N. M. AĞABƏyli

 
B. SUDA BƏRKIYƏN YAPIŞDIRICI MADDƏLƏR 
 
 § 6. Hidravlik əhəng və romansement      
 
Hidravlik əhəng 
Təribində  6

20  %  gil  qatışığı  olan  mergelli  əhəngdaşlarının 
900

1100 
0
S  tempreraturda  yandırılmasından  alınan  yapışdırıcı 
maddəyə hidravlik əhəng deyilir. Hidravlik əhəngin istehsalı aşağıdakı 
əsas  mərhələlərdən  ibarətdir:  mergelli  əhəngdaşının  çıxarılması  və 
hazırlanması,  yandırılması  və  üyüdülməsi.  Mergelli  əhəngdaşılarının 
şaxta yaxud fırlanan sobalarda yandırılması zamanı  kalsium karbonat 
CaO və CO
2
-yə parçalanır. CaO-in bir hissəsi gilli mineralların tərki-
bindəki  SiO
2
,  Al
2
O
3
  və  Fe
2
O
3
  -  lə  birləşərək  ikikalsiumlu  silikat 
(2CaO

SiO
2
),  birkalsiumlu  alüminat  (CaO

Al
2
O
3
)  və  ikikalsiumlu 
ferrit  (2CaO

Fe
2
O
3
)  əmələ  gətirir.  Bu  tərkib  göstərir  ki,  yapışdırıcıya 
(əhəngə)  suda  bərkimə  qabiliyyəti  verən  kalsiumun  silikatları, 
alüminatları və ferritlərindən başqa, onda  sərbəst əhəng də vardır ki, 
bu  da  ancaq  havada  bərkiyə  bilər.  Hidravlik  əhəngdə  sərbəst  əhəng 
çox olduqca, onun suda bərkimə qabiliyyəti az olacaqdır. 
Hazır  yapışdırıcı  maddənin  tərkibini  xarakterizə  etmək  üçün 
hidravlik  moduldan  istifadə  olunur.  Bu  modul  aşağıdakı  nisbətdən 
ibarətdtr: 
m = 
%
%(
)
.
CaO
SiO
Al O
Fe O
2
2
3
2
3


 
Hidravlik əhəng üçün həmin modulun qiyməti 1,7

9,0 olur. 
Hidravlik əhəngin iki növü vardır: zəif və güclü. Zəif hidravlik 
əhəngin  hidravlik  modulu  4,5

9,0,  güclü  hidravlik  əhənginki  isə 
1,7

4,5 olur. 
Hidravlik  əhəngdən  hazırlanmış  məhlulu  birdən  suya  qoymaq 
olmaz,  çünki  belə  məhlul  suda  yuyulur  və  möhkəmliyini  itirir.  Buna 
görə həmin əhəngi suya qoyana qədər o, müəyyən müddət havada nəm 
şəraitdə saxlanılmalıdır.  

---

 
 
 
 
111 
111 
Hidravlik  əhəngin  həqiqi  sıxlığı  2600

3000  kq/m
3
,  təkmə  sıx-
lığı  sıxlaşdırılmamış  halda  700

800  kq/m
3
,  sıxlaşdırılmış  halda  isə 
1000

1100  kq/m
3
-dur.  O,  sarımtıl  və  ya  boz  rəngli  yapışdırıcı 
maddədir. 
Hidravlik  əhəng  tədricən  tutan  yapışdırıcıdır.  Tərkibindəki 
sərbəst  CaO-in  miqdarından  asılı  olaraq,  onun  tutmasının  başlanğıcı 
0,5

2 saat, tutmasının sonu isə 8

16 saatdır. 
Hidravlik  əhəngin  sıxılmada  möhkəmliyini  t’yin  etmək  üçün 
1:3  nisbətli  (kütləyə  görə)  az  plastiklikli  məhluldan  70,7

70,7

70,7 
mm öçülü kub nümunələr hazırlanır. 28 günlük nümunələrin sıxılmda 
möhkəmlik  həddi  güclü  hidravlik  əhəng  üçün  5  MPa-dan,  zəif 
hidravlik əhəng üçün isə 1,7 MPa-dan az olmamalıdır. 
Hidravlik əhəngi 02 №-li ələkdən keçirdikdə alınan qalıq      1 
%-dən, 008 №-li ələkdən keçirdikdə isə 15 %-dən çox olmamalıdır. 
Hidravlik  əhəng,  başlıca  olaraq,  hörgü  və  suvaq  məhlullarının 
hazırlanmasında  işlədilir.  Belə  məhlul  yerüstü  və  yeraltı  tikintilərdə 
işlədilə  bilər.  Güclü  hidravlik  əhəngdən  binanın  müxtəlif  hissələri 
üçün  aşağı  markalı  yüngül  və  ağır  betonlar  hazırlamaq  olar.  Onun 
əsasında  qarışıq  sementlər:  əhəng-posa,  əhəng-putsolan  və  s.  ya-
pışdırıcılar hazırlanır. 
 
Romansement 
Tərkibində 25 %-dən çox gil qatışıqları olan təmiz və dolomitli 
mergel  daşlarının  yandırılmasından  və  narın  üyüdülməsindən  alınan 
yapışdırıcı maddəyə romansement deyilir. Romansementin xassələrini 
nizamlamaq  üçün  ona  5  %-ə  qədər  müxtəlif  modifikasiyalı  gips, 
habelə 15 %-ə qədər aktiv mineral əlavələr qatılır.  
Romansementin  istehsalı  mergelin  çıxarılmasından,  tələb  olu-
nan  ölçülərdə  xırdalanmasından,  yandırılmasından  və  yandırılmış 
materialın  üyüdülməsindən  ibarətdir.  Xammal,  əsasən,  şaxta,  bəzi 
hallarda  isə  fırlanan  sobalarda  900

1100 
0
S  temperaturda  yandırılır. 
Bu  zaman  mergeldə  olan  kalsium  və  maqnezium  karbonatlar 
parçalanır, kalsiumun silikat, alüminat və ferritləri əmələ gəlir. Buna 
görə də romansement suda bərkimə qabiliyyətinə malikdir. 

---

 
 
 
 
112 
112 
Romansementin  həqiqi  sıxlığı  2600

3000  kq/m
3
-dur.  Sıxlaş-
dırılmamış  halda  tökmə  sıxlığı  800

1000,  sıxlaşdırılmış  halda  isə 
1000

1300 kq/m
3
-dur. 
Standarta  görə  romansementin  tutmasının  başlanğıcı  20  də-
qiqədən tez, tutmasının sonu isə 24 saatdan gec olmamalıdır. O, dörd 
markada istehsal olunur: 25, 50, 100 və 150.  
Romansement  hörgü  və  suvaq  məhlulları,  habelə  aşağı  markalı 
betonlar  hazırlamaq  üçün  işlədilir.  Ondan  buxara  verməklə  divar 
daşları və kiçik bloklar da hazırlana bilər.