutur  və  soba  fırlandıqca  öz 
ağırlığı  nəticəsində  yavaş-yavaş  aşağıya  doğru  hərəkət  edir.  Sobanın 
aşağı  tərəfindən  isə      yanacaq  materialı  üfürülür.  Yanacaq  sobanın 
aşağı  tərəfində  yandırıldığından  burada  1450

1500 
0
S  temperaturlu 
yanma  zonası  yaradılır.  Isti  qazlar  sobanın  yuxarı  hissəsinə  doğru 
gedərək  xammalı  qurudur,  qızdırır  və  qismən  yandırır.  Sobanın 
gündəlik məhsuldarlığı 1200

1800 t-dur. 
Sobadan  çıxarılmış  klinker  soyuducuda  50

70 
0
S  temperatura 
qədər  soyudulur,  sonra  isə  gips  və  aktiv  mineral  əlavələr  saxlanılan 
anbara  ötürülür.  Əlavələr  üydülmə  üçün  hazır  olmalıdır.  Bunun  üçün 
aktiv  mineral  əlavələr  8

10  mm  iriliyə  qədər  xırdalanır  və  1  % 
nəmliyə qədər qurudulur. Gips daşı isə yalnız xırdalanır. 
Klinkerin  gips  və  aktiv  mineral  əlavələrlə  birlikdə  birgə  narın 
üyüdülməsi  kürəli  dəyirmanlarda  aparılır.  Dəyirmanlardan  çıxarılan 
sement silos tipli anbara daxil olur. 
Sement tədarükçiyə ya bağlı dəmir yol vaqonları, dəmir yolu və 
avtomobil sementdaşıyıcıları ilə, ya da kağız kisələrdə göndərilir.