N. M. AĞABƏyli

 
 §6. Metamorfik süxurlar 

---

 
 
 
 
39 
39 
Metamorfik süxurlar yerin müxtəlif dərinliyində 100 
0
S-dən 900 
0
S-dək  temperatur  intervalında  yüksək  təzyiq  (10

1000  MPa)  altında 
püskürülmüş və çöküntü süxurlarından əmələ gəlmişdir.  
Metamorfik süxurlar iki qrupa bölünür: püskürülmüş metamor-
fik  süxurlar  və  çöküntü  metamorfik  süxurlar.  Inşaatda  daha  çox 
istifadə  edilən  püskürülmüş  metamorfik  süxurlara  qneys,  çöküntü 
metamorfik süxurlara isə mərmər, kvarsit və gil şistləri aiddir. 
Qneys    qranitin,  qranodioritin,  kvarslı  porfirlərin  və  digər 
süxurların yüksək təzyiq və temperatur təsiri altında şəklini dəyişmə-
sidir. 
Qneysin  lay  müstəvisinə  perpendikulyar  istiqamətdə  sıxılmada 
möhkəmlik  həddi  150

200  MPa-dır.  Rəngi,  adətən,  boz  olur.  Ondan 
but 
hörgüsündə,  bünövrələrdə,  tavadaşı  şəklində  küçələrin 
döşənməsində, kanal və sahillərin üzlənməsi işlərində istifadə edilir. 
Mərmər  kristallik süxur olub, yüksək temperatur və təzyiq al-
tında  əhəngdaşı  və  dolomitdən  əmələ  gəlmişdir.  Mərmərdə  kalsit 
yaxud  kalsitlə  dolomit  dənələri  yapışdırıcı  maddəsiz  bir-birinə  çox 
möhkəm yapışmşdır. 
Təmiz  mərmərin  rəngi  ağdır.  Tərkibindəki  qatışıqlardan  asılı 
olaraq,  mərmərin  rəngi  çəhrayı,  sarı,  qırmızı,  qara  və  s.  ola  bilər. 
Bundan  əlavə  mərmərdə  naxışlar  və  damarlar  olur  ki,  bu  da  ona  çox 
gözəl xarici görkəm verir. 
Mərmərin sıxlığı 2600

2800 kq/m
3
, sıxılmada möhkəmlik həd-
di  isə  60

300  MPa-dır.  Bərkliyi  3

4-dür.  Asan  mişarlanır,  çox  sıx 
olduğundan yaxşı cilalanır və pardaqlanır. 
Mərmər,  əsasən,  daxili  bəzək  işlərində,  döşəmələrdə,  pilləkən 
pillələrində,  sürahilərdə  və  s.  yerlərdə  işlədilir.  Mərmər  qumu  və 
qırmadaşı dekorativ suvaq və beton hazırlamaq üçün istifadə olunur. 
Kvarsit    silisiumlu  qumdaşının  yenidən  kristallaşmasından 
əmələ  gələn  süxurdur.  Onun  tərkibində  95

99  %-ə  qədər  SiO
2
  olur. 
Kvarsitin ən mühüm xassəsi onun yüksək odadavamlılığıdır. Rəngi ağ, 
qatışıqları olduqda isə qırmızı, bənövşəyi, sarı və tünd qırmızıdır. 
Kvarsitin sıxlığı 2600

2800 kq/m
3
, sıxılmada möhkəmlik həddi 
80

450 MPa-dır. Bərkliyi 7-dir. Bərk olduğu üçün kvarsit çətin emal 
edilir. Iqlimədavamlı və uzunömürlü daşdır. Buna görə də ondan  bina 
və  tikililərin  məsul  hissələrində,  məs.,  körpülərdə  fermaaltı  dayaqda 
və habelə üzlük materialı kimi istifadə olunur.  

---

 
 
 
 
40 
40 
Gil  şistləri    yüksək  təzyiq  altında  gillərin  güclü  sıxlaşması  və 
qismən  yenidən  kristallaşması  nəticəsində  əmələ  gələn  bərk  gilli 
süxurdur.  Gildən  fərqli  olaraq,  gil  şistləri  çox  bərkdir  və  suda  yum-
şalmır. 
Gil şistlərinin tərkibi çox xırda gil hissəciklərindən, slüda təbə-
qələrindən,  çöl  şpatından,  kvarsdan,  kükürd  kolçedanı  və  s.-dən  iba-
rətdir. Rəngi tünd boz, bəzən isə qara olur.